ΠΟΙΑ Η ΑΛΗΘΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑ

Κυροῦ Νικηφόρου Θεοτόκη, Ἀρχιεπισκόπου Ἀστραχανίου καί Σταυρουπόλεως

            Τρεῖς ἀρετάς, ἤτοι τήν ἀμνησικακίαν, τήν νηστείαν καί τήν ἐλεημοσύνην, διδάσκει ἡμᾶς τό σήμερον ἀναγνωσθέν ἅγιον τοῦ Χριστοῦ Εὐαγγελίον(¹). Ἔταξε δέ ὁ Θεάνθρωπος τήν νηστείαν μεταξύ τῶν δύο ἄλλων ἀρετῶν, ἐπειδή τό μῖσος καί ἡ ἀσπλαγχνία ἁρπάζουν τόν καρπόν τῆς νηστείας. Ματαίως νηστεύει, ὅστις μισεῖ τόν ἀδελφόν αὐτοῦ, ματαίως κλείει τό στόμα ἀπό τῆς ἀπολαύσεως τῶν φαγητῶν, ὅστις δέν ἁπλώνει τάς χεῖρας αὑτοῦ πρός βοήθειαν τῶν πτωχῶν. Ὅταν ἡ νηστεία ὑπάρχῃ συνηνωμένη μετά τῆς συγχωρήσεως τῶν σφαλμάτων τοῦ πλησίον καί μετά τῆς ἐλεημοσύνης, τότε παρίσταται ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ «ἐν ἱματισμῷ διαχρύσῳ περιβεβλημένη, πεποικιλμένη».

            Ἐπειδή λοιπόν αὔριον ἀνοίγει τό πνευματικόν στάδιον τῆς νηστείας, πάντες δέ οἱ χριστιανοί ἐλπίζουν ὅτι δι’ αὐτῆς λαμβάνουν μισθόν παρά Θεοῦ καί ἔλεος, διά τοῦτο ἡ ἁγία μήτηρ ἡμῶν Ἐκκλησία, φροντίζουσα ὅπως οὐδέν τῶν τέκνων αὐτῆς πλανηθέν κοπιάσῃ ματαίως, προβάλλει σήμερον τήν περί νηστείας διδασκαλίαν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Διό, ὅστις μετ’ εὐλαβείας ἀκούσῃ τά νοήματα ταύτης τῆς διδασκαλίας καί μετά πάσης ἐπιμελείας φυλάξῃ ὅσα αὐτή παραγγέλλει, ἐκείνου ἡ νηστεία ἀναβαίνει ὡς θυμίαμα εὐπρόσδεκτον ἐνώπιον τοῦ θρόνου τῆς μεγαλωσύνης καί καταβιβάζει εἰς αὐτόν τοῦ Θεοῦ τό ἔλεος καί ἑτοιμάζει εἰς αὐτόν τῆς θείας Βασιλείας τόν ἀμάραντον στέφανον.

            Ἐκ τῶν τριῶν ἀρετῶν, περί τῶν ὁποίων ὡμίλησε τό σημερινόν Εὐαγγέλιον, ἡ ἀρετή τῆς νηστείας εἶναι ὑπόθεσις ἁρμοδιωτάτη εἰς τήν σήμερον ἡμέραν διά τήν ἁγίαν Τεσσαρακοστήν, τήν ἀπό αὔριον ἀρχομένην. ὁ Διάβολος, ἀδελφοί μου χριστιανοί, ὁ ὁποῖος ἀπ’ ἀρχῆς ἐφθόνησε καί ἐπεβούλευσε τό γένος τῶν ἀνθρώπων καί διά τῆς ἐπιβουλῆς αὐτοῦ κατεκρήμνισεν εἰς τήν φθοράν, δέν παύει μέχρι τῆς σήμερον νά τό φθονῇ καί νά ὑποστρώνῃ παγίδας διά νά στερήσῃ ἀπ’ αὐτό καί τήν σωτηρίαν τήν διά τοῦ πάθους καί τοῦ θανάτου τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ δοθεῖσαν εἰς αὐτό. Καί τότε μέν διά τοῦ ὄφεως ὡμίλησε πρός τούς προπάτορας καί διέβαλε τόν Θεόν ὡς ἐπίβουλον, εἰπών πρός αὐτούς, ὅτι ἡ νηστεία εἶναι βλαβερά, ἐνῷ ἐάν φάγουν τόν καρπόν θά ὠφεληθοῦν καί θά μεταβληθοῦν εἰς θεούς· «ᾒδει γάρ ὁ Θεός ὅτι ᾗ ἄν ἡμέρᾳ φάγητε ἀπ’ αὐτοῦ, διανοιχθήσονται ὑμῶν οἱ ὀφθαλμοί καί ἔσεσθε ὡς θεοί, γινώσκοντες καλόν καί πονηρόν» (Γέν. γ’ 5)· ἰδού ἡ τότε συμβουλή τοῦ Διαβόλου.

            Ἀπ’ εὐθείας δέ τώρα ὁμιλῶν ὁ διάβολος εἰς τάς καρδίας τῶν ἀνθρώπων, ἄλλους μέν συμβουλεύει, λέγων, ὅτι ἡ νηστεία δέν εἶναι ἐντολή τοῦ Θεοῦ, ἀλλ’ ἔχει καθείς ἐξουσίαν ἵνα τρώγῃ καί πίνῃ ὅσα θέλει καί ὁποῖα θέλει καί ὅταν θέλῃ, ἄλλους δέ ὅτι ἡ νηστεία βλάπτει τήν ὑγείαν καί φέρει διαφόρους ἀσθενείας. Ἀπατᾷ δέ τούς πρώτους καί τούς δευτέρους, καθώς καί τότε ἠπάτησε τήν Εὔαν. Κατ’ ἐκείνων δέ, οἵτινες δέν πείθονται εἰς ταύτας τάς συμβουλάς αὐτοῦ, ἀλλά νηστεύουν, ἑτοιμάζει ἄλλας παγίδας καί πειρασμούς, διά τῶν ὁποίων καταμιαίνει τήν νηστείαν αὐτῶν, καί καθιστᾷ αὐτήν ἀνωφελῆ καί ἄκαρπον. Δύο λοιπόν βέλη ρίπτει τήν σήμερον ὁ Διάβολος εἰς τάς καρδίας τῶν ἀνθρώπων, διά νά ἀποτρέψῃ αὐτούς ἀπό τῆς νηστείας, τό ψεῦδος καί τόν φόβον· ἀκόμη δέ καί ἄλλο τρίτον βέλος πολύστομον, δηλαδή τήν ἀπροσεξίαν, διά νά καταστήσῃ ματαίαν καί ἄκαρπον τήν νηστείαν.

