† Ἀρχιμ. Χριστοφόρου Ἀθ. Καλύβα
Ἐν τῷ μεταξύ καί ἐνῷ τό σχίσμα τῶν Ἐκκλησιῶν ὑπῆρξεν ὁριστικόν ἐπί Μιχαήλ Κηρουλαρίου καί ἡ Βυζαντινή Ἑλληνική Αὐτοκρατορία βαλλομένη πανταχόθεν ἐξηντλεῖτο, ἐγένοντο πολλαί ἀπόπειραι πρός ἕνωσιν τῶν Ἐκκλησιῶν, ἀλλ’ ἀπέτυχον λόγῳ τῶν ὑπερφιάλων ἀξιώσεων τῆς Ρώμης ἰδίᾳ ἀπό τοῦ πάπα Γρηγορίου τοῦ Ζ’, τοῦ Ἰλδεμβράνδου. Αἱ ἀπόπειραι πρός ἕνωσιν τῶν Ἐκκλησιῶν ἐκορηφοῦντο ὁσάκις οἱ Αὐτοκράτορες εἶχον ἀνάγκην τῆς στρατιωτικῆς βοηθείας τῆς Δύσεως κατά τῆς ἐπιβουλῆς τῶν ἐχθρῶν τοῦ Βυζαντίου. Καί κατέφευγον διά πολιτικούς λοιπόν λόγους εἰς τόν πάπαν τῆς Ρώμης, ὅστις ἔλυνε καί ἔδενε εἰς τήν Δύσιν. Καί πρίν ὁμιλήσωμεν διά τάς ἀποπείρας πρός ἕνωσιν, λέγομεν μετά τῶν Ἱστορικῶν, ὅτι ἡ ἀποτυχία ἐν πολλοῖς ὠφείλετο ἐκτός τῶν παραλόγων ἀξιώσεων τῆς Ρώμης, καί εἰς τήν κατάληψιν ἐδαφῶν τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας ὑπό τῶν σταυροφόρων καί τήν βανδαλικήν συμπεριφοράν πρός τούς κατοίκους· ὠφείλετο εἰς τήν ἀπηνῆ δίωξιν τῶν Ἀνατολικῶν καί εἰς τάς παντοειδεῖς βεβηλώσεις τῶν Ἐκκλησιῶν των, ἐξ οὗ καί τό πολιτικόν καί θρησκευτικόν μῖσος τῶν Ἀνατολικῶν πρός τούς Δυτικούς. Τόσον ἦτο τό μῖσος τοῦτο, ὥστε μικρόν πρό τῆς ἁλώσεως τῆς Κων/πόλεως οἱ κάτοικοι νά προτιμοῦν τό φακιόλιον τῶν Τούρκων π α ρ ά τήν λατινικήν καλύπτραν. Καί περί μέν τῶν ἀποπειρῶν πρός ἕνωσιν, εὐθύς κατωτέρω· ἀλλ’ ἐρωτῶμεν: ποῖος ὁ ὑπεύθυνος τοῦ μίσους αὐτοῦ ἑνός εὐγενοῦς χριστιανικοῦ λαοῦ ποῦ ἔζησε ὑπό τό εὐαγγελικόν φῶς καί μέσα εἰς τό φῶς τῶν ἀρετῶν τῶν Ἑλλήνων; Οὐχί οἱ πάπαι τῆς Δύσεως;
