Κυροῦ Νικηφόρου Θεοτόκη, Ἀρχιεπισκόπου Ἀστραχανίου καί Σταυρουπόλεως
Οὐδεμία εὐαγγελική δογματική ὑπόθεσις οὔτε πλέον καθαρωτέρα οὔτε πλέον φοβερωτέρα τῆς ὑποθέσεως τοῦ σήμερον ἀναγνωσθέντος Εὐαγγελίου.(¹). Ὁ μονογενής Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ ἔρχεται πάλιν εἰς τήν γῆν ὄχι ὡς τό πρῶτον ἀφανής καί ἄδοξος, ἀλλά μετά πολλῆς δόξης καί τῆς θεϊκῆς μεγαλοπρεπείας καί λαμπρότητος· ἔρχεται δέ, ὄχι διά νά σώσῃ τόν κόσμον, ὡς πρότερον, ἀλλ’ ἵνα κρίνῃ πάντας τούς ἀπ’ αἰῶνος ἀνθρώπους ζῶντάς τε καί νεκρούς· ἀνταποδίδει δέ εἰς μέν τούς τά καλά πράξαντας Βασιλείαν, εἰς δέ τούς τά κακά ποιήσαντας κόλασιν· ἐξ ἴσου δέ καί ἡ Βασιλεία καί ἡ κόλασις εἶναι αἰώνιος καί ἀτελεύτητος.
Ταύτην τήν διδασκαλίαν μετά πάσης σαφηνείας καί καθαρότητος διδάσκει τό σημερινόν Εὐαγγέλιον· ἐξ αὐτῆς δέ συνίσταται τό ἄρθρον τῆς πίστεως, τό περιεχόμενον εἰς τό ἅγιον Σύμβολον καί ὑπό πάντων τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν πιστευόμενον καί ὁμολογούμενον, δηλαδή τό «καί πάλιν ἐρχόμενον μετά δόξης κρῖναι ζῶντας καί νεκρούς, οὗ τῆς Βασιλείας οὐκ ἔσται τέλος». Ἆρά γε δέ ὁ φοβερός καί δικαιότατος Κριτής κατ’ ἐκείνην τήν ἡμέραν μόνον τά περί ἐλεημοσύνης ἐξετάζει καί εἰς μέν τούς ἐλεήμονας δίδει τήν Βασιλείαν τή αἰώνιον, εἰς δέ τούς ἀνελεήμονας τήν κόλασιν τήν ἀτελεύτητον; Ἐάν οὕτως ἔχῃ, ὁ φόβος δέν εἶναι τοσοῦτον μέγας, διότι καθείς εὔκολα γίνεται ἐλεήμων καί σῴζεται. Ἀκούσατε πρῶτον τήν ἑρμηνείαν τῶν σημερινῶν ἀναγνωσθέντων εὐαγγελικῶν λόγων, ἔπειτα ἀκούετε καί τήν λύσιν τῆς προκειμένης ἀπορίας.
Διά τί ἆρά γε εἰς τήν περιγραφήν τῆς φοβερᾶς ἡμέρας τῆς κρίσεως οὔτε ἕνα λόγον εἶπεν ὁ Κριτής οὔτε περί δικαιοσύνης οὔτε περί σωφροσύνης οὔτε περί ταπεινώσεως οὔτε περί ἄλλης τινός ἀρετῆς, ἀλλά παραστήσας ὅλην τήν κρίσιν αὐτοῦ γενομένην περί ἐλεημοσύνης, τούς μέν ἐλεήμονας εὐλόγησε καί ἐδόξασε, τούς δέ ἀνελεήμονας κατηράσθη καί ἐπαίδευσε; Λοιπόν, λέγεις, μόνη ἡ ἀρετή τῆς ἐλεημοσύνης σῴζει τόν ἄνθρωπον, ἄν καί γυμνός ὑπάρχῃ τῶν ἄλλων ἀρετῶν· οὔτε οἱ ἀσελγεῖς οὔτε οἱ ὑπερήφανοι, ἀλλά μόνοι οἱ ἀνελεήμονες κολάζονται· ὅστις τό σημερινόν Εὐαγγέλιον ἀναγινώσκει, ἐκεῖνος ταῦτα συμπεραίνει. Ναί ἀληθῶς· ἀλλ’ ἆρά γε συλλογίζεται ὀρθά;
Ἐάν τις εἰσέλθῃ εἰς κῆπον πλήρη παντοδαπῶν καρποφόρων δένδρων, μή ἰδών δέ μήτε περιεργασθείς πάντα τά μέρη αὐτοῦ, ἀλλά προσηλώσας τούς ὀφθαλμούς εἰς ἕν μόνον μέρος, καί ἰδών ἐκεῖ μηλέας, συμπεράνῃ ὅτι μῆλα μόνον ἔχει ἐκεῖνος ὁ κῆπος, ἆρά γε ὀρθόν εἶναι τό συμπέρασμα αὐτοῦ; ἆρά γε λέγει τήν ἀλήθειαν, λέγων καί ἐπιβεβαιῶν ὅτι μόνον μῆλα εὑτοῦ; ἆρά γε λέγει τήν ἀλήθειαν, λέγων καί ἐπιβεβαιῶν ὅτι μόνον μῆλα εὑρίσκει εἰς ἐκεῖνον τόν κῆπον; Ὄχι· ἐάν αὐτός ἔστρεφε τά βλέμματα αὐτοῦ πανταχοῦ καί περιειργάζετο πάντα τά μέρη τοῦ κήπου καί ἔβλεπε πάντα τά εἰς αὐτόν δένδρα, τότε μόνον θά ἠδύνατο νά εἴπῃ τί περιέχει ἐκεῖνος ὁ κῆπος.
