Ἁγίου Δαμασκηνοῦ τοῦ Στουδίτου
Τρεῖς καταστάσεις ὑπάρχουν τῶν ἀνθρώπων ὅλων, εὐλογημένοι Χριστιανοί, ὡς τό λέγουν τά βιβλία μας· πρώτη μέν εἶναι τῶν ἀνθρώπων ἐκείνων, οἵτινες χωρίς ἄλλο τι, ἅμα ἐπινοήσωσι τό ἀγαθόν, τό πράττουσιν· ὡς ὁ Ἀβραάμ, καθώς τό μαρτυροῦν αἱ θεῖαι Γραφαί ὅτι, χωρίς νά ἀκούσῃ διδαχήν, ἔπραξε τό καλόν. Ποῦ νά ἀκούσῃ διδαχήν ὁ Ἀβραάμ ἀφοῦ ὁ πατήρ του, ὁ Θάρρας, καί τό γένος του ὅλον ἦσαν εἰδωλολάτραι; Τί δέ λέγω τό γένος του; Ὁ κόσμος ὁλόκληρος ἐλάτρευε τότε τά εἴδωλα, ἀλλ’ αὐτός, ὡς ἔχων ἁγίαν ψυχήν, καθό ἕτοιμος νά κάμῃ τό καλόν, βλέπων τόν οὐρανόν πλήρη ἀστέρων, ἐπίστευσεν ἀπ’ αὐτό εἰς τόν Θεόν, καί ἐμίσησε τά εἴδωλα τοῦ πατρός, σκεφθείς νοερῶς, ὅτι ἐάν οἱ ἀστέρες, ἡ σελήνη καί ὁ ἥλιος εἶναι τόσον λαμπρά καί ὡραιότατα τῷ ὄντι ποιήματα, πόσον μᾶλλον εἶναι ἐκεῖνος, ὅστις ἔπλασεν αὐτά.
Συλλογισθείς εἶτα ὁ Ἀβραάμ ὡς φρονιμώτατος, ὅτι ὁ πατήρ του καί τό γένος του ὅλον προσκυνεῖ τά εἴδωλα, καί λέγουν, ὅτι αὐτά εἶναι θεοί, διελογίσθη καθ’ ἑαυτόν καί εἶπε· «Πῶς τά εἴδωλα αὐτά, ἀφοῦ εἶναι ξύλα καί λίθοι κωφά καί ἀναίσθητα, πῶς ἠδυνήθησαν αὐτά τά εἴδωλα καί ἐποίησαν τόν οὐρανόν καί τούς ἀστέρας; Πῶς τά ξύλα καί οἱ λίθοι θά ἔκαμνον τοιαῦτα πράγματα; Ἀλλά πρέπει νά ὑπάρχῃ τις Θεός, ὅστις ἐποίησεν αὐτά τά ὡραῖα κτίσματα, τόν ὁποῖον ἡμεῖς οἱ ἄνθρωποι, ἐπειδή θά εἶναι λαμπρός καί ὡραῖος, δέν δυνάμεθα νά τόν ἴδωμεν· εἰς αὐτόν τόν Θεόν πρέπει νά πιστεύωμεν οἱ ἄνθρωποι, ἐγώ δέ ἀπό τοῦ νῦν εἰς αὐτόν θά πιστεύω». Ταῦτα ὄχι μόνον διελογίσθη ἁπλῶς ὁ Πατριάρχης Ἀβραάμ, ἀλλά καί τά ἐτελείωσε, διότι ἡ καρδία του, ἥτις ἠννόησε τό καλόν, παρευθύς καί εἰς τό τέλος ἠγάπα νά τό κατορθώνῃ ὡς καί τό κατώρθωσεν. Ἀλλά διά τοῦτο καί ὁ Θεός ηὔξησε τό γένος του, ἐπλήθυνε τό σπέρμα του, ηὐλόγησε τήν γενεάν του· διά τοῦτο καί ἀπό Ἄβραμ, ὅπερ σημαίνει πατήρ ἑνός παιδίου, τόν ὠνόμασεν ὁ Θεός Ἀβραάμ, δηλαδή πατέρα πολλῶν ἐθνῶν.