            Ἰδού τί λέγουν οἱ περιφρονηταί τῆς νηστείας· ἡ νηστεία δέν εἶναι ἐντολή τοῦ Θεοῦ, διότι οὔτε ὁ Ἰησοῦς Χριστός περί αὐτῆς ἐντολήν ἔδωκεν οὔτε οἱ Ἀπόστολοι περί αὐτῆς ἐνομοθέτησαν· αὐτή εἶναι ἐφεύρημα ἀνθρώπων, τῶν ἀσκητῶν δηλαδή καί ἐρημιτῶν· ὅθεν οὔτε χρέος εἶναι ἡ νηστεία, ἀλλ’ ὅστις μέν νηστεύει, καλόν ἔργον ἐπιτελεῖ, ὅστις δέ δέν νηστεύει, οὐδόλως ἁμαρτάνει. Ταῦτα δέ φρονοῦντες καί λέγοντες, ἀναπαύουν τήν πεπλανημένην αὐτῶν συνείδησιν καί οὔτε Τετάρτην φυλάττουν οὔτε Παρασκευήν οὔτε Τεσσαρακοστήν οὔτε τάς ἄλλας διατεταγμένας νηστείας, ἀλλά τρώγουν καί πίνουν ἀδιαφόρως καθ’ ἑκάστην ἡμέραν χωρίς καμμίαν διάκρισιν πάντα ὅσα θέλουν, τό φάγωμεν καί πίωμεν τῶν Ἐπικουρείων ἐνεργοῦντες καί τούς ἄλλους σκανδαλίζοντες. Καί ὅμως ἔπρεπε τοὐλάχιστον, ἐπειδή ὁμολογοῦν ὅτι ἡ νηστεία εἶναι καλόν ἔργον καί γνωρίζουν ὅτι αὐτή καταδαμάζει τῆς σαρκός τά ὀλέθρια πάθη, ἔπρεπε, λέγω, τοὐλάχιστον διά τοῦτο, ὅπως νηστεύωσι πυκνότατα.

            Ἀλλ’ ὦ τυφλοί καί μωροί καταφρονηταί τῆς νηστείας, ὡς φαίνεται, οὔτε ἀκούετε οὔτε κατανοεῖτε ποίαν ἐντολήν κατά πρῶτον ἔδωκεν ὁ Θεός εἰς τούς ἀνθρώπους. «Καί ἐνετείλατο», λέγει ἡ θεία Γραφή, «Κύριος ὁ Θεός τῷ Ἀδάμ, λέγων· Ἀπό δέ τοῦ ξύλου τοῦ γινώσκειν καλόν καί πονηρόν, οὐ φάγεσθε ἀπ’ αὐτοῦ» (Γέν. β’, 16 – 17). Ἀκούεις; «Ἐνετείλατο», λέγει, δηλαδή ἔδωκεν ἐντολήν. Ποίαν ἐντολήν; «Οὐ φάγεσθε ἀπ’ αὐτοῦ». Τί ἄλλο σημαίνει τό «οὐ φάγεσθε» εἰμή τήν νηστείαν; Ἔδωκε δέ τήν ἐντολήν τῆς νηστείας ὄχι ἁπλῶς καί ὡς ἔτυχεν, ἀλλά μετ’ ἀπειλῆς μεγάλης καί ποινῆς φοβερᾶς. «Ἧ δ’ ἄν ἡμέρᾳ», εἶπε, «φάγητε ἀπ’ αὐτοῦ, θανάτῳ ἀποθανεῖσθε» (Αὐτόθι 17)· τοῦτο δέ τί ἄλλο σημαίνει, εἰμή τό ἐάν δέν νηστεύσητε, ἀποθνῄσκετε;

            Δέν πιστεύομεν ἡμεῖς κατά τήν ἀποστολικήν διδασκαλίαν ὅτι ὁ πρωτόπλαστος καί μαζί μέ αὐτόν ἅπαν τό γένος τῶν ἀνθρώπων παρέβη τήν ἐντολήν τοῦ Θεοῦ; (Ρωμ. ε’, 12 – 14). Ποίαν δέ ἄλλην ἐντολήν ἔδωκεν ὁ Θεός εἰς τόν Ἀδάμ ἤ ποίαν ἄλλην ἐντολήν παρέβη αὐτός, εἰμή τήν ἐντολήν τῆς νηστείας; Ἄκουσον πόσον καθαρά διδάσκει περί τούτου ὁ θεήγορος Ἀπόστολος· «ὥσπερ γάρ διά τῆς παρακοῆς τοῦ ἑνός ἀνθρώπου ἁμαρτωλοί κατεστάθησαν οἱ πολλοί, οὕτω διά τῆς ὑπακοῆς τοῦ ἑνός δίκαιοι κατασταθήσονται οἱ πολλοί» (Αὐτόθ. 19).