Αὐτό τοῦτο συμβαίνει καί εἰς ἐκεῖνον ὅστις, λαβών εἰς χεῖρας τήν Ἁγίαν Γραφήν, καταλιπών πάντα τά λοιπά, ὅσα εἶναι εἰς αὐτήν γεγραμμένα, ἀναγινώσκει ἕν μόνον τμῆμα, ἐκ τούτου δέ μόνου συμπεραίνει τί διδάσκει ὅλη ἡ θεία Γραφή· αὐτός σφάλλει ἀναμφιβόλως, ἐνίοτε πίπτει καί εἰς αἱρέσεις καί παραλογισμούς. Ὅλη ἡ Ἁγία Γραφή συγκροτεῖ ἕν καί μόνον σῶμα, ἕν δέ μέρος τοῦ σώματος δέν εἶναι τό ὅλον σῶμα· ὅθεν, ὅστις κόπτει αὐτήν καί διαιρεῖ, ἔπειτα ἐξ ἑνός μόνου τμήματος συμπεραίνει τί διαλαμβάνει τό ὅλον, οὐδέποτε συλλογίζεται ὀρθῶς. Ἄνθρωπε, ἐάν θέλῃς νά κατανοήσῃς τῆς ὀρθοδόξου πίστεως τά δόγματα καί τήν ἀληθινήν βουλήν καί ἀπόφασιν τοῦ Θεοῦ, πρέπει νά ἀναγνώσῃς πρῶτον ὅλην τήν θείαν Γραφήν, ἔπειτα προσήλωσον τόν νοῦν σου εἰς ἕκαστον μέρος αὐτῆς, συμβίβασον δέ τό ἕνα μέ τό ἄλλο πάντα τά μέρη, ὅσα διαλαμβάνουν περί τῆς αὐτῆς ὑποθέσεως καί τότε βλέπεις ὅτι τό ἕν μέρος ἐξηγεῖ τό ἄλλο, τότε εὑρίσκεις τόν πολύτιμον τῆς ἀληθείας μαργαρίτην καί νοεῖς ἐννοίας ὀρθάς καί κηρύττεις ἀληθείας σωτηριώδεις.
Ἀληθῶς τό σήμερον ἀναγνωσθέν Εὐαγγέλιον περιγράφει τήν δευτέραν τοῦ Κυρίου παρουσίαν καί τό ἀδέκαστον αὐτοῦ κριτήριον καί τήν περί τῶν δικαίων καί ἁμαρτωλῶν ἀπόφασιν, ἀλλά τοῦτο εἶναι ἕν μόνον μέρος τῆς θείας Γραφῆς· εἶναι δέ καί ἄλλα πολλά μέρη αὐτῆς, περί τῆς αὐτῆς ὑποθέσεως διαλαμβάνοντα. Πρέπον εἶναι λοιπόν ἵνα ἀκούσωμεν τί λέγουν καί αὐτά καί οὕτω μάθωμεν ὅλην τοῦ Θεοῦ τήν βουλήν καί τήν ἀλήθειαν.
Πρίν ἤ διηγηθῇ ὁ Θεάνθρωπος ὅσα σήμερον ἀνέγνωμεν, εἶπε σύν τοῖς ἄλλοις καί ταῦτα. «Εἰσελθών δέ ὁ Βασιλεύς θεάσασθαι τούς ἀνακειμένους, εἶδεν ἐκεῖ ἄνθρωπον οὐκ ἐνδεδυμένον ἔνδυμα γάμου» (Ματθ. κβ’, 11)· καί οἱ μέν φοροῦντες τό τοῦ γάμου ἔνδυμα ἀπήλαυσαν πάντες τῆς τοῦ Βασιλέως τραπέζης, τόν δέ γυμνόν τοῦ γαμηλίου ἐνδύματος πρῶτον μέν ἤλεγξεν ὁ Βασιλεύς, ἔπειτα οἱ ὑπηρέται αὐτοῦ δέσαντες αὐτοῦ πόδας καί χεῖρας ἐξέβαλον «εἰς τό σκότος τό ἐξώτερον, ὅπου ὁ κλαυθμός καί ὁ βρυγμός τῶν ὀδόντων» (Αὐτόθι 13).
