Ἄρθρο τοῦ κ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ Γ. ΠΟΛΙΤΟΥ δημοσιευθέν στό ὑπ. Ἀρίθμ. 83/ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1968 φύλλο τοῦ Ὀρθοδόξου Τύπου.
Ἀπό τῆς Πατριαρχείας ἔτι τοῦ Γενναδίου, τοῦ πρώτου, ὡς γνωστόν, Πατριάρχου μετά τήν Ἅλωσιν, διά συνοδικῆς πράξεως τῷ 1456 ὡρίσθη νά ἑορτάζεται ἡ μνήμη τοῦ Μάρκου τοῦ Εὐγενικοῦ τήν 19ην Ἰανουαρίου. Ἐπισήμως ἀνεκηρύχθη ἅγιος τῷ 1734 ἐπί Πατριαρχείας Σεραφείμ.
Εἶναι ἐν τούτοις ἀναμφίβολον, ὅτι ὁ ἅγιος ἐκοιμήθη τήν 13ην Ἰουνίου, τοῦ ἔτους παραμένοντος ἀγνώστου. Τάς μεγαλυτέρας πιθανότητας συνδυάζουν τά ἔτη 1444 καί 1445. Μεταξύ τῶν ἐρευνητῶν, ἐν τούτοις, παρουσιάζονται καί μεγαλύτεραι ἀποκλίσεις. Ὁ Εὐστρατιάδης πραγματευόμενος τό θέμα ἐπάγεται, ὅτι οὐχί πάντοτε αἱ μνῆμαι τῶν ἁγίων ἐπιτελοῦνται κατά τήν ἡμέραν τῆς κοιμήσεως αὐτῶν.
Ἴσως καί ἐνταῦθα – προκειμένου δηλονότι περί τῆς ἀλλαγῆς -, νά ὑπάρχη λόγος τις μή ἐξακριβωθείς εἰσέτι ὅς νά δικαιολογῇ ταύτην.
Ἐπί τοῦ παρόντος ὅμως δέν ἐξετάζεται ὁ χρόνος τοῦ θανάτου, οὐδέ τό αἴτιον τῆς μετατοπίσεως τῆς ἡμέρας τελέσεως τῆς μνήμης του.
Εἰς πολλάς συλλογάς μέχρι σήμερον ἐξετυπώθησαν ὑπό ἑλλήνων καί ξένων ὀρθοδόξων προσέτι καί ὑπό καθολικῶν, ἔργα τοῦ ἁγίου Μάρκου τοῦ Εὐγενικοῦ. Ἐκ τῶν ἔργων του, αἱ ἐπιτελεύτιοι αὐτοῦ ὁμιλίαι, λαμβάνουν εἰς τάς παρούσας κρισίμους διά τήν Ὀρθοδοξίαν περιστάσεις ἐξαιρετικῶς ἐπίκαιρον σπουδαιότητα, διότι ἐπέχουν θέσιν διαθήκης, τοῦ Ἱεράρχου τοῦ ἀναλώσαντος ὅλον αὐτοῦ τόν βίον πρός ὑπεράσπισιν τῆς Ὀρθοδόξου πίστεώς μας. Διά τούς ἀγῶνας του ἡ Ἐκκλησία τόν κατέταξεν εἰς τήν χορείαν τῶν ἁγίων της.
Αἱ ὁμιλίαι αὗται ἀποκτοῦν ἐπικαιρότητα οὐχί τόσον διά τήν θεραπείαν τῆς παρατηρουμένης ἀβλύνσεως τοῦ θρησκευτικοῦ αἰσθήματος ὅσον διά τήν ἐπί στερεῶν θέσεων τοποθέτησιν καί ἀξιολόγησιν τῆς κατ’ αὐτάς κινήσεως ὑπέρ τῆς ἑνώσεως τῶν «Ἐκκλησιῶν».
Πλεῖστοι ὅσοι κινοῦνται διά τήν ἐπίτευξιν ταύτης. Εὐχερῶς διακρίνονται ἐξ ἀρχῆς εἰς τούς γνωρίζοντας πως καί τούς ἀγνοοῦντας τελείως τά πράγματα. Οἱ δεύτεροι, ἅτε κινούμενοι ὑπό «σνομπισμοῦ», δέν μᾶς ἐνδιαφέρουν. Παρατηρεῖται ὅμως, ὅτι ἅπαντες καλύπτουν τάς σκέψεις των ὑπό ἄφθονον «χριστιανισμόν» καί ἐκκλήσεις ὑπέρ τῆς ἀγάπης καί τῆς ἑνότητος τῶν Ἐκκλησιῶν. Ἀγνοοῦν δέ ἤ θέλουν νά ἀγνοοῦν τήν ἀπ’ αἰώνων θέσιν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ἡ ὁποία δέεται τοῦ Θεοῦ «ὑπέρ τῆς τῶν πάντων ἑνώσεως» ἤ ὑπέρ τῆς ἑνότητος τῆς πίστεως. Πάντοτε ἐν τούτοις ἐννοοῦσα τήν ἕνωσιν ἐν Ἀληθείᾳ. Κατηγοροῦν δέ οἱ νεοφανέντες οὗτοι φωστῆρες τῆς ἀγάπης, τήν ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν διά τήν ἐμμονήν της εἰς τήν Παράδοσιν καί τούς Κανόνας τῶν Συνόδων, δι’ ἀρετήν δηλαδή ὑπαγορευομένην ὑπό τε τῆς Ἱ. Παραδόσεως καί τῶν Κανόνων.
Ὁ ἅγιος Μάρκος προαισθανθείς τό τέλος του συνήθροισε περί ἑαυτόν ἐκλεκτούς τινας μαθητάς του εἰς τούς ὁποίους ὑπηγόρευσεν τάς τελευταίας του ὑποθήκας. Ἀναφερόμενος εἰς τούς λατινοφρονοῦντας, ἔλεγεν. «Πέπεισμαι γάρ ἀκριβῶς, ὅτι ὅσον ἀποδιΐσταμαι … τῶν τοιούτων, ἐγγίζω τῷ Θεῷ καί πᾶσι τοῖς πιστοῖς καί ἁγίοις Πατράσι· καί ὥσπερ τούτων χωρίζομαι, οὕτως ἑνοῦμαι τῇ ἀληθείᾳ καί τοῖς ἁγίοις Πατράσι τοῖς θεολόγοις τῆς Ἐκκλησίας· ὥσπερ αὖ πείθομαι τούς συντιθεμένους τούτοις ἀποδιΐστασθαι τῆς ἀληθείας καί τῶν μακαρίων τῆς Ἐκκλησίας διδασκάλων. Καί διά τοῦτο λέγω, ὥσπερ παρά πᾶσαν τήν ζωήν μου ἐμήν κεχωρισμένος ἀπ’ αὐτῶν, οὕτω καί ἐν τῷ καιρῷ τῆς ἐξόδου μου, καί ἔτι καί μετά τήν ἐμήν ἀποβίωσιν· καί ἐξορκῶν ἐντέλλομαι, ἵνα μηδείς ἐξ αὐτῶν προσεγγίσῃ ἤ ἐν τῇ ἐμῇ κηδεία ἤ ἐν τοῖς μνημοσύνοις μου».
Ὑπεστηρίχθη, ὅτι τά ἀνωτέρω ἐλέχθησαν ὑπό τοῦ ἁγίου Μάρκου κινουμένου ὑπό πάθους κατά τῶν Ἑνωτικῶν. Ἡ ἀνωτέρω κρίσις στηρίζεται εἰς ἐπιπολαίαν καί οὐχί βαθεῖαν ἐπισκόπησιν τοῦ ἀπό τοῦ ἔτους 1439 – 1444 χρονικοῦ διαστήματος ἤ 1445 τοῦ ἔτους δηλαδή τῆς κοιμήσεως τοῦ Εὐγενικοῦ.