Αἱ ἀπόπειραι πρός ἕνωσιν, μέ πολιτικά κίνητρα πάντοτε, εἶχαν ὡς βάσιν καί τάς αἱρετικάς δοξασίας τῆς παπικῆς Ἐκκλησίας ἡ ὁποία καθιέρωσε τό πρωτεῖον τοῦ πάπα, τό ἀλάθητον τοῦ πάπα, τό ἔκκλητον τοῦ πάπα, τήν ἐκπόρευσιν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ (filioque), τά ἄζυμα εἰς τήν θείαν Εὐχαριστίαν κ.ἄ. περί ὧν κατωτέρω. Ἐν πάσῃ περιπτώσει ἡ πρώτη ἀπόπειρα πρός ἕνωσιν ἐγένετο ἐπί Ἀλεξίου τοῦ Κομνηνοῦ (1081 – 1118). Θέμα συζητήσεως τό filioque. Δέν ἔγινε τίποτε. Δευτέρα ἀπόπειρα ἐγένετο τῷ 1099, ἀλλ’ ὁ Ἐπίσκοπος Μεδιολάνων Πέτρος Χρησολᾶνος ὑπεστήριξεν εἰς Κων/πολιν τήν διδασκαλίαν τῆς Δυτικῆς Ἐκκλησίας ὡς διεμορφώθη κυρίως μετά τό σχίσμα τῶν Ἐκκλησιῶν. Τρίτη ἀπόπειρα ἐγένετο ἐπί Ἰωάννου τοῦ Κομνηνοῦ καί Βατάτζη (1143 – 1222). Αἱ συζητήσεις μετά τῶν παπικῶν ἐμμενόντων εἰς τάς αἱρετικάς των δοξασίας, ἀπέβησαν ἄκαρποι. Τετάρτη ἀπόπειρα ἐπί Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγου (1259 – 1289), ὅταν οἱ ἀπεσταλμένοι τοῦ Αὐτοκράτορος τούτου ἀπεδέχθησαν εἰς τήν Σύνοδον Λουγδούνου 1274 τό πρωτεῖον τοῦ πάπα, τό ἔκκλητον καί τό μνημόσυνόν του. Ἀλλά καί ἡ ἀπόπειρα αὐτή ὑπῆρξεν ἀτυχής. Πέμπτη ἀπόπειρα ἐγένετο ἐπί Ἀνδρονίκου τοῦ Γ’ (1328 – 1341), ὅστις μετά τήν κατάληψιν ὅλης τῆς Ἀσίας ὑπό τῶν Ὀθωμανῶν ἔστειλε τόν Ἀρχιμ. Βαρλαάμ εἰς Ἀβιῶνα (1339), ἥτις ἦτο τότε ἕδρα τοῦ πάπα Βενεδίκτου τοῦ ΙΒ’ (1334 – 1342), πρός ἔναρξιν συζητήσεων διά τήν ἕνωσιν. Δέν ἐπετεύχθη συμφωνία. Μετά ἀκολουθεῖ ἡ ἐπί Ἰωάννου τοῦ Ε’ Παλαιολόγου (1341 – 1391) ἀπόπειρα εἰς ἐποχήν κατά τήν ὁποίαν οἱ Τοῦρκοι ἐγκαθιστάμενοι εἰς Εὐρώπην εἶχαν καταλάβει μεταξύ τῶν ἄλλων τήν Καλλίπολιν καί τήν Ἀδριανούπολιν (1361). Ὁ Αὐτοκράτωρ ἀπετάθη πρῶτον πρός τόν Ἰννοκέντιον τόν ΣΤ’ (1352 – 1362) καί μετέπειτα πρός τόν Οὐρβανόν τόν ΙΕ’ (1362 – 1370), τόν ὁποῖον προσωπικῶς ἐπεσκέφθη. Ἀλλά δέν ἐπετεύχθη συνεννόησις.