Βλέπε τώρα τό παράλληλον τούτων τῶν δύο διηγημάτων· εἰς τό πρῶτον ὁ Βασιλεύς εἰσέρχεται, διά νά ἴδῃ, εἰς τό δεύτερον ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου ἔρχεται ἐν δόξῃ, ἵνα κρίνῃ εἰς τό πρῶτον προσκαλοῦνται πάντες οἱ ἄνθρωποι, εἰς τό δεύτερον παρίστανται πάντα τά ἔθνη· εἰς ἐκεῖνο ὀνομάζει τούς ὑπηρέτας αὐτοῦ διακόνους, εἰς τοῦτο καλεῖ αὐτούς ἀγγέλους· εἰς ἐκεῖνο οἱ ἐνδεδυμένοι τό ἔνδυμα τοῦ γάμου εἶναι οἱ δίκαιοι, καί οἱ γυμνοί τούτου τοῦ ἐνδύματος εἶναι οἱ ἁμαρτωλοί· εἰς τοῦτο τά μέν πρόβατα σημαίνουν τούς δικαίους, τά δέ ἐρίφια τούς ἁμαρτωλούς· εἰς ἐκεῖνο τράπεζα βασιλική διά τούς δικαίους καί δεσμά καί σκότος ἐξώτερον διά τούς ἁμαρτωλούς, εἰς τοῦτο διά τούς δικαίους ζωή αἰώνιος, διά τούς ἁμαρτωλούς κόλασις αἰώνιος.
Ἐκ τούτων φανερόν εἶναι ὅτι διά τούτων τῶν δύο διηγημάτων μίαν καί τήν αὐτήν ὑπόθεσιν, δηλαδή τήν ὑπόθεσιν τῆς παγκοσμίου κρίσεως, διά διαφόρων ὀνομάτων περιέγραψεν ὁ Θεάνθρωπος· καί εἰς μέν τό πρῶτον διήγημα δοξάζει τούς ἐνδεδυμένους τό ἔνδυμα τοῦ γάμου καί κολάζει τούς γυμνούς τούτου τοῦ ἐνδύματος, εἰς δέ τό δεύτερον παρέστησε τούς μέν ἐλεήμονας δοξασθέντας, τούς δέ ἀνελεήμονας καταδικασθέντας. Τό ἔνδυμα τοῦ γάμου καί ἡ ἐλεημοσύνη εἶναι δύο χαρακτῆρες τῶν δικαίων, πλήν ὁ μέν, δηλαδή τό ἔνδυμα τοῦ γάμου, εἶναι ὁ ὁλομερής καί ὁλόκληρος χαρακτήρ, καθότι σημαίνει πάσας τάς ἀρετάς, ὁ δέ, δηλαδή ἡ ἐλεημοσύνη, εἶναι χαρακτήρ μονομερής καί μερικός, ἐπειδή παριστᾷ μόνην τῆς εὐσπλαγχνίας τήν ἀρετήν.
Πρῶτον λοιπόν ὁ Θεάνθρωπος διά τοῦ πρώτου αὐτοῦ διηγήματος ἐφανέρωσεν ὅτι ὁλομερής χαρακτήρ τῶν σῳζομένων εἶναι τό ἔνδυμα τοῦ γάμου, τῶν δέ κολαζομένων ἡ γύμνωσις τούτου τοῦ ἐνδύματος· ἔπειτα διά τοῦ δευτέρου διηγήματος, περιγράψας λεπτομερέστερον ἕν μόνον μέρος τοῦ ὁλοκλήρου χαρακτῆρος, τό ἀναγκαιότερον καί ὠφελιμώτερον, δηλαδή τήν ἐλεημοσύνην, τούς μέν ἐλεήμονας ἐδόξασε, τούς δέ ἀνελεήμονας κατέκρινεν. Ὅτι δέ τοῦ γάμου τό ἔνδυμα δηλοποιεῖ πάσας τάς ἀρετάς, μαρτυρεῖ ὁ θεήγορος Παῦλος, λέγων ὅτι τό ἔνδυμα τῶν σῳζομένων εἶναι ὁ Χριστός. «Ὅσοι», λέγει, «εἰς Χριστόν ἐβαπτίσθητε, Χριστόν ἐνεδύσασθε» (Γαλ. γ’ 27)· καί ἀλλαχοῦ· «Ἐνδύσασθε τόν Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν καί τῆς σαρκός πρόνοιαν μή ποιεῖσθε εἰς ἐπιθυμίας» (Ρωμ. ιγ’ 14). Κατά τίνα δέ ἄλλον τρόπον ἐνδυόμεθα τόν Ἰησοῦν Χριστόν, εἰμή ζῶντες καί πολιτευόμενοι ὡς αὐτός ὁ Χριστός, τό ὁποῖον σημαίνει πράττοντες πάσας τάς ἀρετάς; Ἰδού δέ πῶς τά περί τῆς αὐτῆς ὑποθέσεως δύο διηγήματα, παραβαλλόμενα καί συμβιβαζόμενα, φανερώνουν ὅλον τόν σκοπόν καί τήν βουλήν τοῦ Θεοῦ.