            Ποία δέ ἄλλη εἶναι ἡ παρακοή τοῦ ἑνός, εἰμή ἡ ὑπό τοῦ Ἀδάμ παράβασις τῆς ἐντολῆς τῆς νηστείας; Ποία ἄλλη εἶναι ἡ ἁμαρτία αὐτοῦ (ἀπό τῆς ὁποίας δέν ἐδικαιώθημεν εἰμή διά τοῦ θανάτου τοῦ μονογενοῦς Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ), εἰμή ἡ ἁμαρτία τῆς καταφρονήσεως τῆς νηστείας; «Καί λαβοῦσα», λέγει ἡ θεία Γραφή, «ἡ Εὔα ἀπό τοῦ καρποῦ αὐτοῦ ἔφαγεν». Ἀκούεις; Ἔφαγε «καί ἔδωκε καί τῷ ἀνδρί αὐτῆς μετ’ αὐτῆς καί ἔφαγον» (Γέν. γ’, 6). Ἀκούεις; Πάλιν λέγει «ἔφαγον», διά νά πληροφορηθῇς ὅτι ἡ παράβασις τῆς ἐντολῆς οὐδέν ἄλλο ἦτο, εἰμή ἡ παράβασις τῆς νηστείας. Μετά δέ ταῦτα πῶς σύ τολμᾷς καί λέγεις ὅτι ἡ νηστεία δέν εἶναι ἐντολή τοῦ Θεοῦ, ἀλλ’ ἐφεύρημα ἀνθρώπων, τῶν ἀσκητῶν δηλαδή καί ἐρημιτῶν; Πῶς τολμᾷς καί λέγεις ὅτι ἡ νηστεία δέν εἶναι χρέος καί ὅτι ὅστις δέν νηστεύει, ἐκεῖνος οὐδόλως ἁμαρτάνει;

            Ἀλλ’ ἡ νηστεία, λέγεις, δέν περιέχεται εἰς τόν δεκάλογον. Ναί, δέν περιέχεται· ἀλλ’ οὔτε ἡ ἐντολή τῆς περιτομῆς περιέχεται εἰς τόν δεκάλογον. Τί φρονεῖς περί τῆς περιτομῆς; εντολή Θεοῦ εἶναι ἡ περιτομή ἤ ὄχι; Ὅτι Θεοῦ ἐντολή εἶναι ἡ περιτομή, οὐδείς περί τούτου ἀμφιβάλλει· «καί αὕτη ἡ διαθήκη», εἶπεν ὁ Θεός εἰς τόν Ἀβραάμ, «ἥν διατηρήσεις ἀνά μέσον ἐμοῦ καί ὑμῶν καί ἀνά μέσον τοῦ σπέρματός σου μετά σέ εἰς τάς γενεάς αὐτῶν· περιτμηθήσεται ὑμῶν πᾶν ἀρσενικόν» (Γεν. ιζ’, 10). Ἀλλ’ ἡ περιτομή, ἀποκρίνεσαι, δέν περιείχετο εἰς τόν δεκάλογον, ἐπειδή ἦτο πρόσκαιρος καί ἔπαυσεν, ὅτε ὁ Χριστός περιετμήθη.

            Ὁμολογεῖς λοιπόν ὅτι ἡ περιτομή εἶναι ἐντολή, ἀλλά λέγεις ὅτι ἦτο πρόσκαιρος καί ἔπαυσε. Πῶς; ἡ περιτομή ἦτο πρόσκαιρος; πῶς; ὁ Θεός ἔδωκε πρός καιρόν τήν ἐντολήν τῆς περιτομῆς, ἔπειτα ἔλεγεν εἰς τόν Ἀβραάμ· «Ἥν διατηρήσεις ἀνά μέσον τοῦ σπέρματός σου μετά σέ εἰς τάς γενεάς αὐτῶν» (Αὐτόθι)· πῶς; ἡ περιτομή ἔπαυσεν, ὅτε ὁ Χριστός περιετμήθη; Τό ἐναντίον ἐγένετο· ἐξότου ὁ Χριστός περιετμήθη, ἔπαυσεν ὁ τύπος τῆς περιτομῆς καί ἤρχισεν ἡ περιτομή ἡ ἀληθινή, τήν ὁποίαν ἐσήμαινεν ἡ περιτομή ἡ τυπική· πάντες οἱ εἰς Χριστόν πιστεύοντες περιτέμνονται τήν περιτομήν, τήν ὁποίαν ὁ Θεός ἐσήμανε διά τῆς σαρκικῆς περιτομῆς.

            Ἐάν εἰς ἰδικά μου λόγια δέν πιστεύης, πίστευσον εἰς τήν διδασκαλίαν τοῦ θοεφόρου Παύλου· «καί περιετμήθητε», λέγει αὐτός, «περιτομῇ ἀχειροποιήτῳ» (Κολοσ. β’, 11)· ἔπειτα διδάσκει καί τό πῶς καί τό πότε περιτεμνόμεθα, λέγων· «Ἐν τῇ ἀπεκδύσει τοῦ σώματος τῶν ἁμαρτιῶν τῆς σαρκός, ἐν τῇ περιτομῇ τοῦ Χριστοῦ, συνταφέντες αὐτῷ ἐν τῷ βαπτίσματι» (Αὐτόθι 11 – 12). Ὅταν πλησιάζωμεν εἰς τήν κολυμβήθραν τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος, τότε διά τῆς ἀποτάξεως τοῦ Σατανᾶ καί πάντων τῶν ἔργων αὐτοῦ περιτεμνόμεθα τήν ἀκροβυστίαν τῆς σαρκός ἡμῶν, δηλαδή πάσας τάς σαρκικάς ἐπιθυμίας καί ματαιότητας· βαπτισθέντες δέ καί συνταφέντες μέ τόν Χριστόν, θάπτομεν τόν παλαιόν τῆς ἁμαρτίας ἄνθρωπον καί ἐξερχόμεθα ἐκ τῆς κολυμβήθρας περιτετμημένοι τήν ἀχειροποίητον περιτομήν καί διά τῆς χάριτος τοῦ Χριστοῦ ἀπηλευθερωμένοι ἀπό τῆς ἁμαρτίας.

            Αὐτή εἶναι ἡ ἀληθινή περιτομή, τῆς ὁποίας τύπος καί σημεῖον ἦτο ἡ Ἰουδαϊκή· ὅθεν ὄχι ὁ Ἰουδαῖος, ἀλλ’ ὁ Χριστιανός περιτέμνεται τήν ἀληθινήν περιτομήν· «Οὐ γάρ», λέγει ὁ αὐτός Ἀπόστολος, «ὁ ἐν τῷ φανερῷ Ἰουδαῖός ἐστιν οὐδέ ἡ ἐν τῷ φανερῷ ἐν σαρκί περιτομή, ἀλλ’ ὁ ἐν τῷ κρυπτῷ Ἰουδαῖος καί περιτομή καρδίας ἐν πνεύματι, οὐ γράμματι» (Ρωμ. β’, 28 – 29). Ἰδού λοιπόν μία ἐντολή ὄχι πρόσκαιρος, ὡς σύ λέγεις, ἀλλά διαμένουσα ἕως τῆς συντελείας, ἥτις δέν περιέχεται εἰς τόν δεκάλογον. Καθώς λοιπόν ἡ περιτομή ἐντολή εἶναι, ἔστω καί ἄν δέν περιέχηται εἰς τόν δεκάλογον, οὕτω καί ἡ νηστεία ἐντολή τοῦ Θεοῦ εἶναι καί εἰς τόν δεκάλογον δέν ἐγράφη.