Τῷ 1440 ἐσημειώθη ἕν γεγονός τό ὁποῖον, ὡς πλησιέστατον πρός τήν πρό ἔτους ἀποφασισθεῖσαν ἕνωσιν, παρέσχεν τάς πρώτας ἐνδείξεις περί τῶν διαθέσεων τῶν Δυτικῶν. Ἐκ παραλλήλου ἐδημιούργησε τάς πρώτας ἐντυπώσεις εἰς τούς θιασώτας τῆς ἑνώσεως, οἱ ὁποῖοι ἐθυσίασαν εἰς τόν βωμόν τῆς πολιτικῆς σκοπιμότητος τήν διά μέσου τῶν αἰώνων διατηρηθεῖσαν ὀρθόδοξον πίστιν. Τήν 4ην Μαΐου τοῦ ἔτους ἐκείνου ἐξελέγη Πατριάρχης ΚΠόλεως, πρός τόν σκοπόν τῆς παγιώσεως τῆς ψευδενώσεως εἰς τήν Ἀνατολήν, ὁ ἑνωτικός Κυζίκου Μητροφάνης. Ὁ Σίλβεστρος ὁ Συρόπουλος, ἱστορικός τῶν τελευταίων χρόνων τῆς Αὐτοκρατορίας, περιγράφη τά τῆς ἀνόδου εἰς τόν θρόνον τοῦ πατριάρχου, τόν ἀνώμαλον δηλαδή τρόπον ἀναδείξεώς του. Ὁ Μητροφάνης ἐδέχθη τόν προσφερθέντα ὑπό τοῦ αὐτοκράτορος Ἰωάννου Η’ θρόνον ὑπό τήν προϋπόθεσιν τοῦ στέργειν αὐτόν τήν ἕνωσιν. Τότε, λέγει ὁ Συρόπουλος· «ἐποίησαν δύο (κλήρους) ἐν μέν τῷ ἑνί γράψαντες τό ὄνομα τοῦ Τραπεζοῦντος, ἐν δευτέρῳ δέ τό τοῦ Κυζίκου. Ώς δέ τινες εἶπον καί ἐν τοῖς δυσί τό τοῦ Κυζίκου γράψαντες, ἐν μέν τῷ ἑνί ὁ κῦρος Μητροφάνης, ἐν δευτέρῳ δέ ὁ Κυζίκου, καί βουλλώσαντες ἔθηκαν αὐτούς ἐπί τῆς ἁγίας τραπέζης· ἐλειτούργησε δέ ὁ μέγας πρωτοπαπάς, καί μετά τήν λειτουργίαν ἔλαβε τόν ἕνα ἐκ τῶν κλήρων καί ἔδωκεν ἵνα διακομίσωσιν αὐτόν τῷ Βασιλεῖ. Καί ἀνοιγέντος εὑρέθη τό ὄνομα τοῦ Κυζίκου τοῦ ὑποσχομένου στέργειν τήν ἕνωσιν. Εἶτα ἔλαβον καί τό ἕτερον βεβουλλωμένον·». Οὕτως ἀνῆλθεν οὗτος εἰς τόν θρόνον. Ἐκ τῶν πρώτων ἀπέστειλεν ἐπιστολήν πρός τόν Πάπαν, ἐν ἧ ἀπεκάλει αὐτόν «ἀδελφόν καί συλλειτουργόν». Διά τήν προσφώνησιν ταύτην ὁ Πάπας Εὐγένιος ΙV ἠγανάκτησε. Τήν ἀγανάκτησίν του