Τίς τόν ἐδίδαξε νά γίνῃ τόσον ἐλεήμων καί φιλόξενος; Οὐδείς· ἀλλά μόνον ἀφ’ ἑαυτοῦ ἐδιδάχθη. Νά εἴπωμεν, ὅτι πρότερον ἦσαν ἄλλοι τοιοῦτοι καί ἐμιμήθη ἐκείνους; Κανείς ὅμως δέν ἦτο πρό τοῦ Ἀβραάμ φιλόξενος ὡς αὐτός, ἤ τοὐλάχιστον ἡμεῖς οὐδένα ἠκούσαμεν τοιοῦτον φιλόξενον ἄνθρωπον, ἀλλ’ αὐτός ὁ Ἀβραάμ ἦτο ἀφ’ ἑαυτοῦ τοιοῦτος. Ἠκούσαμεν ὅτι καί ὁ Σήθ ὁ υἱός τοῦ Ἀδάμ ἦτο ἀγαθός ἄνθρωπος, ἀλλά ἐκεῖνος ἦτο δεδιδαγμένος ἀπό τόν πατέρα του τόν Ἀδάμ καί τήν μητέρα του Εὔαν. Αὐτός δέ ὁ Ἀβραάμ ποτέ λόγον Θεοῦ ἤ διδαχήν δέν ἤκουσεν, ἀλλά μόνος του ἐπενόησε τό καλόν. Αὕτη εἶναι ἡ πρώτη κατάστασις τῶν ἀνθρώπων.
Δευτέρα κατάστασις τῶν ἀνθρώπων εἶναι ἐκείνων, οἵτινες δέν δύνανται μόνοι των νά ἐννοήσωσι τό καλόν, ἀλλά χρειάζονται διδάσκαλον νά τούς διδάξῃ, ὅταν δέ τό ἀκούσωσι, τό δέχονται μέ πᾶσαν προθυμίαν, καί τό κάμνουν παρευθύς· ὅπως ὅλοι σχεδόν οἱ Ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας μας, καί πρῶτον οἱ Ἀπόστολοι, οἵτινες ἦσαν ἄνθρωποι ἀγράμματοι καί ἰδιῶται καί δέν ἐγνώριζαν τήν ἀλήθειαν, καθώς τήν ἔμαθον ὕστερον, διότι πρότερον δέν εἶχον ὁδηγόν τινα ἤ διδάσκαλον εἰς τό ἀγαθόν, ὡς τόν Χριστόν, τόν ὁποῖον εὗρον ὕστερον, ἀλλ’ ὅσον μέν ἦτο ἔργον γνώμης ἀγαθῆς καί θεαρέστου, ἐκεῖνο καί ἔκαμαν· τό δέ τέλειον τῶν καλῶν ἔργων ἀκόμη δέν τό εἶχον ἀκούσει. Ὅταν ὅμως ἦλθεν ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, καί τούς ἐδίδαξε, καί τούς καθωδήγησε, καί τούς ἔδειξε τήν ἀλήθειαν, τότε, ὡς καλόγνωμοι καί καλοπροαίρετοι ἄνθρωποι ὅπου ἦσαν, παρευθύς ἔλαβον τό καλόν καί τό κατώρθωσαν· καί ὄχι μόνον αὐτοί, ἀλλά καί ὅσοι ἐγένοντο διάδοχοί των μετά ταῦτα, διότι οὐδέ ἐκεῖνοι ἐγνώριζον τέλειον ἀγαθόν, ἐπειδή ἄλλοι ἦσαν παῖδες Ἑλλήνων, ἄλλοι Ἑβραίων, καί ἄλλοι ἀπό διάφορα πεπλανημένα γένη· ὅθεν δέν ἐγνώριζον ποῖον εἶναι τό θέλημα τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ· ὡς δέ τό ἤκουσαν ἀπό τούς Ἀποστόλους καί ἀπό τούς διαδόχους των, παρευθύς ἄλλοι μέν ἐγένοντο Μάρτυρες, ἄλλοι ἀσκηταί, ἄλλοι ὁμολογηταί, ἄλλοι δίκαιοι, ἄλλοι διδάσκαλοι καί Ἀρχιερεῖς, ἄλλοι εἰς ὅ,τι μέτρον ἔφθασαν καί ἤρεσαν πρός τόν Θεόν. Αὕτη εἶναι, εὐλογημένοι Χριστιανοί, ἡ δευτέρα κατάστασις τῶν ἀνθρώπων.