            Ἀλλά διά τί δέν ἔγραψεν ὁ Θεός εἰς τάς πλάκας τοῦ νόμου οὔτε τήν ἐντολήν τῆς νηστείας οὔτε τήν τῆς περιτομῆς; Διότι ταύτας τάς ἐντολάς παρέδωκε πρό τοῦ δεκαλόγου, τήν μέν τῆς νηστείας εἰς τόν Ἀδάμ, τήν δέ τῆς περιτομῆς εἰς τόν Ἀβραάμ· ἦσαν δέ καί αἱ δύο γνωσταί καί ἐνεργούμεναι ὄχι μόνον ὑπό τῶν Ἰουδαίων, ἀλλά καί ὑπό τῶν ἐθνικῶν. Ὄχι μόνον οἱ Ἑβραῖοι περιετέμνοντο, ἀλλά καί οἱ Κόλχοι καί οἱ Αἰγύπτιοι καί οἱ Αἰθίοπες καί οἱ Φοίνικες καί οἱ Σύροι (Ἡροδ. β’, 2)· ἐνήστευον ὄχι μόνον οἱ Ἰουδαῖοι, ἀλλά καί οἱ ἐθνικοί· μαρτυρεῖ τοῦτο ἡ νηστεία τῶν Νινευϊτῶν καί ἡ τοῦ ἐθνικοῦ Κορνηλίου τοῦ ἑκατοντάρχου. Ποία δέ ἀνάγκη ἦτο διά νά νομοθετήσῃ ἐκ δευτέρου ὁ Θεός τά ἐκ τῶν προτέρων νομοθετημένα καί γνωστά καί ἐνεργούμενα;

            Διά τόν αὐτόν λόγον οὔτε ὁ Ἰησοῦς Χριστός οὔτε οἱ θεῖοι Ἀπόστολοι ἐνομοθέτησαν διά λόγου νηστείαν. Περί αὐτῆς ὡμίλησαν σχεδόν πάντες οἱ προφῆται· ὁ δέ προφήτης Ζαχαρίας καί τούς διωρισμένους καιρούς ἐφανέρωσεν, εἰς τούς ὁποίους ἐνήστευον οἱ Ἰουδαῖοι. Νηστεία ἡ τετάρτη καί νηστεία ἡ πέμπτη καί νηστεία ἡ ἑβδόμη καί νηστεία ἡ δεκάτη», δηλαδή ἡ γινομένη κατά τόν τέταρτον καί πέμπτον καί ἕβδομον καί δέκατον μῆνα τῶν Εβραίων«έσονται τῷ οἴκῳ Ἰούδα εἰς χαράν καί εὐφροσύνην καί εἰς ἑορτάς ἀγαθάς» (Ζαχαρ. η’, 19). Ἀλλ’ ὁ μέν Ἰησοῦς Χριστός ἐπεκύρωσε καί ἐβεβαίωσε διά τοῦ θείου αὑτοῦ παραδείγματος τήν νενομοθετημένην καί γνωστήν καί ἐνεργουμένην τῆς νηστείας ἐντολήν, «νηστεύσας ἡμέρας τεσσαράκοντα καί νύκτας τεσσαράκοντα» (Ματθ. δ’, 2)· ἐλέγξας δέ καί τούς ὑποκριτάς, τούς ἀνωφελῶς νηστεύοντας, ἐδίδαξεν, ὡς ἠκούσαμεν εἰς τό σημερινόν Εὐαγγέλιον, τό τρόπον, διά τοῦ ὁποίου γίνεται ἡ εὐπρόσδεκτος εἰς τόν Θεόν νηστεία.

            Ὁμοίως δέ καί οἱ χριστοκήρυκες Ἀπόστολοι δέν ἐνομοθέτησαν τήν ἀπ’ ἀρχῆς κόσμου νενομοθετημένην νηστείαν, ἀλλ’ ἐφανέρωσαν εἰς ἡμᾶς ὅτι καί καιροί νηστείας ἦσαν διωρισμένοι, εἰπόντες «διά τό καί τήν νηστείαν ἤδη παρεληλυθέναι» (Πράξ. κζ’, 9) καί ὅτι καί αὐτοί πολλάκις ἐνήστευον, «ἐν νηστείαις πολλάκις» (Β’ Κορινθ. ια’, 27), καί ὅτι πρό παντός ἔργου ἀγαθοῦ ἐτέλουν νηστείαν, «τότε νηστεύσαντες καί προσευξάμενοι», καί «προσευξάμενοι μετά νηστειῶν» (Πράξ. ιγ’, 2 – 3), καί ὅτι πρέπει καί ἡμεῖς νά νηστεύωμεν, «ἵνα σχολάζητε τῇ νηστείᾳ καί τῇ προσευχῇ» (Α’ Κορινθ. ζ’, 5)· ἐδιώρισαν δέ κανονικῶς καί τούς καιρούς εἰς τούς ὁποίους πρέπει νά νηστεύωμεν (Καν. 69).

