† Ἀρχιμ. Χριστοφόρου Ἀθ. Καλύβα
Τώρα εἰσερχόμεθα εἰς τήν τετάρτην καινοτομίαν τῆς Δυτικῆς Ἐκκλησίας: Τ ά ἄ ζ υ μ α (ostia) τῶν ὁποίων ποιοῦνται χρῆσιν ἐν τῷ Μυστηρίῳ τῆς θείας Εὐχαριστίας.
Διά τήν τέλεσιν τοῦ Μυστηρίου τῆς θείας Εὐχαριστίας ἡ ἁγία μας Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία χρησιμοποιεῖ ἔνζυμον ἄρτον καί ἁγνόν σταφυλῆς οἶνον κεκραμένον μεθ’ ὕδατος. Τοῦτο, διά νά εἶναι συνεπής πρός τήν Ἁγίαν Γραφήν, ἡ ὁποία καθαρά ὅταν ὁμιλῇ περί ἄρτου ἐνζύμου, τόν ὀνομάζει ἁ π λ ῶ ς ἄ ρ τ ο ν καί ὅταν ὁμιλῇ περί ἄρτου ἀζύμου τόν καλεῖ ἁπλῶς ἄζυμα, τῶν ὁποίων οἱ Ἑβραῖοι ἔκαμνον χρῆσιν μόνον κατά τήν ἑορτήν τῶν ἀζύμων, ἥτις διήρκει ὀκτώ ἡμέρας, ὅσον τό Ἑβραϊκόν Πάσχα. Κατά τήν πρώτην ἡμέραν ἐσφάζετο τό θῦμα. Εἰς τό ις’ 26 κεφ. τοῦ κατά Ματθαῖον ἀναγινώσκομεν λοιπόν: «Ἐσθιόντων δέ αὐτῶν λαβών ὁ Ἰησοῦς τ ό ν ἄ ρ τ ο ν καί εὐχαριστήσας ἔκλασε καί ἐδίδου τοῖς μαθηταῖς καί εἶπε· λάβετε φάγετε· τοῦτο ἐστί τό σῶμα μου· καί λαβών τό ποτήριον καί εὐχαριστήσας ἔδωκεν αὐτοῖς λέγων· πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες· τούτο γάρ ἐστί τό αἷμα μου τό τῆς Καινῆς Διαθήκης τό περί πολλῶν ἐκχυνόμενον εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν…». Ἄρτον ἀναφέρει ἐδῶ τό ἱερόν κείμενον καί ὄχι ἄ ζ υ μ α, τά ὁποῖα ἀλλοῦ διαστέλλει τοῦ ἐνζύμου ἄ ρ τ ο υ (Ματθ. κς’ 17 – Μαρκ. ιδ’, 1, 12 – Λουκ. ιβ’, 1, 7 – Πράξ. κ’ 7, β’ 42, 43, κζ’ 35). Καί ὁ Ἀπόστολος τῶν Ἐθνῶν ὁμιλῶν περί τῆς ὕλης τοῦ Μυστηρίου ἄ ρ τ ο ν ἀναφέρει ὅτι ἐχρησιμοποίησεν ὁ Ἰησοῦς: «… Ὁ Κύριος Ἰησοῦς ἐν τῇ νυκτί ᾗ παρεδίδετο έλαβεν ἄ ρ τ ο ν καί εὐχαριστήσας ἔκλασε καί εἶπε…» (Α’ Κορ. ια’ 23). Καί κατωτέρω: «Ὥστε ὅς ἄν ἐσθίῃ τόν ἄ ρ τ ο ν τοῦτον ἤ πίνῃ τό ποτήριον τοῦ Κυρίου ἀναξίως, ἔνοχος ἔσται τοῦ σώματος καί αἵματος τοῦ Κυρίου…» (ιβ’ 27). Τά λεξικά εἰς τήν λέξιν ἄρτος δέν δίδουν τήν ἑρμηνείαν ἄ ζ υ μ α. Τά ἑλληνικά Λεξικά κύρους γράφουν: «Ἄ ρ τ ο ς = φύραμα ἰδίως ἐξ ἀλεύρου σίτου εἰς ζύμωσιν ὑποβαλλόμενον… καί