Οἱ πάπαι, πρό τῆς ἐξαντλήσεως τοῦ Βυζαντινοῦ Κράτους τοῦ ὁποίου ἀνέμεναν χαιρεκάκως τήν τελείαν ἀποσύνθεσιν καί ἀφανισμόν πρός ἐπέκτασιν τῆς ἰδίας αὐτῶν πολιτικῆς καί ἐκκλησιαστικῆς ἰσχύος, εἶχον ἀποβάλει πάντα χαλινόν καί ἐξηδήλουν δημοσίᾳ τάς κακοδοξίας των. Καί δεδομένου ὅτι πρῶτοι καί ὑπό τῆς ἀνάγκης πιεζόμενοι ἔκαμναν ἔναρξιν τοῦ διαλόγου μετά τῆς Δύσεως οἱ ἡμέτεροι Αὐτοκράτορες, οἵτινες διέβλεπον πανταχοῦ τόν κίνδυνον τῆς καταρρεύσεως, οἱ πάπαι ἐδράττοντο εὐκαίρως – ἀκαίρως τῶν περιστάσεων πρός τέλειον ἀφανισμόν τοῦ Ἑλληνισμοῦ καί τῆς μετ’ αὐτοῦ ἀρρήκτως συνεδεδεμένης Ὀρθοδοξίας. Θρασύτατα δέ ἀπῄτουν ὅπως οἱ ἡμέτεροι ἀναγνωρίσουν τό πρωτεῖον τοῦ πάπα, τήν ἐξουσίαν τοῦ ἀνωτάτου δικαστοῦ, τήν προσθήκην εἰς τό σύμβολον τῆς πίστεως τοῦ filioque, ὅρκον πίστεως τῶν κληρικῶν τῆς Ὀρθοδοξίας εἰς τόν πάπαν, τήν εἰσαγωγήν τῶν παπικῶν ἐθίμων εἰς τήν ἀνατολικήν θείαν λατρείαν καί τά παρόμοια. Τό δυστύχημα εἶναι ὅτι καί οἱ ἡμέτεροι Αὐτοκράτορες ἦσαν ἕτοιμοι νά θυσιάσουν αἰώνων πίστιν πρό τῆς ἀνάγκης, καί μάλιστα ἐξεβίαζον ἕνωσιν μετά τῶν παπικῶν, γνωστόν δέ τό ὄνομα τοῦ Ἰωάννου Βέκκου εἰς τήν ἀπαράδεκτον αὐτήν κίνησιν, καί ἄλλων φιλενωτικῶν, ὡς ὄνομα ἀναθεματισμένων ριψάσπιδων τῆς Ὀρθοδοξίας, ἡ ὁποία διέτρεχε τόν ἔσχατον κίνδυνον τοῦ ἐκλατινισμοῦ της.
Διά νά μή πολυπραγμονῶμεν ἐρχόμεθα ἤδη εἰς τήν πολυθρύλητον ἐν τῇ Ἐκκλησιαστικῇ Ἱστορίᾳ καταστᾶσαν Σύνοδον τῆς Φερράρας – Φλωρεντίας, ὅπου διεπραγματεύθη τήν ἕνωσιν τῶν Ἐκκλησιῶν ἀφ’ ἑνός μέν ὁ Αὐτοκράτωρ Ἰωάννης ὁ Ζ’ ἤ Η’ καί ὁ Πατριάρχης Ἰωσήφ μετά τοῦ πάπα Μαρτίνου τοῦ Ε’ καί ἐν συνεχείᾳ μετά τοῦ Εὐγενίου τοῦ Δ’. Ἐκ τῶν ἡμετέρων οἵτινες συνεταξίδευσαν καί συμμετέσχον εἰς τήν ἐν Φερράρᾳ – Φλωρεντίᾳ Σύνοδον, πλήν τοῦ Πατριάρχου Ἰωσήφ, συγκατελέγοντο καί οἱ ἐπιφανέστατοι ἐκ τῶν Ἀρχιερέων, «λόγῳ σοφίας καί εὐγλωττίας», Ἐπίσκοπος Ἐφέσου Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός, Σάρδεων Κωνσταντῖνος καί Νικαίας Βησσαρίων, μετ’ αὐτῶν δέ καί ἄλλοι Ἀρχιεπίσκοποι καί Ἐπίσκοποι. Αὐτή ἡ λαμπρά καί πολυάριθμος συνοδεία