            Ποίαν λοιπό ἀπολογίαν ἔχουν ὅσοι, καταφρονοῦντες τήν νηστείαν, προβάλλουν ὅσα προείπομεν; ποίαν δέ ἀπόδειξιν περί τοῦ ὅτι ἡ νηστεία, ἡ ἀπ’ ἀρχῆς κόσμου νομοθετηθεῖσα ὑπό τοῦ Θεοῦ, εἶναι ἐφεύρημα τῶν ἀνθρώπων; ποίαν δέ συνείδησιν, λέγοντες ὅτι, ὅστις δέν νηστεύει εἰς τούς διατεταγμένους καιρούς, ἐκεῖνος οὐδόλως ἁμαρτάνει;

            Ὅσοι δέ φεύγουν τήν νηστείαν, φοβούμενοι μήπως ἐξ αὐτῆς βλάψωσι τήν ὑγείαν αὐτῶν, ἐκεῖνοι εἶναι ἀμαθεῖς καί ὀλιγόπιστοι· αὐτοί, μή γνωρίζοντες ποία εἶναι ἡ ἀληθής νηστεία, νομίζουν ὅτι νηστεία εἶναι ἡ ἀποχή μόνον τεσσάρων ἤ ἕξ εἰδῶν τροφῆς. Ἡμεῖς, ὅταν νηστεύωμεν, τότε ἄνω κάτω φέρομεν γῆν καί θάλασσαν· τήν γῆν διά νά συνάξωμεν σπέρματα, καρπούς, ὀπώρας, ἀρώματα καί ὅσα ἄλλα φαγώσιμα παράγει· τήν θάλασσαν, διά νά εὕρωμεν ὀστρακόδερμα, μαλάκια, κοχλίας, ἐχίνους καί ὅσα ἄλλα ὑπάρχουν εἰς αὐτήν ζωΰφια δεκτά εἰς τήν γεῦσιν· ἑτοιμάζομεν φαγητά ξηρά, ἁλμυρά, ὀξέα, γλυκά, διά δέ τῆς κράσεως καί ἀναμίξεως τούτων κατασκευάζομεν τροφάς πολλάς καί πολυποικίλους, κατηρτυμένας δι’ ἐλαίου, οἴνου, μέλιτος καί ἀρωμάτων, δι’ αὐτῶν δέ γεμίζομεν τήν τράπεζαν περισσότερον ἤ ὅταν κρεωφαγῶμεν. Ἐπειδή δέ αἱ τοιαῦται τροφαί ἐρεθίζουν τήν ὄρεξιν, τρώγομεν καί πίνομεν ὑπέρ τό μέτρον, μετά δέ ταῦτα πειθόμεθα ὅτι νηστεύομεν. Ἡ τοιαύτη νηστεία ἀληθῶς βλάπτει, διότι αἱ προαναφερθεῖσαι τροφαί εἶναι δύσπεπτοι, κακόχυμοι, φλογεραί· ἐξ αὐτῶν δέ γίνονται χυμοί κακῶς συγκεκερασμένοι, ἄπεπτοι, ἁλμυροί, καυστικοί· ἐξ αὐτῶν δέ δυσπεψίαι, κακοχυμίαι, ἁλμυρά φλέγματα καί ἄλλα πολλά ὀχληρά πάθη ψυχῆς καί σώματος.

            Ἀλλά τίς ἐδίδαξεν αὐτούς ὅτι ἡ τοιαύτη πολυποικιλία τῶν τροφῶν καί ἡ πολυφαγία εἶναι νηστεία; ποῦ ἀνέγνωσαν ἤ ἤκουσαν ὅτι, ὅστις ἀπέχει κρέατος καί ἰχθύων, ἐκεῖνος νηστεύει, ἔστω καί ἄν τρώγῃ ἄλλα πολλά καί πολυποίκιλα φαγητά; Ἄλλο πρᾶγμα εἶναι ἡ νηστεία καί ἄλλο ἡ ποικιλοφαγία· ἄλλο πρᾶγμα εἶναι ἡ νηστεία καί ἄλλο ἡ πολυφαγία. Νηστεία εἶναι ἡ παντελής ἀφαγία ἤ ἡ μονοφαγία καί ξηροφαγία. Ὅταν ἀπό πρωΐας ἕως ἑσπέρας οὐδέν τρώγῃς, τότε νηστεύεις· ὅταν οὐδέν ἕτερον τρώγῃς εἰμή ἕν εἶδος τροφῆς, ἄρτον ἤ λάχανον ἤ ὀπώρας ἤ ὄσπριον καί τοῦτο χωρίς ἀρτυμάτων, τότε νηστεύεις· ἡ τοιαύτη δέ νηστεία ὄχι μόνον κατ’ οὐδένα τρόπον οὐδέν βλάπτει, ἀλλά καί πολλά ὠφελεῖ. Οἱ ἀσκηταί καί οἱ ἐρημῖται τοιαύτην νηστείαν πάντοτε νηστεύουν καί ὅμως καί ὑγιεῖς εἶναι καί μακρόβιοι γίνονται· ἡ τοιαύτη νηστεία εἶναι δίαιτα πολύ ὠφέλιμος· οἱ δέ σοφοί ἰατροί εἰς αὐτήν μᾶλλον ἤ εἰς τά βότανα ἐλπίζουν καί δι’ αὐτῆς πάμπολλα θεραπεύουν ἀρρωστήματα.

            Ναί, λέγετε, ἀληθῶς, ἀλλά τίς δύναται νά τρώγῃ τεσσαράκοντα καί ὀκτώ ἡμέρας έν συνεχείᾳ τοιαύτας τροφάς; μετά τρεῖς ἤ τέσσαρας ἡμέρας τόσον ἀηδεῖς γίνονται, ὥστε μόλις δύνασαι νά εἰσαγάγῃς αὐτάς εἰς τό στόμα σου. Τίς δύναται; Ὅστις πεινᾷ, ἐκεῖνος δύναται. Ἡμεῖς σχεδόν πάντοτε τρώγομεν πρίν ἤ πεινάσωμεν καί πίνομεν πρίν ἤ διψήσωμεν· διά τοῦτο ζητοῦμεν καρυκεύματα καί τροφῶν μεταλλαγάς, διά νά ἐξεγείρωμεν τήν κατανεκρωμένην ὑπό τοῦ κόρου ὄρεξιν· περίμενε νά πεινάσῃς καί τότε ὁ ξηρός ἄρτος φαίνεται εἰς σέ γλυκύτατος καί νοστιμώτατος· περίμενε νά διψήσῃς καί τότε τό ὕδωρ γίνεται μέλι καί νέκταρ ἐν τῷ στόματί σου.

            Ἀλλ’ ἡ τοιαύτη νηστεία, λέγεις, προξενεῖ τοιαύτην ἀδυναμίαν, ὥστε οὐδείς δύναται νά ἐκπληρώσῃ τά ἔργα αὐτοῦ. Ἀληθῶς προξενεῖ ἀδυναμίαν, ἀλλ’ αὐτή ἡ ἀδυναμία εἶναι δύναμις, ἥτις συντρίβει τῆς σαρκός τόν πόλεμον, ὅθεν καί διά τοῦτο νηστεύομεν, διά νά ἀδυνατήσωμεν τῆς σαρκός τήν λύσσαν· ἀληθῶς προξενεῖ ἀδυναμίαν, ἀλλ’ ὑγιεινήν· αἱ πολυφαγίαι ὄχι μόνον προξενοῦν ἀδυναμίαν, ἀλλά καί ἀσθενείας πολλάς καί φοβερᾶς, ἐνίοτε δέ καί θανατηφόρους. Εἰπέ μοι, ποῖοι εἶναι δυνατώτεροι, οἱ χωρικοί ἄνθρωποι, οἱ δι’ ἁπλῶν καί ὀλίγων τροφῶν σχεδόν διά παντός τρεφόμενοι, ἤ οἱ τάς πόλεις κατοικοῦντες καί τά πολλά καί σύνθετα φαγητά καθ’ ἑκάστην τρώγοντες; Τό μέν σῶμα τοῦ ὀλιγοφάγου καί ὀλιγοπότου εἶναι σῶφρον καί ὑγιές διά παντός καί ρωμαλέον, τό δέ τοῦ πολυφάγου καί πολυπότου εἶναι ἀσελγές καί φιλάσθενον καί ἀδύνατον. Πρός τούτοις διατί βλέπεις πάντοτε κάτω εἰς τήν γῆν καί δέν ἀναβιβάζεις τούς ὀφθαλμούς εἰς τόν οὐρανόν; Γίνεσαι ὀλιγόπιστος, διά τοῦτο φοβεῖσαι τήν ἀσθένειαν καί τήν ἀδυναμίαν· γίνεσαι ὀλιγόπιστος καί διά τοῦτο ζητεῖς ὑγείαν καί δύναμιν ὄχι ἀπό τοῦ παντοκράτορος Θεοῦ, ἀλλ’ ἀπό τῶν φαγητῶν καί τῶν ποτῶν.

            Ἐάν βεβαίως πιστεύῃς ὅτι ὁ Μωϋσῆς, νηστεύσας τεσσαράκοντα ἡμερονύκτια εἰς τό ὄρος Σινᾶ (Ἐξόδ. κδ’, 18), κατέβη ἔπειτα ἀπό τοῦ ὄρους δυνατός καί ἰσχυρός καί κατέκαυσε τόν μόσχον τόν χρυσοῦν καί κατέτριψεν αὐτόν εἰς λεπτά μέρη καί ἔσπειρεν αὐτόν εἰς τό ὕδωρ (Αὐτ. λβ’, 20)· ἐάν χωρίς δισταγμοῦ πιστεύῃς ὅτι ὁ Ἠλίας, φαγών μόνον ἄρτον καί πιών μόνον ὕδωρ, ἠδυνήθη μέ τήν δύναμιν τοῦ φαγητοῦ ἐκείνου νά περιπατήσῃ τεσσαράκοντα νύκτας καί νά πορευθῇ ἕως τοῦ ὄρους Χωρήβ (Γ’ Βασιλ. ιθ’, 8)· ἐάν ἀληθῶς πιστεύῃς ὅτι ὁ Δανιήλ καί οἱ τρεῖς παῖδες τρώγοντες μόνον σπέρματα τῆς γῆς, ἐφάνησαν λαμπρότεροι καί δυνατώτεροι «ὑπέρ τά παιδάρια τά ἐσθίοντα τήν τράπεζαν τοῦ βασιλέως» τῆς Βαβυλῶνος (Δαν. α’, 15)· ἐάν οὐδόλως διστάζῃς, ἀλλά πιστεύεις ὅτι ὁ Θεός, ὁ ὁποῖος εἶναι συνεργός εἰς πάντα τά καλά ἔργα καί συμβοηθός τῶν φυλασσόντων τάς ἐντολάς αὐτοῦ, αὐτός σοῦ δίδει καί ὑγείαν καί δύναμιν καί σέ ἐνισχύει, ὅταν διά νά ἐκπληρώσῃς τό θεῖον αὐτοῦ θέλημα νηστεύῃς, τότε διώκεις ἀπό σοῦ τήν δειλίαν καί ἀπορρίπτεις τόν φόβον.

            Ὅταν λοιπόν νηστεύῃς τήν ἀληθινήν νηστείαν, τότε ὁ Θεός εἶναι μετά σοῦ, ἐάν δέ ὁ Θεός εἶναι μετά σοῦ, τί φοβεῖσαι; Ἡ τροφή καί αἱ δυνάμεις αὐτῆς, τό σῶμα καί πᾶσα ἡ κίνησις αὐτοῦ καί ἡ αὔξησις καί ἡ ἐλάττωσις καί ἡ ὑγεία καί ἡ δύναμις αὐτοῦ καί πᾶσα ἡ φύσις καί οἱ νόμοι αὐτῆς ὑπό τήν ἐξουσίαν τοῦ Θεοῦ εἶναι καί τά πάντα εἰς αὐτόν ὑποτάσσονται καί ὑπακούουν αὐτός μεταβάλλει τά πάντα ὡς θέλει. Ἐάν εἰς ταῦτα πιστεύῃς, τρέχεις ἀφόβως καί προθύμως τῆς νηστείας τόν δρόμον. Φέρε λοιπόν τήν πίστιν τοῦ Θεοῦ εἰς τόν νοῦν σου, διά νά φύγῃ ὁ φόβος τῆς ἀσθενείας ἀπό τῆς καρδίας σου.