οὕτως ἐν κλιβάνῳ ἅπαξ ἑψόμενον, ἀποτελοῦν τήν κυριωτάτην τροφήν τοῦ ἀνθρώπου». Δέν εἶναι τά λειψοκούλουρα τῶν Ἑβραίων καί τῶν Καθολικῶν ὁ ἄ ρ τ ο ς ἐκεῖνος τόν ὁποῖον ἐχρησιμοποίησεν ὁ Κύριος καί ἡ ἀρχαία μας Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία. Τά ἄζυμα, αὐτά τά λειψοκούλουρα, εἰς μέν τούς Ἑβραίους ὑπενθύμιζαν τό βεβιασμένον τῆς φυγῆς, τῆς ἐξόδου ἀπό τήν Αἴγυπτον, εἰς δέ τά ἑλληνικά χωρία τήν ἐξοικονόμησιν προσωρινῆς ἀνάγκης. Κατά τόν Μυστικόν Δεῖπνον ὁ Κύριος ἐχρησιμοποίησεν ἄ ρ τ ο ν ἔ ν ζ υ μ ο ν, διότι τό Πάσχα τῶν Ἑβραίων πού ἐχρησιμοποιοῦντο τά ἄζυμα ἄρχιζε ἀπό τήν ἑπομένην τῆς Πέμπτης, ἤτοι τήν Παρασκευήν. Ἐπειδή ὁ Κύριός μας ἐπρόκειτο νά σταυρωθῇ τήν ἡμέραν τῆς Παρασκευῆς (προετοιμασία Ἑβραϊκοῦ Πάσχα), ἔκαμε τόν Μυστικόν Δεῖπνον τήν Πέμπτην, δηλαδή τήν 13ην τοῦ μηνός Νισάν, ὅπου δέν εἶχον θέσιν τά ἄ ζ υ μ α. Ἄζυμον σημαίνει: ἄ ν ε υ ζύμης, ἐνῶ ἄρτος σημαίνει φύραμα ὑποβαλλόμενον εἰς ζύμωσιν. Καί τό Λεξικόν τῆς Ἁγίας Γραφῆς σημειώνει περί ζύμης: ὅτι εἶναι «ἄλευρον μεμιγμένον ὕδατι, καλοεργασμένον, νωπόν, ὀξυδούμενον καί χρησιμεῦον εἰς ὀξύδωσιν ἀλευρίνου φυράματος ἀ ζ ύ μ ο υ καί οὕτω ἐνζύμου καλουμένου, δηλ. προζύμιον… Ὁ ἔνζυμος ἄρτος καί πᾶν ἴχνος ζ ύ μ η ς, ἀπηγορεύετο τοῖς Ἰουδαίοις κατά τάς ἑπτά ἡμέρας τοῦ Πάσχα…» (Γ. Κωνσταντίνου, Λεξικόν τῶν Γραφῶν, 1888, ὅπου τά πλείονα). Καί τό Λεξικόν τῆς Ἑλληνικῆς γλώσσης ἀναφέρει: Ἄ ζ υ μ α = ὁ ἄνευ ζύμης ἤ ζυμώσεως. Ἡ ζύμωσις τοῦ ἄρτου προκαλεῖται μέ τήν ἀρτοζύμην καί διογκοῦται τό φύραμα λόγῳ τοῦ συστατικοῦ πού περιέχει τό ἄλευρον (ἄμυλον – λευκώματα). Προκειμένου λοιπόν νά μή τρώγῃ συνεχῶς ὁ λαός λειψό ψωμί «λαγάνες», τάς ὁποίας χρησιμοποιεῖ εἰς ἐκτάκτους εἴπομεν περιστάσεις, ὅπως τήν καθαράν Δευτέραν ἤ δι’ ἔλλειψιν χρόνου καί δεδομένου ὅτι αὐτό τό «λειψό ψωμί» εἶναι μᾶλλον βλαπτικόν διά τόν στόμαχον, καθιερώθη ἡ παρασκευή ἄ ρ τ ο υ μέ τήν λεγομένην «μαγιάν» τήν ἀ ρ τ ο ζ ύ μ η ν μέ τούς ζυμομύκητας. (Μ.Ε.