ἐξέπλευσεν ἐκ Κων/πόλεως τῇ 27 Νοεμβρίου 1437. Ἡ Σύνοδος συνῆλθε κατά διαταγήν τοῦ πάπα εἰς Φερράραν καί ἔπειτα λόγῳ λοιμοῦ μετετέθη εἰς Φλωρεντίαν. Χαρακτηριστικόν τῆς ὑποθέσεως εἶναι ὅτι εἰς Φερράραν πρῶτοι ἦλθον οἱ πολιτικοί Ἄρχοντες καί μετά οἱ Ἀρχιερεῖς. Καί «οἱ μέν ἄρχοντες ἠσπάσοντο τόν πόδα τοῦ πάπα καί ἀναδοχῆς καί εὐμενείας ἔτυχον παρ’ αὐτοῦ, τῶν δέ Ἀρχιερέων μή ἀσπασαμένων τόν πόδα τοῦ πάπα ἀ η δ ῶ ς λίαν διετέθη πρός αὐτούς… Ὁ πάπας ἐπέμενεν εἰς τόν ἀσπασμόν τοῦ ποδός», ἀλλ’ ἐνέδωκε πρό τῆς ἀρνήσεως τοῦ Βασιλέως καί τοῦ Πατριάρχου μέ τήν δικαιολογίαν ὅτι συγχωρεῖ τοῦτο διά τό καλόν τῆς εἰρήνης καί ἵνα μή γένηταί τις ἐμποδισμός εἰς τό θεῖον τοῦτο τῆς ἑνώσεως ἔργον ἀπό τῆς παρούσης αἰτίας καί παραιτεῖται τό ἴδιον δίκαιον!». Ἐπειδή ἡ ἀξιοπρεπής στάσις τῶν ἡμετέρων ὡς πρός τό ποδοφίλημα τοῦ πάπα ὑπῆρξε σταθερά καί ἡ καθόλου των ἐμφάνισις ἦτο ἀπό τῆς πλευρᾶς τῆς ἰσοτιμίας λόγοις ἔκδηλος, ὑπεβλήθησαν εἰς μυρίας ταπεινώσεις καί οἰκονομικάς στερήσεις τάς ὁποίας ὁ Ἱστορικός Παπαρρηγόπουλος ἰδίᾳ περιγράφει μέ τά μελανώτερα χρώματα. Ἐκεῖ ἐπείνασαν, ἐταπεινώθησαν, ἐξηυτελίσθησαν, ἐξεβιάσθησαν μέ τόν ἀπώτερον σκοπόν νά καμφθῇ τό ἠθικόν τῶν ὀρθοδόξων καί νά γίνῃ ὑπό ψυχολογικήν καί ἠθικήν βίαν ἡ ἕνωσις τῶν Ἐκκλησιῶν, ἀναγνωριζομένου τοῦ πρωτείου τοῦ πάπα, τῆς προσθήκης τοῦ filioque, τοῦ καθαρτηρίου πυρός διά τάς ψυχάς, τῶν ἀζύμων, καί ἄλλων παπικῶν καινοτομιῶν πού ἀνατρέπουν ἄρδην τό δογματικόν καί παραδοσιακόν καθεστώς τῶν ἑπτά Οἰκουμενικῶν Συνόδων μέχρι τοῦ Πατριάρχου Φωτίου. Περί τῶν διαφορῶν μας μετά τῆς παπικῆς Ἐκκλησίας ὁμιλοῦν αἱ Συμβολικαί καί Δογματικαί μας, περίληψιν δέ θά περιλάβωμεν κατωτέρω. Οἱ ἡμέτεροι πιεζόμενοι ὑπό τῶν περιστάσεων καί τοῦ Αὐτοκράτορος ἐπειγομένου νά λάβῃ στρατιωτικήν βοήθειαν ἐκ μέρους τῆς Δύσεως, καί μέ σοφιστικά ἐπιχειρήματα τῶν παπικῶν γύρω ἀπό τάς δογματικάς διαφοράς τῶν δύο Ἐκκλησιῶν, ἀπεδέξαντο κατά πλειοψηφίαν καί μέ βεβαρημένην τήν καρδίαν τόν ὅρον τῆς Συνόδου πού ἀφορᾷ τήν ἐκπόρευσιν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ, ἀφοῦ ἡ πρόθεσις «ἐκ» ἀντικατεστάθη διά τῆς «δ ι ά» (δι’ Υἱοῦ). «Λέγομεν, γράφει ὁ ὅρος, ὅτι τό Πνεῦμα τό Ἅγιον ἐκπορεύεται ἐκ τοῦ Πατρός διά τοῦ Υἱοῦ ἀϊδίως καί οὐσιωδῶς ὡς ἀπό μιᾶς ἀρχῆς καί αἰτίας, τῆς δ ι ά ἐνταῦθα σημαινούσης αἰτίαν ἐπί τῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐκπορεύσεως». Ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι ὠργίασαν κυριολεκτικῶς πρός ἕνωσιν ὑπῆρξαν ἐκ τῶν ἡμετέρων ὁ λατινόφιλος Βησσαρίων Νικαίας, ὁ μετέπειτα εἰς καρδινάλιον προαχθείς τιμητικῶς, καί ὁ Ρωσίας Ἰσίδωρος. Ἐν πάσῃ περιπτώσει ἡ παροιμία πού γράφει «παπᾶς κρεμάμενος ἔγραφε κι’ ἀπόγραφε», ἐφηρμόσθη καί εἰς τήν περίπτωσιν τῆς ἑνώσεως τῶν Ἐκκλησιῶν ἐν σχέσει μέ τούς ἡμετέρους. Τόν ὅρον τῆς ἑνώσεως τῶν Ἐκκλησιῶν ὑπέγραψεν ὁ πάπας Εὐγένιος ὁ Δ’ καί πάντες οἱ περί αὐτόν Ἐπίσκοποι καί ὁ Πατριάρχης Ἰωσήφ μετά τῶν περί αὐτόν Ἀνατολικῶν Ἐπισκόπων. Δέν ὑπέγραψε τόν ὅρον τῆς ἑνώσεως τῶν Ἐκκλησιῶν ὁ Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός, ὡς ἀντιπρόσωπος τῶν Πατριαρχείων Ἀντιοχείας. Ἀντ’ αὐτοῦ ὑπέγραψεν ὁ Ἰσίδωρος Ρωσίας, ὅστις ἠναγκάσθη νά ἐκπατρισθῇ ὡς ἐμμένων εἰς τήν ἕνωσιν. «Ὁπωσδήποτε, γράφει ὁ Παπαρρηγόπουλος, ὁ περί ἑνώσεως ὅρος, γραφείς ἐν μέν τῷ ἡμίσει μέρει τῆς αὐτῆς μεμβράνης λατινικῶς, ἐν δέ τῷ ἑτέρῳ ἡμίσει ἑλληνικῶς, ὑπεγράφη ὑπό τῶν ἡμετέρων τῇ 5 Ἰουλίου 1439, ἀθροισθέντων ἐπί τούτῳ ἐν τῷ ἀνακτόρῳ ἐν ᾧ κατῴκει ὁ Βασιλεύς, ὅστις πρῶτος ὑπέγραψεν. Ἡ θέσις ἐν ᾗ ἔμελλε νά ὑπογραφῇ ὁ ἀποθανών οἰκουμενικός Πατριάρχης ἔμεινε κενή. Κατόπιν δέ ἤρχοντο αἱ ὑπογραφαί τῶν τοποτηρητῶν τῶν τριῶν ἄλλων πατριαρχῶν καί προσέτι 14 μέν ἀρχιεπισκόπων, 12 δέ κατωτέρων ἱερωμένων, ἐν αἷς καί ἡ τοῦ μεγάλου ἐκκλησιάρχου Σιλβέστρου Συροπούλου. Ὁ μητροπολίτης Ἡρακλείας ἐνόμισεν ὅτι θέλει διαφύγει τήν ὑπογραφήν προτείνων ἀσθένειαν, ἀλλ’ ἠναγκάσθη νά ὑπογράψῃ ἐν τῇ κλίνῃ αὐτοῦ. Μία μόνη μέχρι τέλους ἔλειψεν ὑπογραφή. Ὅταν ὁ πάπας ἐνυπογράψας τόν ὅρον ἠρώτησεν ἄν ὑπέγραψε καί ὁ Μᾶρκος ὁ Ἐφέσου, ἤκουσε δέ τό ὄ χ ι, «λοιπόν, εἶπε, ἐποιήσαμεν οὐδέν».