Ἐάν ἐρευνήσῃς καί ἄλλους ὁμοίους τοῦ Εὐαγγελίου τόπους, βλέπεις τόν ὀφειλέτην τῶν μυρίων ταλάντων καταδικαζόμενον εἰς τήν ἡμέραν τῆς κρίσεως (Ματθ. ιη’, 25)· φανερόν δέ εἶναι ὅτι τῶν μυρίων ταλάντων τό χρέος σημαίνει ὄχι μόνην τήν ἀσπλαγχνίαν, ἀλλά τό πολύ πλῆθος τῶν ἁμαρτημάτων· βλέπεις δοξαζόμενον τόν κερδήσαντα τά πέντε, ὡσαύτως καί τόν κερδήσαντα τά δύο τάλαντα, καταδικαζόμενον δέ τόν κρύψαντα τό ἕν τάλαντον καί μηδέν κερδήσαντα. Τί ἄλλο δέ δηλοῦν τά πέντε καί τά δύο τάλαντα, τά ὁποῖα ἐκέρδησαν, εἰμή τά διάφορα τῶν ἀρετῶν κατορθώματα; τί δέ ἄλλο σημαίνει ἡ ἀκαρπία τοῦ ἑνός ταλάντου, εἰμή τήν τελείαν στέρησιν πάσης ἀρετῆς;
Θέλεις καί ἄλλην ἐξήγησιν τῶν σήμερον ἀναγνωσθέντων εὐαγγελικῶν λόγων; Ἀνάγνωθι τά ἀποστολικά λόγια. Εἰς τόν ἐπιστήθιον Ἰωάννην βλέπεις τούς παρθένους διά τήν ἀρετήν τῆς παρθενίας ἐνδόξως παρισταμένους ἐνώπιον τοῦ Θρόνου τῆς μεγαλωσύνης καί ὡς ἀπαρχήν τοῦ γένους τῶν ἀνθρώπων ὑπερυψουμένους· «οὗτοί εἰσίν, οἱ μετά γυναικῶν οὐκ ἐμολύνθησαν· παρθένοι γάρ εἰσίν· οὗτοί εἰσιν οἱ ἀκολουθοῦντες τῷ ἀρνίῳ, ὅπου ἄν ὑπάγῃ· οὗτοι ἠγοράσθησαν ἀπό τῶν ἀνθρώπων ἀπαρχή τῷ Θεῷ καί τῷ ἀρνίῳ· καί ἐν τῷ στόματι αὐτῶν οὐχ εὑρέθη δόλος· ἄμωμοι γάρ εἰσιν ἐνώπιον τοῦ Θρόνου τοῦ Θεοῦ» (Ἀποκάλ. ιδ’, 4 – 5).
Εἰς τόν αὐτόν ἐπιστήθιον βλέπεις ἁμαρτωλούς, οἵτινες διά πολυειδεῖς ἁμαρτίας κατεδικάσθησαν εἰς τό πῦρ· «δειλοῖς δέ καί ἀπίστοις καί ἐβδελυγμένοις καί φονεῦσι καί πόρνοις καί φαρμακοῖς καί εἰδωλολάτραις καί πᾶσι τοῖς ψευδέσι τό μέρος αὐτῶν ἐν τῇ λίμνῃ τῇ καιομένῃ πυρί καί θείῳ, ὅ ἐστι δεύτερος θάνατος» (Αὐτόθι κα’, 8). Ἐκ δέ τοῦ Παύλου μανθάνεις τά εἴδη τῶν ἁμαρτημάτων, τά ὁποῖα κλείουν τήν Βασιλείαν τοῦ Θεοῦ· «ἤ οὐκ οἴδατε», λέγει ὁ θεηγόρος διδάσκαλος, « ὅτι ἄδικοι Βασιλείαν Θεοῦ οὐ κληρονομήσουσι; Μή πλανᾶσθε· οὔτε πόρνοι οὔτε εἰδωλολάτραι οὔτε μοιχοί οὔτε μαλακοί οὔτε ἀρσενοκοῖται οὔτε κλέπται οὔτε πλεονέκται οὔτε μέθυσοι, οὐ λοίδοροι, οὐχ ἅρπαγες Βασιλείαν Θεοῦ οὐ κληρονομήσουσιν» (Α’ Κορινθ. στ’, 9 – 10).