Ε. καί Ἐγκυκλ. Ἡλίου «Ἄρτος»). Ἑρμηνεύοντες τώρα σχετικήν πρός τό ἐπίμαχον θέμα ρῆσιν (Ματθ. κς’ 27), οἱ δόκιμοι ἑρμηνευταί τῶν Γραφῶν δέν μεταφράζουν τόν ἄ ρ τ ο ν εἰς ἄ ζ υ μ α, ἀλλ’ ἀφήνουν τήν λέξιν ὡς ἔχει: ἄ ρ τ ο ν (Λούβαρις, Δαμαλᾶς, Μπρατσιώτης, Τρεμπέλας κλπ.). Ὀρθῶς δέ καί ὁ Ἀπόστολος Μακράκης γράφει ὅτι ἡ «πρώτη τῶν ἀζύμων» πρέπει νά ἑρμηνευθῇ αἰτιολογικῶς διά νά ἀποφευχθοῦν αἱ ἀτοπίαι». Ἐπειδή, γράφει, ὁ ἀμνός τοῦ Πάσχα τῶν Ἑβραίων ἔπρεπε νά θυσιασθῇ τό ἑσπέρας τῆς ἑπομένης Παρασκευῆς, καί νά φάγωσιν αὐτόν τήν νύκτα μετά τῶν ἀζ ύμων, ὀπτόν ἐν πυρί κατά τήν διάταξιν τοῦ νόμου (Ἐξόδ. ιβ’, Λευϊτ. κγ’ 5 – 7, Δευτερ. ς’ 2, Ἀριθ. κη’ 16 – 17 κλπ.) τήν Πέμπτην πρός τήν Παρασκευήν, καί ἐσταυρώθη τήν ἡμέραν τῆς Παρασκευῆς, καί ἐξέπνευσεν ἐπί τοῦ Σταυροῦ τήν ἐνάτην ὥραν· ὁ Ἰησοῦς οὐκ ἔφαγε μετά τῶν μαθητῶν τό Ἰουδαϊκόν Πάσχα, οὐδέ ἄζυμα. Ἡ ὑπόθεσις ὅτι ὁ Ἰησοῦς ἔφαγε τό Ἰουδαϊκόν Πάσχα μετά ἀζύμων πρό τῆς ἑορτῆς τοῦ Πάσχα ἐλέγχεται ψευδής καί ἐπί τῆς ψευδοῦς ταύτης ὑποθέσεως οἱ Λατῖνοι ἐστήριξαν τήν α ἵ ρ ε σ ι ν τῶν ἀζύμων, τήν αἵρεσιν τοῦ τελεῖν τό Μυστήριον τῆς θείας Εὐχαριστίας δι’ ἀζύμου ἄρτου καί οὐχί δι’ ἐνζύμου, καθώς παρέδωκεν ὁ Κύριος». (Ἑρμ. Ματθ. σ. 455, 1958). Ἀρχαῖοι δέ συγγραφεῖς, ὅπως ὁ Ἰουστῖνος (Ἀπολογ. α’ 66), ὁ Εἰρηναῖος («Κατά αἱρέσεων», δ’ 8), ὁ Ἀμβρόσιος (De Sacr. δ’ 4), Κύριλλος ὁ Ἱεροσολύμων (Διδασκαλία Μυστηρίων δ’ 1), καί ὁ Ἐπιφάνιος ἐλέγχουν τούς Ἐβιωνίτας, ποιοῦντας χρῆσιν ἀζύμων ἐν τῇ θειᾳ Εὐχαριστίᾳ, ἐχρησιμοποίουν ἔνζυμον ἄρτον κατά τήν τέλεσιν τοῦ Μυστηρίου. Ἡ Δυτική Ἐκκλησία ἤρχισε μεταχειριζομένη ἐν τῇ θείᾳ Εὐχαριστίᾳ ἄζυμα ἀπό τοῦ ἐ ν ά τ ο υ α ἰ ῶ ν ο ς, πρᾶγμα πού ἐξήγειρε τήν συνείδησιν τῆς Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία καί σφοδρότατα ἤλεγξε διά συγγραφῶν τήν κακοδοξίαν ταύτην τῶν παπικῶν (Μ.Ε.