Ποία τώρα ὑπῆρξεν ἡ ἀπήχησις εἰς τήν Βασιλίδα τῶν πόλεων καί τόν ὀρθόδοξον λαόν της, ἄς ἀφήσωμεν καί πάλιν τόν ἡμέτερον Ἱστορικόν νά ὁμιλήσῃ: «Ὅτάν ὁ Βασιλεύς καί οἱ περί αὐτόν μετά διετῆ καί ἐπέκεινα ἀπουσίαν ὑπέστρεψαν τῇ 1 Φεβρουαρίου 1440 εἰς Κων/πολιν, οἱ πλεῖστοι μετενόησαν διά τά γενόμενα καί ἤρχισαν νά καταρῶνται δημοσίᾳ τήν ὑπογραφήν αὐτῶν». Ὁ Δούκας σημειώνει: «Οἱ δέ Ἀρχιερεῖς εὐθέως ἀπό τῶν τριήρων ἀποβάντες καί οἱ τῆς Κων/πόλεως κατά τό σύνηθες ἠσπάζοντο αὐτούς, ἐρωτῶντες: πῶς τά ἡμέτερα; πῶς τά τῆς συνόδου; εἰ ἄρα ἐτύχομεν τήν νικῶσαν; Οἱ δέ ἀπεκρίνοντο. Πεπράκαμεν τήν πίστιν ἡμῶν, ἀντηλλάξαμεν τῇ ἀσεβείᾳ τήν εὐσέβειαν, προδόντες τήν καθαράν θυσίαν, ἀζυμῖται γεγόναμεν». Ταῦτα καί ἄλλα αἰσχρότερα καί ρερυπασμένα λόγια. Καί ταῦτα τίνες; οἱ ὑπογράψαντες ἐν τῷ ὅρῳ ὁ Ἡρακλείας Ἀντώνιος καί οἱ πάντες. «Εἰ γάρ τις πρός αὐτούς ᾔρετο: καί διατί ὑπεγράφετε; ἔλεγον φοβούμενοι τούς Φράγκους. Καί πάλιν ἐρωτῶντες αὐτούς εἰ ἐβασάνισαν οἱ Φράγκοι τινά, εἰ ἐμαστίγωσαν, εἰ εἰς φυλακήν ἔβαλον. Οὐχί. Ἀλλά πῶς; Ἡ δεξιά αὕτη ὑπέγραψεν, ἔλεγον, κοπήτω· ἡ γλῶσσα ὠμολόγησεν, ἐκριζούσθω…» (ἔνθ. ἀνωτ. σ. 276).
Ἐκείνους πού ἐστιγμάτισαν καί θά στιγματίζουν οἱ αἰῶνες ὅπως καί τούς ὁμόφρονάς των τῶν ἐσχάτων ἡμερῶν μας εἶναι ὁ ἐκ Τραπεζοῦντος καταγόμενος Βησσαρίων καί ὁ Κιοβίας (Ρωσίας) Ἰσίδωρος. «Ἀμφότεροι, καίτοι βλέποντες ