Τῇ Παρασκευῇ τῆς Διακαινησίμου ἑορτάζωμεν τά ἐγκαίνια τοῦ Ναοῦ τῆς Ὑπεραγίας Δεσποίνης ἡμῶν τῆς ΖΩΗΦΟΡΟΥ ΠΗΓΗΣ καί Θεομήτορος· ἔτι δέ καί μνείαν ποιούμεθα τῶν ἐν τούτῳ τελεσθέντων ὑπερφυῶν θαυμάτων παρά τῆς Θεομήτορος.
Μάννα, Σιλωάμ καί Στοάν Σολομῶντος,
Πηγήν, Κόρη, σήν, ἐμφανῶς πᾶς τις βλέπει.
Ὁ θεῖος Ναός τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς ἐκτίσθη τό πρῶτον ἐν Κωνσταντινουπόλει ὑπό τοῦ βασιλέως Λέοντος τοῦ Α’ τοῦ μεγάλου (457 – 474), ὅστις καί Μακέλλης προσεπωνομάζετο. Οὗτος ἦτο ἄνθρωπος καλοπροαίρετος καί συμπαθητικός τήν γνώμην, προτοῦ δέ ἀκόμη βασιλεύσῃ, ὅτε ἦτο ἰδιώτης, εὑρών κατ’ ἐκεῖνον τόν τόπον, εἰς τόν ὁποῖον μετά ταῦτα ἵδρυσε τόν Ναόν, τυφλόν τινα, ὅστις ἐφέρετο ἄνω καί κάτω πλανώμενος, ἦλθε πρός αὐτόν καί τόν ἐχειραγώγει. Ὁ δέ τυφλός κυριευθείς ἀπό δίψαν ὑπερβολικήν παρεκάλει τόν χειραγωγόν του, ἤτοι τόν Λέοντα, θερμῶς νά τοῦ εὕρῃ ὕδωρ νά καταψύξῃ τήν γλῶσσάν του. Εὐσπλαγχνισθείς δέ αὐτόν ὁ καλός Λέων εἰσῆλθεν εἰς τό δάσος, τό ὁποῖον ἦτο τότε ἐκεῖ καί ἐζήτει μέ πολλήν ἐπιμέλειαν μήπως εὕρῃ ὕδωρ. Ἐπειδή ὅμως δέν ἠδύνατο νά εὕρῃ ἐκεῖ τό ποθούμενον ὕδωρ, ἐπέστρεφε λυπημένος.
Τότε ἀκούει φωνήν ἄνωθεν, ἥτις εἶπε πρός αὐτόν· «Δέν χρειάζεται, ὦ Λέον, νά σκυθρωπάζῃς καί νά θλίβησαι, διότι πλησίον σου εἶναι τό ὕδωρ». Καί πάλιν πολλά κοπιάσας καί μή εὑρίσκων τό ὕδωρ, ἐλυπεῖτο, ὅτε ἐκ δευτέρου ἀκούει φωνήν, λέγουσαν· «Λέον βασιλεῦ, προχωρῶν εἰς τά ἐνδότερα τοῦ πυκνοῦ δάσους εὑρήσεις ὕδωρ θολερόν· ἀπ’ αὐτό λάβε καί θεράπευσον τήν δίψαν τοῦ τυφλοῦ καί ἀκόμη χρῖσον μέ αὐτό καί τούς τυφλούς ὀφθαλμούς του καί παρευθύς θέλεις ἐννοήσει ποία εἶμαι ἐγώ, ἥτις πρό πολλοῦ κατοικῶ εἰς τόν τόπον τοῦτον». Ταῦτα ἀκούσας ὁ Λέων ἔπραξε καθώς ἡ φωνή τόν προσέταξε καί παρευθύς ὁ τυφλός ἔλαβε τό φῶς τῶν ὀφθαλμῶν του. Ὁ Λέων λοιπόν, ἀφ’ οὗ κατά τήν πρόρρησιν τῆς Θεομήτορος ἐβασίλευσεν, ἀνήγειρε μέ δαπάνην βασιλικήν μεγαλοπρεπέστατον ἐπί τῆς πηγῆς Ναόν, εἰς τόν ὁποῖον καθ’ ἑκάστην ἐγίνοντο θαύματα πάμπολλα.
Μετά ταῦτα Ἰουστινιανός Α’ ὁ μέγας αὐτοκράτωρ (527 – 565), ἀπό δυσουρίαν βασανιζόμενος, ἔλαβε καί αὐτός τήν θεραπείαν εἰς τόν ἱερόν αὐτόν Ναόν. Ὅθεν ἀνταποδίδων τήν εὐχαριστίαν πρός τήν τοῦ Λόγου Μητέρα ἀνήγειρε νέον μέγιστον Ναόν, τόν ὁποῖον, ὑπό σεισμῶν διαφόρων διαρραγέντα, ἀποκατέστησεν ὁ αὐτοκράτωρ Βασίλειος Α’ ὁ Μακεδών (867 – 886), τελευταῖος δέ καλῶς ἐπεμελήθη τοῦτον καί ὁ υἱός αὐτοῦ Λέων ΣΤ’ ὁ Σοφός (886 – 912), εἰς τῶν ὁποίων τάς ἡμέρας πάμπολλα ἐνήργησεν ἡ Πηγή θαύματα, διότι καί ἀποστήματα πολυχρόνια ἐθεράπευσε καί δυσουρίας καί φυματιώσεις καί πάθη καρκίνων καί αἱμορροίας διαφόρους βασιλίδων καί ἄλλων γυναικῶν καί πλῆθος πυρετῶν καί στειρώσεις διέλυσε καί διά νά ἀντιπαρέλθω τά κατά μέρος πᾶσαν νόσον ἐθεράπευε. Τῆς Πηγῆς δέ ταύτης δώρημα ἦτο καί ὁ βασιλεύς Κωνσταντῖνος Ζ’ ὁ Πορφυρογέννητος (913 – 959), λυθείσης δι’ αὐτῆς τῆς στειρότητος τῆς βασιλίδος Ζωῆς.
Ἀνέστησε δέ καί νεκρόν ἡ ὄντως Ζωηφόρος αὕτη Πηγή· ἦτο δέ ἐκεῖνος ἀπό τήν Θεσσαλίαν καί ἐρχόμενος πρός αὐτήν καθ’ ὁδόν ἐτελεύτησε. Πρίν ὅμως ἀποθάνῃ καί ἐνῷ ἔπνεε τά λοίσθια, παρήγγειλεν εἰς τούς ναύτας νά τόν ὑπάγουν καί νεκρόν ἐκεῖ πλησίον εἰς τόν Ναόν τῆς Πηγῆς καί νά χύσουν ἐπάνω του τρεῖς κάδους ἀπό ἐκεῖνο τό ὕδωρ τῆς Πηγῆς καί οὕτω νά τόν ἐνταφιάσουν. Τούτου γενομένου καθώς ἐκεῖνος παρήγγειλε, ὁ νεκρός (ὢ τῶν ὑπερφυῶν σου θαυμασίων, Παρθένε!) εὐθύς ἅμα ἐχύθη τό ὕδωρ ἐπάνω του ἀνέζησεν. Ἀφοῦ δέ παρῆλθεν ἀρκετός καιρός, ἐρειπωθέντος τοῦ μεγάλου Ναοῦ ἐκ τῶν σεισμῶν καί μέλλοντος νά κρημνισθῇ, ἐνεφανίσθη ὀφθαλμοφανῶς ἡ Θεοτόκος, ἥτις τόν ἐκράτει, ἕως ὅτου τό ἐντός αὐτοῦ πλῆθος ἐξῆλθεν ὅλον.
Τό ζωήρυτον καί θαυμαστόν ὕδωρ τοῦτο καί δαίμονας ἀπήλασε πινόμενον καί ἀπό τήν φυλακήν δεσμίους ἀπέλυσε καί τοῦ βασιλέως Λέοντος ΣΤ’ τοῦ Σοφοῦ τήν λιθίασιν ἰάτρευσε καί τῆς γυναικός του βασιλίδος Θεοφανοῦς(¹) λαυρότατον πυρετόν ἔσβεσε καί τόν Πατριάρχην Στέφανον (886 – 893), τόν ἀδελφόν των, ἀπό φυματιῶδες πάθος ἠλευθέρωσε, καί τοῦ Πατριάρχου Ἱεροσολύμων Ἰωάννου (964 – 966) τήν ἀκοήν ἀποκατέστησε· καί τοῦ πατρικίου Ταρασίου τόν σφοδρότατον πυρετόν ἔσβεσε καί τόν υἱόν Στυλιανοῦ πάσχοντα ἐκ δυσουρίας ἐθεράπευσε· καί γυναῖκα τινά ὀνόματι Σχίζαιναν πάσχουσαν ἐκ δυσεντερίας ἐθεράπευσεν. Ὁ δέ βασιλεύς Ρωμανός Α’ ὁ ἐκ Λακάπης (920 – 944) καί λύσιν καί δέσιν γαστρός διά τοῦ ὕδατος τῆς Πηγῆς ἔλαβεν, ὡσαύτως καί ἡ γυνή αὐτοῦ.