Ε. Ἄζυμα). Ὁ Πατριάρχης Μιχαήλ Κηρουλάριος παρώτρυνε τόν Ἀχρῖδος Λέοντα νά ἐνεργήσῃ κατά τῶν καινοτομιῶν τῆς Δυτικῆς Ἐκκλησίας καί μεταξύ αὐτῶν τά ἄζυμα, ἅτινα ὁ ἴδιος καταπολέμησε πρῶτος τό 1046, κατά τούς Ἱστορικούς. Καί μάλιστα εἰς τόν ἀναθεματισμόν, τόν ὁποῖον ὡς λίβελλον χυδαιότατον κατά τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, ἐπέθηκαν ἐπί τῆς Ἁγίας Τραπέζης τῆς Ἁγίας Σοφίας οἱ Παπικοί (16 Ἰουλίου 1054), ᾐτιῶντο τόν Κηρουλάριον ὅτι ὕβρισεν ὡς ἀ ζ υ μ ί τ α ς τούς παπικούς, τοῦθ’ ὅπερ σημαίνει ὅτι ἡ Ἀνατολική Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ἀντέδρασε σφοδρῶς καί κατά τῆς καινοτομίας καί κακοδοξίας ταύτης ἀμέσως ὡς ἀντιστρατευομένης πρός τήν ὀρθόδοξον πίστιν τῶν ἐννέα πρώτων αἰώνων, παρά τό γεγονός ὅτι καί ἡ παπική Ἐκκλησία κατά τήν ψευδοσύνοδον τῆς Φλωρεντίας ἐδέχθη τήν χρῆσιν τοῦ ἐνζύμου ἄρτου ὡς ὀρθήν μόνον ἐκ μέρους τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, πρός ἀγκίστρωσιν τοῦ ἰχθύος. Τούς παπικούς ἐξετίναξε κυριολεκτικῶς καί ὁ ἰατρός Εὐστράτιος Ἀργέντης, ἐξ ἀφορμῆς τῆς συγχύσεως τήν ὁποίαν εἶχαν ἐκεῖνοι προκαλέσει εἰς τούς ὀρθοδόξους (Ἑκκλ. Ἱστορ. Στεφανίδη, 376, 378, 380, 395, 413, 418, 471, 770, καί Διομ. Κυριακοῦ Α’, 297).
Ὁ ἀείμνηστος Χρῆστος Ἀνδροῦτσος, αὐθεντία δογματική τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἐπ. αὐτοῦ γράφει ὅτι: « ἡ χρῆσις τοῦ ἐνζύμου ἄρτου εἶναι ἡ μόνη ὑπό τῆς Γραφῆς σημειουμένη ὀρθή» καί τοῦτο «συνομολογοῦσι καί ἐπιφανεῖς νεώτεροι διαμαρτυρόμενοι θεολόγοι. Ἐκ τοῦ Εὐαγγελιστοῦ τῷ ὄντι Ἰωάννου, λέγοντος, ὅτι «οἱ Γραμματεῖς οὐκ εἰσῆλθον εἰς τό πραιτώριον ἵνα μή μιανθῶσιν, ἀλλ’ ἵνα φάγωσι τό πάσχα» καί ὅτι ἡ ἡμέρα τοῦ Σαββάτου, ἡ ἐπιοῦσα τῇ ταφῇ τοῦ Κυρίου, «ἦν ἡμέρα μεγάλη» (ιη’ 28, ιθ’ 31), προκύπτει, ὅτι ὁ Κύριος ἐσταυρώθη τήν παραμονήν τοῦ ἑβραϊκοῦ Πάσχα, οὕτω δέ πρέπει νά ἑρμηνευθῇ καί ἡ πρώτη ἡμέρα τῶν ἀ ζ ύ μ ω ν τῶν Συνοπτικῶν. Ἐπειδή τό Μυστήριον τῆς Εὐχαριστίας συνέστησεν ὁ Κύριος τήν παραμονήν τοῦ θανάτου αὐτοῦ, οὐδεμία ὑπάρχει ἀμφιβολία, ὅτι ἐν τῇ συστάσει ταύτῃ τοῦ Μυστηρίου ἐγένετο χρῆσις ἐνζύμου ἄρτου, διότι ἡ τῶν ἀζύμων χρῆσις ἤρχετο ἀπό τῆς τελέσεως τοῦ Πάσχα (τῶν Ἑβραίων), ἐπί ἑπτά ἡμέρας διαρκοῦσα… Ὅτι δέ καί οἱ πρῶτοι Χριστιανοί προσκαρτεροῦντες κατά τάς Πράξεις ἐν Ἱερουσαλήμ «τῇ κλάσει τοῦ ἄρτου» ἤτοι κοινωνοῦντες, ἐχρῶντο ενζύμου ἄρτου, ὑπό τῶν Ἰουδαϊζόντων δέ μόνον ἐγένετο χρῆσις τοῦ ἀζύμου, τούτου συνομολογούμενον ἄλλως καί ὑπό πλείστων Δυτικῶν, περιττόν καί νά παρατηρήσωμεν» (Συμβολ. σ. 354). Καί ὁ καθηγητής Π. Τρεμπέλας, ποιούμενος εἰδικόν λόγον ἐν τῇ τριτόμῳ αὐτοῦ Δογματικῇ περί τῆς ὕλης τῆς θείας Εὐχαριστίας συμφωνεῖ ἀπολύτως πρός τούς προηγουμένους καί τονίζει ὅτι «Ἡ χρῆσις τοῦ ἐνζύμου ἄρτου ἐν τῇ θείᾳ Εὐχαριστίᾳ ὑπῆρξε κατά τούς πρώτους αἰῶνας γ ε ν ι κ ή κ α θ’ ἅ π α σ α ν τήν Ἐκκλησίαν. Οὐδείς ἐκ τῶν ἀρχαίων συγγραφέων χρησιμοποιεῖ που τόν ὅ ρ ο ν ἄ ζ υ μ ο ς περί τοῦ ἄρτου τῆς Εὐχαριστίας, ἀλλά συστηματικῶς καί ἄνευ ἐξαιρέσεώς τινος γίνεται λόγος ὑπό πάντων περί ἄρτου», αἰτιολογῶν πλήρως τήν ὀρθόδοξον δογματικήν του τοποθέτησιν (Γ’ 154 – 156).
Αὐτά λέγει ἡ Ἁγία Γραφή, αὐτά ἡ παράδοσις τῆς Ἐκκλησίας τῶν Οἰκουμενικῶν μας Συνόδων, αὐτῶν έχεται στερρῶς ἡ ὀρθόδοξος θεολογία καί τῶν νεωτέρων μας, αὐτά πιστεύομεν καί θά πιστεύωμεν μέχρι συντελείας τῶν αἰώνων ἡμεῖς οἱ ὀρθόδοξοι ἀπό τῶν ἀγραμμάτων μέχρι καί τῶν καθηγητῶν τοῦ Πανεπιστημίου. Τά ἄ ζ υ μ α εἶναι οἱ λαγάνες τῆς καθαρᾶς Δευτέρας ἰδιοσκευάσματα. Δέν ἠμποροῦν νά προσφερθοῦν καί νά χρησιμοποιηθοῦν διά τό Μυστήριον τῆς θείας Εὐχαριστίας. Διά τό Μυστήριον οἱ Ὀρθόδοξοι προσκομίζουν ἄρτον ἔνζυμον καί μάλιστα «κ α λ ο γ ι ν ο μ έ ν ο ν» καί ὄχι τά λειψοκούλουρα πού σἄν πιττάκια τῶν φαρμακείων προσφέρονται ὡς Σῶμα Χριστοῦ μόνον εἰς τούς λαϊκούς ἀπό τούς παπικούς Ἱερεῖς.
(1904 – 1992)
ΠΗΓΗ: Τό Βιβλίο «ΠΑΠΙΚΟΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΣ», 1964, τοῦ μακαριστοῦ Ἱεροκήρυκος Ἀρχιμ. Χριστοφόρου Ἀθ. Καλύβα. (Σελ. 103 – 108). ΕΚΔΟΣΙΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΟΣ «ΚΥΨΕΛΗ» ΓΛΥΦΑΔΑ – ΑΘΗΝΩΝ.
Οἱ εἰκόνες τοῦ κειμένου ἔχουν τεθεῖ ἀπό τόν συντάκτη τῆς ἀνάρτησης.