Ἔχομεν καί τά προφητικά λόγια, περιγράφοντα τό φρικτόν τοῦ Θεοῦ κριτήριον καί τά ἀνεῳγμένα βιβλία τῶν ἔργων ἡμῶν· «κριτήριον ἐκάθισε», λέγει ὁ προφήτης Δανιήλ, «καί βίβλοι ἠνεῳχθησαν» (Δαν. ζ’, 10). Εἰς αὐτά δέ τά βιβλία εἶναι γεγραμμένα ὄχι μόνον τά ἔργα, ἀλλά καί τά λόγια· «λέγω ὑμῖν», εἶπεν ὁ Κύριος, «ὅτι πᾶν ρῆμα ἀργόν, ὅ ἐάν λαλήσωσιν οἱ ἄνθρωποι, ἀποδώσουσι περί αὐτοῦ λόγον ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως» (Ματθ. ιβ’, 36)· ἔτι δέ καί οἱ λογισμοί τοῦ νοός καί αἱ ἐνθυμήσεις τῆς καρδίας· «Κύριε», ἔλεγεν ὁ προφήτης Ἱερεμίας, «κρίνων δίκαια δοκιμάζων νεφρούς καί καρδίας» (Ἱερεμ. ια’, 20). Σύναψον ταῦτα πάντα καί παράβαλε αὐτά καί τότε βλέπεις ὅτι διά πᾶσαν ἀμετανόητον ἁμαρτίαν κρίνει καί κολάζει ὁ Θεός τόν ἁμαρτωλόν· ὄχι δέ μόνον διά τήν ἀρετήν τῆς ἐλεημοσύνης, ἀλλά καί διά πάσας τάς λοιπάς ἀρετάς στεφανώνει τούς ἐναρέτους. «Καί ἐκπορεύσονται οἱ τά ἀγαθά ποιήσαντες εἰς ἀνάστασιν ζωῆς, οἱ δέ τά φαῦλα πράξαντες εἰς ἀνάστασιν κρίσεως» (Ἰωάν. ε’, 29).
Ταῦτα μέν, λέγεις, εἶναι ἀληθινά, ἀλλά διά τί ὁ Θεάνθρωπος, ὅταν τόσον φανερά ἐδίδαξε τά περί τῆς παγκοσμίου κρίσεως, σιωπήσας πᾶσαν ἄλλην ἀρετήν, ὡμίλησε μόνον περί ἐλεημοσύνης; Ἐσιώπησε πᾶσαν ἄλλην ἀρετήν, ἐπειδή ἄλλοτε, ὁμιλήσας περί τῆς αὐτῆς κρίσεως, ἐφανέρωσεν ὅτι ἐρευνᾷ καί κρίνει ὄχι μόνον τάς πράξεις, ἀλλά καί τῆς καρδίας τά βάθη· ὡμίλησε δέ μόνον περί ἐλεημοσύνης, ἐπειδή οἱ ἐλεήμονες ἔχουν εἰς τήν καρδίαν αὐτῶν τήν πηγήν τῆς σωτηρίας. Ἀκούσατε τῆς ἀληθείας ταύτης τήν ἀπόδειξιν.
Ὅστις διά παντός τρόπου περιποιεῖται καί εὐεργετεῖ τούς ἔχοντας ἀνάγκην, ἐκεῖνος ἔχει ἀναμφιβόλως εἰς τήν καρδίαν αὐτοῦ τήν ἀρετήν τῆς πρός τόν πλησίον ἀγάπης· ὅστις δέ ἐλεεῖ τόν πτωχόν, πιστεύων ὅτι, εὐεργετῶν τόν πτωχόν, εὐεργετεῖ τόν Ἰησοῦν Χριστόν, φανερόν εἶναι ὅτι αὐτός ἀγαπᾷ καί τόν Ἰησοῦν Χριστόν, τό ὁποῖον δηλοῖ ὅτι ἔχει εἰς τήν καρδίαν αὐτοῦ καί τήν εἰς Θεόν ἀγάπην. Ἡμεῖς δέ, ὑπό τοῦ Κυρίου διδαχθέντες, πιστεύομεν καί ὀμολογοῦμεν ὅτι «ἐν ταύταις ταῖς δυσίν ἐντολαῖς», δηλαδή εἰς τήν πρός τόν Θεόν καί τόν πλησίον ἀγάπην, «ὅλος ὁ νόμος καί οἱ προφῆται κρέμανται» (Ματθ. κβ’, 40).
Ὁ ἐλεήμων ἄνθρωπος λοιπόν ἔχει εἰς τήν καρδίαν τάς δύο πηγάς τῆς σωτηρίας, αἱ ὁποῖαι πηγάζουν εἰς αὐτόν τά γλυκύτατα νάματα πασῶν τῶν ἀρετῶν· αὐτός εἶναι «τό ξύλον τό πεφυτευμένον παρά τάς διεξόδους τῶν ὑδάτων, ὅ τόν καρπόν αὑτοῦ δώσει ἐν καιρῷ αὑτοῦ καί τό φύλλον αὐτοῦ οὐκ ἀπορρυήσεται, καί πάντα, ὅσα ἄν ποιῇ κατευοδωθήσεται» (Ψαλμ. α’, 3)· ἑπομένως ὁ ἀνελεήμων, μή ἔχων ταύτας τάς δύο πηγάς τῶν καλῶν ἔργων, εἶναι ἐστερημένος πάσης ἀρετῆς· ὅθεν αὐτός εἶναι τό δένδρον τό μή ποιοῦν καρπόν καλόν, τό ὁποῖον «ἐκκόπτεται καί εἰς πῦρ βάλλεται» (Ματθ. ζ’ 19).
Εὔκολα δέ κατανοοῦμεν ὅτι ὅλος ὁ νόμος καί οἱ προφῆται ἐκ τῆς ἀγάπης κρέμανται, ἐάν στοχασθῶμεν τάς δέκα ἐντολάς, αἵτινες εἶναι ἡ περίληψις πάντων τῶν θείων νόμων καί τῆς ἠθικῆς τῶν προφητῶν διδασκαλίας. Ἐκ τῶν δέκα ἐντολῶν τέσσαρες μέν παραγγέλλουν τά περί τοῦ Θεοῦ, ἕξ δέ τά περί τοῦ πλησίον. Ὅστις ἀγαπᾷ τόν Θεόν έξ ὅλης ψυχῆς καί καρδίας καί ἰσχύος καί διανοίας, ἐκεῖνος λατρεύει αὐτόν νύκτα τε καί ἡμέραν, φεύγει τήν λατρείαν παντός κτίσματος, ἀπέχει ἀπό τῆς ὁρκωμοσίας, κατ’ ἐξοχήν δέ δοξολογεῖ αὐτόν εἰς τάς ἡμέρας τῶν ἑορτῶν.
Ὅστις δέ ἀγαπᾷ τόν πλησίον αὐτοῦ ὡς ἑαυτόν, ἐκεῖνος ἀναμφιβόλως προσφέρει πᾶσαν τιμήν καί περιποίησιν εἰς τούς γονεῖς αὑτοῦ, ἐκεῖνος φεύγει τήν μοιχείαν, τήν κλοπήν, τόν φόνον, τήν ψευδομαρτυρίαν, ἐκεῖνος οὐδέποτε ἐπιθυμεῖ τό ξένον πρᾶγμα, ἐπειδή τά ἔργα ταῦτα εἶναι μῖσος καί ὄχι ἀγάπη τοῦ πλησίον. Βλέπετε πῶς ἐκ τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ καί τοῦ πλησίον πηγάζουν πᾶσαι αἱ ἀρεταί; Ἐπειδή δέ τῶν ἐναντίων πραγμάτων ἐναντίος εἶναι ὁ λόγος, φανερόν εἶναι ὅτι, ὅστις εἶναι ἐστερημένος τῆς ἀγάπης, ἐκεῖνος παραβαίνει ὅλον τόν νόμον καί τούς προφήτας, ἐκεῖνος καταφρονεῖ τάς δέκα ἐντολάς καί πράττει πᾶν εἶδος ἁμαρτίας.
Ἰδού λοιπόν ὁ λόγος, διά τόν ὁποῖον ὁ Θεάνθρωπος Ἰησοῦς, ὁμιλήσας περί τῆς ἡμέρας τῆς κρίσεως, ἐσιώπησε μέν πᾶσαν ἄλλην ἀρετήν, παρέστησε δέ κρινομένους τούς ἐλεήμονας καί ἀνελεήμονας. Ὁ μέν ἐλεήμων σημαίνει τόν δίκαιον καί ἐνάρετον, ὁ δέ ἀνελεήμων τόν παραβάτην καί ἁμαρτωλόν. Παραστήσας λοιπόν ὁ Θεάνθρωπος τόν ἐλεήμονα κρινόμενον καί δοξαζόμενον, ἔδειξε δι’ αὐτοῦ κρινόμενον καί δοξαζόμενον πάντα ἄνθρωπον δίκαιον· ὁμοίως παραστήσας κρινόμενον καί καταδικαζόμενον τόν ἀνελεήμονα, ἔδειξε κρινόμενον καί καταδικαζόμενον πάντα ἄνθρωπον ἁμαρτωλόν καί ἀμετανόητον.
Ἀδελφοί μου ἀγαπητοί, μή πλανώμεθα· ἡ ἡμέρα ἐκείνη εἶναι ἡμέρα φοβερά· «ἰδού γάρ ἡμέρα Κυρίου ἔρχεται ἀνίατος θυμοῦ καί ὀργῆς» (Ἡσ. ιγ’, 9)· καί ἐκείνην τήν ἡμέραν ἐξετάζεται ἀκριβῶς ὄχι μόνον τῆς ἐλεημοσύνης τό ἔργον, ἀλλά πάντα τά ἔργα ἡμῶν καί τά λόγια καί οἱ λογισμοί. Πόση αἰσχύνη θέλει μέ περικαλύψει τότε, ὅταν ἀνοίξωσι τά βιβλία καί φανερωθῶσιν ἐνώπιον πάντων τῶν ἐχθρῶν μου καί ἐνώπιον πάντων τῶν ἀνθρώπων τά αἰσχρά μου ἔργα, τά ὁποῖα ἐάν τήν σήμερον ἐφανεροῦντο ἐνώπιον ἑνός μόνου, κἄν αὐτός ἦτο ἀδελφός μου, ἀπό τήν στεναχωρίαν τῆς αἰσχύνης μου ἤθελον ἐπικαλεσθῆ τήν γῆν, ἵνα σχισθῇ καί μέ καλύψῃ;
Πόση θέλει εἶναι τότε ἡ αἰσχύνη μου, ὅταν ἐνώπιον πάντων φανερωθῇ ἡ ὑπόκρισις τοῦ ἤθους μου, αἱ ἀδικίαι τῶν χειρῶν μου, αἱ συκοφαντίαι τῆς γλώσσης μου, τό ψεῦδος τοῦ στόματός μου, ἡ ὑπερηφάνεια τοῦ νοός μου, ὁ κρυπτός φθόνος τῆς καρδίας μου καί πάντα τά λοιπά πονηρά ἔργα μου, ὁ κρυπτός φθόνος τῆς καρδίας μου καί πάντα τά λοιπά πονηρά ἔργα μου καί πᾶσα ἡ αἰσχρότης τῶν λογισμῶν μου; πόση αἰσχύνη καί φόβος, ὅταν ὁ Κριτής ἐξετάζῃ καί ἐλέγχῃ καί παρουσιάζῃ ἐνώπιόν μου πάσας τάς ἁμαρτίας μου; «Ταῦτα ἐποίησας», λέγει εἰς ἐμέ ὁ φοβερός Κριτής, «καί ἐσίγησα, ὑπέλαβες ἀνομίαν, ὅτι ἔσομαί σοι ὅμοιος· ἐλέγξω σε καί παραστήσω κατά πρόσωπόν σου τάς ἁμαρτίας σου» (Ψαλμ. μθ’, 21). Πόσος τρόμος ὅταν ὁ Κριτής ἀνοίξῃ τό στόμα αὑτοῦ καί προφέρῃ τῆς δικαιοτάτης αὑτοῦ κρίσεως τήν φρικωδεστάτην ἀπόφασιν!
«Πορεύεσθε», λέγει ὁ Βασιλεύς τῆς δόξης. Ἀλλά ποῦ στέλλεις ἡμᾶς τούς παναθλίους; «Πορεύεσθε». Φιλάνθρωπε, πανοικτίρμον, Σωτήρ τοῦ κόσμου, σύ δι’ ἡμᾶς ἔγινες ἄνθρωπος, δι’ ἡμᾶς ὑπέφερες πάθος, διά τήν σωτηρίαν ἡμῶν ὑψώθης εἰς τόν σταυρόν καί ὑπέμεινας θάνατον, ποῦ δέ τώρα ἐξαποστέλλεις ἡμᾶς; «Πορεύεσθε ἀπ’ ἐμοῦ». Ἀπό σοῦ χωρίζεις ἡμᾶς; Ἀλλά σύ εἶσαι τό φῶς, ἡ ζωή, ἡ εἰρήνη, ἡ ἀνάπαυσις, μή χωρίσῃς ἡμᾶς ἀπό τοῦ προσώπου σου· ἐλέησον ἡμᾶς, καθώς τόσας φοράς ἠλέησας· βλέψον ἐπί τήν δέησιν, ἐπί τά δάκρυα, ἐπί τήν μετάνοιαν ἡμῶν. Ὁ καιρός τοῦ ἐλέους ἔπαυσεν, ἀποκρίνεται εἰς ἡμᾶς ὁ ἀδυσώπητος Κριτής· οὔτε ἡ δέησις ἀκούεται οὔτε τά δάκρυα ὠφελοῦν οὔτε ἡ μετάνοια εἶναι εὐπρόσδεκτος· ἔπαυσεν ὁ καιρός τῆς εὐσπλαγχνίας, τώρα εἶναι καιρός κρίσεως καί ἀποφάσεως.