            Ὅσοι δέ εἰσέρχονται προθύμως εἰς τό στάδιον τῆς νηστείας, ἐκεῖνοι ἔχουν ἀνάγκην μεγάλης προσοχῆς, διότι κατ’ αὐτῶν μάλιστα τοξεύει ὁ Διάβολος τά πεπυρωμένα αὐτοῦ βέλη, φροντίζων μέ κάθε τρόπον νά τραυματίσῃ τήν ψυχήν αὐτῶν καί ἀναδείξῃ ἄκαρπον τῆς νηστείας τόν κόπον. Αὐτός φυτεύει εἰς τόν νοῦν αὐτῶν τήν ἀπροσεξίαν· ὅθεν ἐκεῖνοι, στηριζόμενοι εἰς μόνην τήν νηστείαν αὐτῶν, παραβλέπουν τάς λοιπάς ἀρετάς. Ἐκ τούτου βλέπομεν καί εἰς τούς νηστευτάς ἁμαρτήματα τά ὁποῖα φθείρουν τήν χάριν καί τόν μισθόν τῆς νηστείας.

            Ἐκεῖνος νηστεύει, ἀλλά μάχεται καί ἀντιδικεῖ ἀδίκως μετά τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ· ὁ ἄλλος νηστεύει, ἀλλά ὀργίζεται καί ὑβρίζει καί δέρει καί καταθλίβει τόν ἀδύνατον· ἡ τοιαύτη νηστεία δέν εἶναι εὐάρεστος εἰς τόν Θεόν «οὐ ταύτην τήν νηστείαν ἐξελεξάμην» (Ἡσ. νη’, 5), λέγει ὁ Θεός. Ἐάν τοιουτοτρόπως νηστεύῃς, οὔτε ἐάν καμφθῇ ὑπό τῆς πολλῆς νηστείας ὁ τράχηλός σου ὡς κρίκος οὔτε ἐάν ἀντί στρωμνῆς στρώσῃς σάκκον καί στάκτην εἰς τήν κλίνην σου, οὔτε οὕτω γίνεται ἀρεστή εἰς τόν Θεόν ἡ νηστεία σου. «Οὐδέ ἄν κάμψῃς», λέγει ὁ Θεός διά τοῦ Ἡσαΐου, «ώς κρίκον τόν τράχηλόν σου καί σάκκον καί σποδόν ὑποστρώσῃ οὐδ’ οὕτω καλέσετε νηστείαν δεκτήν» (Αὐτόθι).

            Ἐκεῖνος νηστεύει τό ἔλαιον καί τόν οἶνον, ἀλλά καταπίνει τόν κόπον τοῦ ἐργάτου καί ροφεῖ τό αἷμα τοῦ πτωχοῦ· οὗτος οὔτε τροφήν οὔτε ποτόν βάλλει εἰς τό στόμα αὑτοῦ πρό τῆς δύσεως τοῦ ἡλίου, γεμίζει ὅμως αὐτό ὅλην τήν ἡμέραν κατακρίσεως καί ἀργολογίας καί πολυλογίας· ἔχει τήν κοιλίαν κενήν ἀπό φαγητά, τόν δέ νοῦν γεμᾶτον ἀπό πονηρούς λογισμούς. «Οὐ ταύτην τήν νηστείαν ἐξελεξάμην», λέγει ὁ Θεός. Μέγα ἀληθῶς εἶναι τό δυστύχημα τῶν τοιούτων νηστευτῶν! Ὅστις δέν νηστεύει ἤ διότι πεπλανημένως νομίζει ὅτι ἡ νηστεία δέν εἶναι ἐντολή τοῦ Θεοῦ ἤ διότι μικρόψυχος ὤν φοβεῖται, μήπως ἀσθενήσῃ, ἐκεῖνος ἁμαρτάνει καί κολάζεται, πλήν χορτάζει τοὐλάχιστον τήν ἐπιθυμίαν τῆς κοιλίας αὐτοῦ· ὅστις δέ νηστεύει, ἀλλά παραβαίνει τάς λοιπάς ἐντολάς τοῦ Θεοῦ, ἐκεῖνος ὄχι μόνον οὐδέν ὠφελεῖται ἀπό τῆς νηστείας αὑτοῦ, ἀλλά στερεῖται καί ἀπό τῆς ἀπολαύσεως τῶν φαγητῶν.

            Αἱ ἀρεταί, ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, εἶναι ἀλληλένδετοι καί συνιστῶσι μίαν συνεχῆ σειράν. Ἐάν κόψῃς ἕν μέρος τῆς σειρᾶς, τά λοιπά μέρη γίνονται ἄχρηστα· ἐάν λείψῃ μία ἀρετή ἀπό ὅλην τήν σειράν τῶν ἀρετῶν, πᾶσαι αἱ λοιπαί ἀρεταί γίνονται ἀνωφελεῖς· διά τοῦτο δέ ἔλεγεν ὁ ἀδελφόθεος Ἰάκωβος· «Ὅστις γάρ ὅλον τόν νόμον τηρήσει, πταίσει δέ ἐν ἑνί, γέγονε πάντων ἔνοχος» (Ἰακ. β’, 10). Οἱ δαίμονες πάντοτε νηστεύουν, οὐδέποτε ὅμως ὠφελοῦνται. Ὅταν ἡ νηστεία συνοδεύηται μετά τῶν λοιπῶν ἀρετῶν, τότε καταδαμάζει τῆς σαρκός τά πάθη, τότε ἀναβιβάζει τόν νοῦν εἰς τόν οὐρανόν, τότε ἔχει δύναμιν μεγάλην· μεταβάλλει τήν ἀγριότητα τῶν λεόντων εἰς ἡμερότητα, μάρτυς τούτου ὁ προφήτης Δανιήλ· μεταβάλλει τό πῦρ εἰς δρόσον, μάρτυρες τούτου οἱ ἐν Βαβυλῶνι τρεῖς παῖδες· μεταβάλλει τήν ἀποφασιστικήν τοῦ Θεοῦ ἀγανάκτησιν εἰς ἀπόφασιν ἐλέους καί εὐσπλαγχνίας, μαρτυροῦν τοῦτο οἱ Νινευῖται.

            Ἐάν λοιπόν, ὅταν νηστεύῃς, καθώς νηστεύει τό στόμα σου ἀπό τῶν φαγητῶν, οὕτω νηστεύει καί ἡ γλῶσσά σου ἀπό τοῦ ψεύδους, ἀπό τῆς συκοφαντίας, ἀπό τῆς καταλαλιᾶς καί ἀπό πάσης ἄλλης ἁμαρτίας διά λογοῦ γινομένης, ἐάν, ὅταν νηστεύῃς, καθώς νηστεύει τό στόμα σου ἀπό τῆς τροφῆς, νηστεύωσι καί οἱ ὀφθαλμοί σου ἀπό ὅσα βλεπόμενα σκανδαλίζουν τήν ψυχήν σου καί ἡ ἀκοή σου ἀπό τά αἰσχρά καί ρυπαρά ἀκούσματα καί ἡ ὄσφρησίς σου ἀπό τά ἡδονικάς ὀσμάς καί πᾶν τό σῶμα σου ἀπό πάσης σωματικῆς ἡδυπαθείας καί ὅλος ὁ νοῦς σου ἀπό παντός πονηροῦ λογισμοῦ· ἐάν, ὅταν νηστεύῃς, σχίζῃς τά γραμμάτια τῶν τόκων καί τῆς ἀδικίας, ἐνδύῃς τόν γυμνόν καί τρέφῃς τόν πεινῶντα καί ἁπλώνης τάς χεῖράς σου πρός εὐεργεσίαν τῶν δεομένων, τότε, λέγει ὁ προφήτης Ἡσαΐας, τό φῶς τῆς ἀρετῆς σου ἀστράπτει γλυκύ καί λαμπρόν, καθώς τό πρωϊνόν φῶς τοῦ ἡλίου.

            Ὅταν ταῦτα φυλάττῃς, τότε εὐθύς ἀνατέλλει εἰς σέ ἡ ἄφεσις πασῶν τῶν ἁμαρτιῶν σου καί ἡ ἰατρεία τῆς ψυχῆς σου· τότε ἡ δικαιοσύνη σου, προπορευομένη ἐνώπιόν σου, καθιστᾷ εὐθύν καί ὁμαλόν τόν δρόμον ὁ ὁποῖος σέ φέρει εἰς τόν οὐρανόν· τότε ἡ δόξα τοῦ Θεοῦ περικυκλώνει τήν ψυχή σου· τότε προσεύχεσαι, καί πρίν ἤ τελειώσῃς τήν προσευχήν ὁ Θεός εἰσακούει τήν δέησίν σου. «Τότε ραγίσεται πρώϊμον τό φῶς σου καί τά ἰάματά σου ταχύ ἀνατελεῖ καί προπορεύσεται ἔμπροσθέν σου ἡ δικαιοσύνη σου καί ἡ δόξα τοῦ Θεοῦ περιστελεῖ σε. Τότε βοήσει καί ὁ Θεός εἰσακούσεταί σου· ἔτι λαλοῦντός σου, ἐρεῖ· Ἰδού πάρειμι» (Ἡσ. νη’, 8 – 9).

            Μακάριοι ἐκεῖνοι οἱ χριστιανοί, ὅσοι νηστεύσωσι πᾶσαν τήν ἁγίαν Τεσσαρακοστήν ταύτην τήν ἀληθινήν καί εἰς τόν Θεόν εὐσπρόσδεκτον νηστείαν! Μακάριοι ὅσοι, τοιουτοτρόπως νηστεύσαντες, φθάσωσι τά ἅγια καί σωτήρια τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ πάθη! Μακάριοι ὅσοι διά τῆς τοιαύτης νηστείας καθαρισθέντες, καταξιωθῶσι τῆς θείας μεταλήψεως τοῦ ἀχράντου σώματος καί αἵματος τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ! Μακάριοι ὅσοι, περικυκλωμένοι ὑπό τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ, καταξιωθῶσι νά προσκυνήσωσι τόν ἀναστάντα Λυτρωτήν ἡμῶν καί Σωτῆρα.

            Κύριε παντοκράτορ, πάντες θέλομεν τήν χάριν ταύτην, πάντες ἐπιθυμοῦμεν τοῦτο τό μέγιστον δῶρον· ἐπειδή δέ «πᾶσα δόσις ἀγαθή καί πᾶν δώρημα τέλειον ἄνωθέν ἐστι καταβαῖνον ἀπό σοῦ τοῦ Πατρός τῶν Φώτων» (Ἰακ. α’, 17), σέ παρακαλοῦμεν καί σέ καθικετεύομεν ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ μονογενοῦς σου Υἱοῦ, τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, τοῦ ὑπέρ ἡμῶν τεσσαρακονθήμερον νηστεύσαντος καί τά ζωηφόρα πάθη ὑπομείναντος καί ἐν τῷ σταυρῷ τήν ψυχήν αὐτοῦ παραδόντος καί ἐν τῷ καινῷ μνημείῳ ταφέντος καί ἐνδόξως αναστάντος, καταξίωσον ἡμᾶς ἵνα εὐαρέστως διέλθωμεν τό ἅγιον τῆς νηστείας στάδιον καί ἐναρέτως φθάσωμεν καί προσκυνήσωμεν καί τήν κοσμοχαρμόσυνον καί σωτήριον ἀνάστασιν· σοί γάρ ἡ δόξα καί τό κράτος εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

            (¹) Ματθαίου ΣΤ’, 14 – 21.

            Πηγή: «ΚΥΡΙΑΚΟΔΡΟΜΙΟΝ». Ἑρμηνεῖαι καί ἠθικαί ὁμιλίαι εἰς τάς κατά Κυριακήν ἀναγινωσκόμενας ἐν τῇ Θεῖα Λειτουργία περικοπάς τῶν Εὐαγγελίων καί τῶν Ἀποστόλων. Διασκευασμένη ὑπό Βίκτωρος Ματθαίου Καθηγουμένου τῆς ἐν Κρονίζῃ, Κουβαρά Ἀττικῆς Ἱεράς καί σεβασμίας Δεσποτικῆς Μονῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος. Ἀθῆναι 1972 (Τόμος Α’, σελ. 343).

            Οἱ εἰκόνες τοῦ κειμένου, ἔχουν τεθεῖ ἀπό τόν συντάκτη τῆς ἀνάρτησης.