διαδηλοῖ ἐν μιᾷ ἐπιστολῇ πρός τόν ἐν Πόλει ἀπεσταλμένον του καρδινάλιον Γκαρατόνι. Ἐν τῇ ἐπιστολῇ δέ ἐκτός τοῦ ἀνωτέρω παραπονεῖται καί διά τήν παρατηρουμένην βραδύτητα τοῦ αὐτοκράτορος, ὅσον ἀφορᾷ εἰς τήν τελείωσιν τῆς ἑνώσεως, προσέτι διατάσσει τόν ἀντιπρόσωπόν του νά αὐξήσῃ ἤ νά ἐλαττώσῃ τήν βοήθειάν του πρός τόν Ἰωάννην Η’ ἀναλόγως τῆς δραστηριότητος τοῦ τελευταίου εἰς τό τῆς Ἐκκλησίας ζήτημα. Ἐξ αὐτῶν διαφαίνεται ὁ ὑπό τῆς δυτικῆς Ἐκκλησίας ἐπιδιωκόμενος πραγματικός σκοπός. Διά τῆς ἑνώσεως οἱ μέν ἕλληνες ὅσοι ὑπέγραψαν καί ὅσοι ἐπεθύμουν τήν συνδιαλλαγήν χάριν τῆς πολιτικῆς, ἐνόμιζαν ὅτι θά εὕρουν εἰς τήν Δύσιν τήν σύμμαχον πρός ἀντιμετώπισιν τοῦ ἐπερχομένου ἀσιάτου, οἱ δέ δυτικοί, κυρίως ὁ Πάπας, ἐφρόνουν ὅτι ὑπέταξαν τήν Ἀνατολήν πρός ἐξυπηρέτησιν τῶν ἰδικῶν των σχεδίων. Ὁ δέ Πατριάρχης, ἐθεωρεῖτο ὑποδεέστερος, οὔτε κἄν «ἀδελφός» ἐν Χριστῷ. Ἡ ἕνωσις δέν μετέβαλε παντάπασι τήν Δύσιν, ὁ Πάπας ἴσως εἰς νέαν συνάντησίν του μετά τοῦ ὁμοϊδεάτου του πλέον Πατριάρχου τῆς ΚΠόλεως θά ἐζήτει ἀπό τόν τελευταῖον νά ἀσπασθῇ τόν πόδα του, ὅπως εἶχε πράξει τῷ 1438 μέ τόν Πατριάρχην Ἰωσήφ ὁ ὁποῖος ὅμως ἀντέστη σθεναρῶς εἰς τήν ἀλαζονικήν ἀπαίτησίν του.
Ὁ Μητροφάνης ἀντελήφθη τάς πραγματικάς βλέψεις τοῦ Πάπα διό καί πρός τό τέλος τοῦ βίου του ἠθέλησε νά διορθωθῇ πλήν, «οὐκ εἰάθη φανερῶς ἔργῳ τήν μετάνοιαν ἐπιδείξασθαι παρά τῶν συνόντων αὐτῷ Λατινοφρόνων», λέγει ἕν ἔγγραφον τῆς ἐποχῆς.
ΚΑΙ μόνον ἐκ ταύτης τῆς πράξεως τῆς δυτικῆς Ἐκκλησίας ἐάν προήχθη εἰς τάς ἀποφάσεις του ὁ ἅγιος Μᾶρκος – (ὑπάρχουν καί ἕτεραι) – δυνάμεθα νά τοῦ ἀποδώσωμεν ψυχράν λογικήν, ἴσως, οὐδέποτε ὅμως πάθος.