«Πορεύεσθε ἀπ’ ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι». Κατηραμένοι; ὦ λόγος πάσης διστόμου μαχαίρας ὀξύτερος καί τομώτερος! Ἀλλά κατηραμένοι ὄχι ὑπό ἀνθρώπου, ἀλλ’ ὑπό σοῦ τοῦ παντάνακτος Θεοῦ, πού νά ἀπέλθωμεν; «Πορεύεσθε ἀπ’ ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι εἰς τό πῦρ». Πῦρ; ὦ φρικτή καί ἀνείκαστος καταδίκη! Ἀλλ’ ἆρά γε ἔχει τέλος αὐτό τό πῦρ; ἆρά γε καταναλίσκει ἡμᾶς μετά τινος χρόνου περίοδον καί μεταβάλλει ἡμᾶς εἰς τό μή ὑπάρχον; «Πορεύεσθε ἀπ’ ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι εἰς τό πῦρ τό αἰώνιον, τό ἡτοιασμένον τῷ Διαβόλῳ καί τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ» (Ματθ. κε’, 41). Χωρισμός ἀπό τοῦ Θεοῦ, πῦρ χωρίς τέλος, συμβίωσις μετά τῶν δαιμόνων! Οὔτε νοῦν ἔχω, διά νά ἐννοήσω, οὔτε γλῶσσαν, διά νά παραστήσω τῶν κολαζομένων τόν ἀπελπισμόν καί τήν ἀφόρητον βάσανον.
Κύριε τοῦ ἐλέους, ἀληθῶς τότε δέν εἶναι καιρός ἐλέους, ἀλλά κρίσεως· δεῖξον λοιπόν τώρα τό ἔλεος σου εἰς ἡμᾶς· ἐξαπόστειλον εἰς τήν καρδίαν ἡμῶν τό φῶς τῆς μετανοίας, ἵνα, ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς μετανοήσαντες, ἐπιστρέψωμεν πρός σέ, πρίν ἤ ἔλθῃ ὁ καιρός ἐκεῖνος ὁ ἀνίλεως· ἐξαπόστειλον ἔπειτα εἰς ἡμᾶς τήν ἰσχυράν δύναμιν τῆς χάριτός σου, ἵνα ὑπ’ αὐτῆς ἐνδυναμούμενοι, φυλάττωμεν διά παντός τάς θείας σου ἐντολάς καί πορευώμεθα ἀόκνως πάσας τάς ἡμέρας τῆς ζωῆς ἡμῶν τῆς ἀρετῆς τόν δρόμον, ἵνα τότε καταξιώσῃς ἡμᾶς νά ἀκούσωμεν τήν μακαρίαν καί φιλανθρωποτάτην σου φωνήν καί ἀπόφασιν· «Δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ πατρός μου, κληρονομήσατε τήν ἡτοιμασμένην ὑμῖν Βασιλείαν ἀπό καταβολῆς κόσμου» (Αὐτόθ. 34). Γένοιτο, Κύριε, γένοιτο!
(¹) Ματθαίου ΚΕ’, 31 – 46.
Ἀρχιεπίσκοπος Ἀστραχανίου καί Σταυρουπόλεως
1736 – 1800
Πηγή: «ΚΥΡΙΑΚΟΔΡΟΜΙΟΝ». Ἑρμηνεῖαι καί ἠθικαί ὁμιλίαι εἰς τάς κατά Κυριακήν ἀναγινωσκόμενας ἐν τῇ Θεῖα Λειτουργία περικοπάς τῶν Εὐαγγελίων καί τῶν Ἀποστόλων. Διασκευασμένη ὑπό Βίκτωρος Ματθαίου Καθηγουμένου τῆς ἐν Κρονίζῃ, Κουβαρά Ἀττικῆς Ἱεράς καί σεβασμίας Δεσποτικῆς Μονῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος. Ἀθῆναι 1972 (Τόμος Α’, σελ. 335).
Οἱ Εἰκόνες τοῦ κειμένου, ἔχουν τεθεῖ ἀπό τόν συντάκτη τῆς ἀνάρτησης.