Τρίτη δέ κατάστασις τῶν ἀνθρώπων εἶναι ἐκείνων, οἵτινες οὔτε ἀπό τόν ἑαυτόν των ἐννοοῦν τό ἀγαθόν, οὔτε καί ἀπό ἄλλον ἐάν τό ἀκούσωσι τό κάμνουν, ὡς πολλοί τήν σήμερον· καί πρῶτος ὁ Ἰούδας, ὅστις ἦτο καί αὐτός εἷς ἀπό τούς Ἀποστόλους, ἀλλ’ ὡς κακόγνωμος καί κακοπροαίρετος ἄνθρωπος ὅπου ἦτο ὁ μιαρός, δέν ὠφελήθη τίποτε, διότι οὔτε ἀπό τόν ἑαυτόν του ἠννόησε τό ἀγαθόν, οὔτε ἀφοῦ τό ἤκουσεν ἀπό τό στόμα τοῦ Χριστοῦ τό ἔκαμνεν. Εἴθε εἰς τήν τρίτην ταύτην τάξιν οὐδείς τῶν Χριστιανῶν νά καταταχθῇ. Ἐάν δέ εἰς τήν πρώτην τάξιν δέν φθάσωμεν, ἀλλά κἄν εἰς τήν δευτέραν ἄς εἴμεθα· διότι καί ο Χριστός τοιούτους μᾶς θέλει νά εἴμεθα· διότι καί ἡ Βασιλεία τῶν οὐρανῶν τοιούτους ἀνθρώπους δέχεται· ὅτι καί ἡ πανήγυρις καί αἱ ἑορταί τῶν Ἁγίων τοιούτους ἀνθρώπους χρειάζονται.
Ὅστις ὅθεν εἶναι ἀπό τήν πρώτην τάξιν, ἀνάγκην διδαχῆς δέν ἔχει, διότι ὁ Χριστός εἶναι ἐντός τῆς καρδίας του καί τοῦ διδάσκει τήν ἀλήθειαν· ὅστις δέ πάλιν εἶναι ἀπό τήν τρίτην τάξιν, οὐδέ αὐτός ἔχει ἀνάγκην διδαχῆς, διότι ὅσα καί ἐάν εἴπῃ τις εἰς ἐπήκοόν του εἶναι εἰς μάτην, διότι ὁ διάβολος εἶναι ἐγκάτοικος εἰς τήν καρδίαν του καί δέν τόν ἀφήνει νά κάμῃ τό καλόν. Ἐκεῖνος δέ ὅστις εὑρίσκεται εἰς τήν δευτέραν τάξιν, ὁ τοιοῦτος ἔχει ἀνάγκην διδαχῆς καί ἀγαπᾷ νά ἀκούῃ τό καλόν· τοιούτους ἀνθρώπους ὅστις διδάσκει ἔχει καί μισθόν ἐκ Θεοῦ, ὡς τό λέγει καί ὁ Προφήτης «Μακάριοι οἱ λαλοῦντες εἰς ὦτα ἀκουόντων». Οἱ τοιοῦτοι ἄνθρωποι εἶναι μακάριοι, ὡς τό λέγει καί τό ἱερόν Εὐαγγέλιον· «Μακάριοι οἱ ἀκούοντες τόν λόγον τοῦ Θεοῦ καί φυλάσσοντες αὐτόν». Εἰς τούς ἀνθρώπους αὐτούς φέρει καρπόν ἡ διδαχή, δι’ αὐτούς κηρύττεται ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, διά τούς τοιούτους γίνονται αἱ ἑορταί καί αἱ πανηγύρεις.
Ὅθεν ἐάν τις, ἐξ ὅσων σήμερον συνήχθητε δία νά ἑορτάσητε τήν ἑορτήν τῆς Παναγίας, εἶναι ἀπό τήν πρώτην τάξιν, ἄς μᾶς συμπαθήσῃ, ὅπου δέν φθάνομεν εἰς τά μέτρα του· εἰ δέ εἶναι τις ἀπό τήν τρίτην τάξιν, ἄς μή ἐμπαίξῃ τούς λόγους μας καί τάς ἁγίας ἑορτάς μας· ὅτι φοβερόν τό ἐμπεσεῖν εἰς χεῖρας Θεοῦ ζῶντος· ὅτι αὐτός εἶναι ἐξεταστής ὄχι μόνον τῶν ἔργων τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά καί τῶν λογισμῶν καί ἐνθυμήσεων· διά τοῦτο ἤ ἄς διορθώσῃ τόν ἑαυτόν του ἤ ἄς λείπῃ ἀπό τάς ἑορτάς μας τάς ἁγίας. Ἡμεῖς δέ οἱ ὑπήκοοι δοῦλοι τοῦ Χριστοῦ ἄς ἑορτάζωμεν τάς πανηγύρεις μας τάς τιμίας, διά νά λάβωμεν καί μισθόν ἀπό τούς ἑορταζομένους Ἁγίους.
Ὁ λόγος εἶναι διασκευμασμένος κατά τήν φράσιν.
Πηγή: Ὁ Μέγας συναξαριστής τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μηνός Αὐγοῦστου, (Τόμος Η’). Ἔκδοσις Γ‘, 1970 (σελ. 230 – 233).