Ἐκτός ὅμως τῶν ἀνωτέρω, ὑπάρχουν καί ἕτεροι λόγοι οἱ ὁποῖοι ἀπηγόρευαν – καί σήμερον εἶναι ἐν ἰσχύει – εἰς τόν Μᾶρκον τάς μετά τῶν λατινοφρόνων σχέσεις. Οὗτοι ἐκπηγάζουν ἐκ τῆς παραδόσεως τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἐκ τῶν ἱερῶν Κανόνων. Ὁ ς’ π.χ. κανών τῆς ἐν Λαοδικείᾳ συνόδου λέγει «περί τοῦ μή συγχωρεῖν τοῖς αἱρετικοῖς εἰσιέναι εἰς τόν οἶκον τοῦ Θεοῦ ἐπιμένοντας τῇ αἱρέσει». Πλεῖστοι δ’ ἄλλοι Ἱεροί Κανόνες ρυθμίζουν τάς μετ’ αὐτῶν ἐνδεχομένας σχέσεις καί τοῦ τρόπου ἐπανόδου τῶν αἱρετικῶν εἰς τήν ὀρθήν πίστιν. Ὅτι δέ ὁ ἅγιος ἦτο ἑδραῖος εἰς τήν πίστιν του καί ἠκολούθει τήν Ἐκκλησίαν, διαφαίνεται καί ἐκ τῆς ὁμολογίας τῆς ὀρθῆς πίστεως τῆς ἐκτεθείσης ἐν Φλωρεντίᾳ πέντε ἔτη ἐνωρίτερον, ἐν ἧ· «ἐγώ», λέγει «τῇ τοῦ Θεοῦ χάριτι δόγμασιν ἐντραφείς εὐσεβέσι καί τῇ ἁγίᾳ καί καθολικῇ ἐκκλησία διά πάντων ἑπόμενος … κατά τούς ὅρους τοίνυν αὐτῆς (τῆς συνόδου, ἥτις ἀποκατέστησε τόν Φώτιον) καί τῶν πρό αὐτῆς συνόδων τό ἱερόν τῆς πίστεως σύμβολον ἀκίνητον δεῖν φυλάττεσθαι κρίνων, ὡς ἐξεδόθη, καί οὕς ἀποδέχονται συναποδεχόμενοι, καί οὕς ὑποβάλλονται συναποβαλλόμενος, ο ὐ δ έ π ο τ ε εἰς τήν κοινωνίαν προσδέξομαι τούς τολμήσαντας ἐν τῷ συμβόλῳ τήν καινοτομίαν προσθεῖναι περί τῆς τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐκπορεύσεως, ἕ ω ς ἄ ν ἐ μ μ έ ν ω σ ι τ ῇ τ ο ι α ύ τ ῃ κ α ι ν ο τ ο μ ί ᾳ».
Δέν ὑπηγορεύθησαν, λοιπόν, οἱ λόγοι του ὑπό πάθους, ἀλλ’ εἶναι ἀπότοκοι σκέψεως καί πίστεως, προσηλώσεως καθόλου εἰς τό δόγμα καί τήν παράδοσιν, παραδοχῆς δηλ. τῆς ὑπερχρονικότητος τῆς Ἐκκλησίας. Γνωρίζει ὁ ἅγιος Μᾶρκος, ὅτι οὐδείς τῶν ἀνθρώπων ἀλάθητος, διό καί συγχωρεῖται, ἄν μή ἐπιβάλλεται, ἡ ὑποχώρησις ἔν τισιν. Ἐπιβάλλεται ἡ ἀνασκευή ἐκεῖ ἔνθα εὑρισκόμεθα ἐν διαφωνίᾳ πρός τόν ὑπό τοῦ Θεοῦ ἀποκαλυφθέντα νόμον, ὁ ὁποῖος ἐκ τούτου δέν ἐπιδέχεται οὐδεμιᾶς προσαρμογῆς εἰς καιρούς ἤ ὁμάδας ἀνθρώπων. Ἡ ἐγγύησις τοῦ Κυρίου περί τοῦ, «ἕως ἄν παρέλθῃ ὁ οὐρανός καί ἡ γῆ, ἰῶτα ἕν ἤ μία κεραία οὐ μή παρέλθη ἀπό τοῦ νόμου ἕως ἄν πάντα γένηται» (Ματθ. 5, 15) θά ἦτο ἄνευ νοήματος. Οἱ διδάσκαλοι τῆς Ἐκκλησίας ἔγραψαν συμφώνως τῷ πνεύματι τοῦ Νόμου οὐδέν ἐκτός αὐτοῦ. Οἱ λόγοι των καί τά ἔργα συνιστοῦν τήν συμμόρφωσιν τῶν ἀνθρώπων πρός τόν Νόμον τοῦ Θεοῦ, οὐχί δέ τό ἐναντίον. Τοῦτο εἶναι ἀδιανόητον. Πάντα ταῦτα ἔχων ὑπ’ ὄψει ὁ Ἅγιος Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός μένει σταθερός καί ἀμετακίνητος ὑπ’ αὐτόν.
Οἱ λόγοι του καί αἱ πράξεις του ὑπαγορεύονται ὑπό τῆς διδασκαλίας τοῦ Εὐαγγελίου καί τῆς ἱερᾶς Παραδόσεως. Δέν εἶναι πράξεις καί λόγοι κινούμενοι ὑπό πάθους. Ἔλαβεν μέρος εἰς τήν σύνοδον τῆς Φλωρεντίας, ἂν καί ἐπίστευεν, ὅτι «οὐδέ γάρ ἐλλιπῆ τήν πίστιν εἴχομεν ἄχρι τοῦ νῦν οὐδέ συνόδου καί ὅρου πρός τό μαθεῖν τι καινότερον ἐδεόμεθα», ὅπως ἔγραψεν πρός τόν καθηγούμενον τῆς Μονῆς Βατοπεδίου. Εἶχε τήν βεβαιότητα, ὅτι οἱ καιροί ἦσαν δύσκολοι καί διά τοῦτο ἀκριβῶς παρεκάλει τόν Θεόν ὡς ἑξῆς: «Ἀλλ’ οἱ νῦν οὗτοι καιροί, φιλάγαθε Δέσποτα, καθ’ οὕς μέλλει ἀπολυθῆναι τό δεδεμένον θηρίον (προφανῶς ἐννοεῖ τόν Πάπαν) … μή ἐγκαταλειφθείην ὑπό σοῦ, μή γενοίμην μερίς τῷ πονηρῷ εἰς ἀπώλειαν … δός μοι τήν πρός σέ ὁδόν κατευθῆναι». Ἔλαβε μέρος δηλονότι, διά νά ὑπερασπισθῇ τήν Ὀρθοδοξίαν. Ἐν τῇ συνόδῳ ἔγραψεν ἐπιστολήν πρός τόν πάπαν ἐν ἧ ἐκάλει αὐτόν, ὅπως μεριμνήσῃ, ἵνα ἀρθῆ ἡ προσθήκη εἰς τό σύμβολον τῆς πίστεως, ἔτι δέ νά καταργηθῇ ἡ θυσία δι’ ἀζύμων, ἐπί τῷ τέλει τῆς ἐπιστροφῆς εἰς τήν ἀρχαίαν ἁρμονίαν τῆς Ἐκκλησίας. Διά τῶν ἀνωτέρω διέγραφε τόν τρόπον τῆς ἀληθοῦς ἑνώσεως. Ἐπεζήτει δηλονότι τήν ἕνωσιν ὑπό τήν προϋπόθεσιν, ὅτι αὕτη δέν θά εἶναι ἡ αἰτία νά παραβλαφθῇ ἡ παράδοσις τῆς ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Χωρίς δηλαδή συμβιβασμούς, ὑπαγορευομένους ὑπό πολιτικῶν λόγων. Ὅταν ἀπεφασίσθη ἡ ἕνωσις δέν ὑπέγραψεν, ἐπειδή ἐπίστευεν, ὅτι ἐνοθεύθη ἡ πίστις. Διά τά περαιτέρω λέγει: «Δεῖ γάρ παντάπασιν ἐκείνους εἶναι κεχωρισμένους ἡμῶν (ἕως ἄν ἐμμένωσι τῇ τοιαύτῃ καινοτομίᾳ, ὡς προαναφέρθη) μέχρις ἄν δῷ, ὁ Θεός τήν καλήν διόρθωσιν καί εἰρήνην τῆς Ἐκκλησίας αὐτοῦ».
ΝΙΚΟΛΑΟΣ Γ. ΠΟΛΙΤΗΣ
ΠΗΓΗ: Ἐφημερίδα Ὀρθόδοξος Τύπος, φύλλο 83/1968