Ἀλλά καί ἐν Χαλδίᾳ(²) Μοναχός τις ὀνόματι Πέπερις καί ὁ μαθητής αὐτοῦ πάσχοντες ἐξ ἀνιάτων νόσων καί ἐπικαλεσθέντες τήν χάριν τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς ἐθεραπεύθησαν. Ὡσαύτως καί οἱ Μοναχοί Ματθαῖος καί Μελέτιος διαβληθέντες πρός τόν βασιλέα διά τῆς χάριτος τῆς Θεοτόκου ἐλυτρώθησαν. Ἔλαχε δέ καί τῆς τοῦ ἰσχίου θεραπείας ὁ ἐπί τῆς διακονίας τοῦ θυμιάματος τοῦ Ναοῦ Στέφανος. Ἔτι δέ καί πατρικίους καί πρωτοσπαθαρίους καί ἄλλους μυρίους τούς ὁποίους ἐθεράπευσε τίς διηγήσεται;
Ποία δέ γλῶσσα δύναται νά διηγηθῇ καταλεπτῶς ὅσα τό ὕδωρ τοῦτο ἐνήργησε κατά διαφόρους καιρούς καί μέχρι τῆς σήμερον διενεργεῖ; Ὑπέρ τάς σταγόνας τῆς βροχῆς καί τό πλῆθος τῶν ἄστρων καί τῶν φύλλων τῶν δένδρων εἶναι τά θαύματα, τά ὁποῖα καί μέχρι τῶν καθ’ ἡμᾶς χρόνων βλέπομεν γινόμενα. Διότι καί καρκίνον καί γάγγραιναν καί συρίγγια καί θανάσιμα φύματα καί ἄνθρακας καί λέπραν καί λώβην ὑπερφυῶς ἐθεράπευσε καί ἄλλας ὀγκώσεις γυναικῶν καί ψυχῆς πάθη ἐθεράπευσε. Καί ὀφθαλμῶν ἐπιχύσεις καί λευκώματα καί ὑέλωπας, ἔτι δέ καί τόν ὕδρωπα τοῦ Βαράγγου Ἰωάννου καί ἄλλου τινός Βαράγγου ἕλκη χαλεπά ἐθεράπευσε. Καί τόν Ἱερομόναχον Μάρκον ἐθεράπευσε· καί τήν ἐπί δέκα καί πέντε ἔτη ὑπερβάλλουσαν δύσπνοιαν τοῦ Μοναχοῦ Μακαρίου, ἔτι δέ καί τήν λιθίασιν αὐτοῦ ἐθεράπευσεν. Ἀλλά καί πλεῖστα ἄλλα, τά ὁποῖα ἀδύνατον εἶναι νά ἀριθμήσωμεν, καί τά ὁποῖα ἐνήργησε καί ἐνεργεῖ καί οὐδέποτε παύεται ἐνεργοῦσα διά τῆς ἀκενώτου καί Ζωηφόρου Αὐτῆς Πηγῆς ἡ Ὑπερένδοξος Δέσποινα, ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος, ἡ Ζωοδόχος Πηγή.
Τοῦ θείου τούτου Ναοῦ τά ἐγκαίνια ἐπιτελεῖ σήμερον ἡ τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία. Ὅμως μετά τήν πτῶσιν τῆς Κωνσταντινουπόλεως οὗτος κατηδαφίσθη ὑπό τῶν Ὀθωμανῶν καί τά ὑλικά αὐτοῦ ἡρπάγησαν καί μετεκομίσθησαν διά τήν κατασκευήν τοῦ μιαροῦ τεμένους τοῦ καλουμένου τοῦ Σουλτάν Βαγιαζίτ, οὐδέν δέ ἔμεινεν ἐκ τῆς ἀρχαίας ἐκείνης καλλονῆς, εἰ μή σμικρότατον καί εὐτελές παρεκκλήσιον, ὅλον σχεδόν εἰς τά ἐρείπια κεχωσμένον, ἔχον εἰκοσιπέντε βαθμίδας πρός κατάβασιν καί φεγγίτας ἄνωθεν τῆς στέγης, διά τῶν ὁποίων εἰσήρχετο ὀλίγον φῶς. Πρός δέ τήν δυτικήν πλευράν τοῦ ἐδάφους αὐτοῦ ἔκειτο ἡ ρηθεῖσα τοῦ ἁγιάσματος Πηγή, διά κιγκλίδων πεφραγμένη, ἐν τῇ ὁποίᾳ ἐφαίνοντο κολυμβῶντα καί ὀψάριά τινα. Τοιαύτη δέ ἦτο ἡ κατάστασις αὐτοῦ μέχρι τοῦ ἔτους 1821· τότε δέ κατεδαφισθέν καί τό μικρόν ἐκεῖνο λείψανον, συγκατέχωσεν ἐν ἑαυτῷ καί τήν Πηγήν τοῦ ἱεροῦ ἁγιάσματος καί κατέστη τελείως ἀφανής.
Ἐπί τῶν ἡμερῶν ὅμως τοῦ Σουλτάν Μαχμούτ, ὅτε οἱ ὑπήκοοι αὐτοῦ ἔχαιρον ἐλευθερίας εἰς τήν ἐκτέλεσιν τῶν θρησκευτικῶν αὐτῶν ἐθίμων, ἐζητήθη ἄδεια ὑπό τῶν Χριστιανῶν τῆς Κωνσταντινουπόλεως πρός ἀνοικοδόμησιν τοὐλάχιστον τοῦ εἰρημένου παρεκκλησίου, ἥτις καί ἐδόθη. Ὅθεν ἤρχισαν τό ἔργον τήν κζ’ (27ην) Ἰουλίου τοῦ ἔτους 1833· ἀνασκαφῆς δέ γενομένης καί τῶν θεμελίων τοῦ ἀρχαίου Ναοῦ εὑρεθέντων, ἀνηγέρθη, διά νεωτέρας ἀδείας βασιλικῆς, ὄχι μόνον τό τῆς Πηγῆς τοῦ ἁγιάσματος παρεκκλήσιον, λαμπρότερον τοῦ προτέρου, ἀλλά καί ἕτερος νέος ἐπί τῶν θεμελίων τοῦ παλαιοῦ μέγιστος, περικαλλέστατος καί μεγαλοπρεπέστατος Ναός. Καί τά μέν θεμέλια τούτου κατεβλήθησαν τῇ ιδ’ (14η) Σεπτεμβρίου τοῦ ἔτους 1833, τό δέ ἔργον ἀπηρτίσθη τῇ λ’ (30η) Δεκεμβρίου τοῦ ἔτους 1834. Κατά δέ τήν β’ (2αν) Φεβρουαρίου τοῦ ἔτους 1835, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Κωνστάντιος ὁ Β’ (1834 – 1835), ἔχων συλλειτουργούς καί δώδεκα τῶν προκρίτων Ἀρχιερέων, μετά μεγάλης ἐκκλησιαστικῆς παρατάξεως καί ἀπείρου πλήθους Χριστιανῶν ἐτέλεσε τά ἐγκαίνια τοῦ ἱεροῦ τούτου Ναοῦ, εἰς δόξαν τῆς Ὑπεραγίας ἐνδόξου Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καί Ἀειπαρθένου Μαρίας τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς. Ἧς ταῖς Ἁγίαις πρεσβεῖαις ρυσθείημεν καί ἡμεῖς ἀπό πάσης σωματικῆς καί ψυχικῆς ἀσθενείας καί ἀξιωθείημεν τῆς Βασιλείας τῶν οὐρανῶν. Ἀμήν.
(¹) Ἡ μνήμη τῆς Ἁγίας ταύτης βασιλίσσης Θεοφανοῦς ἐπιτελεῖται κατά τήν ις’ (16ην) Δεκεμβρίου.
(²) Χαλδία ἐκαλεῖτο χώρα τοῦ Πόντου μέ πρωτεύουσαν τήν Τραπεζοῦντα.
Πηγή: Ὁ Μέγας συναξαριστής τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Ἐκδίδεται ἀναλώμασι καί ἐπιμελείᾳ, του ἐν Μοναχοῖς ἐλαχίστου Βίκτωρος Ματθαίου Καθηγουμένου τῆς ἐν Κρονίζη, Κουβαρά Ἀττικῆς Ἱεράς καί σεβασμίας Δεσποτικῆς Μονῆς Μεταμορφώσεως του Σωτῆρος. Ἔκδοσις Γ’, Ἀθῆναι 1971 (Τόμος ΙΔ’, ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΑΡΙΟΝ σελ. 105).
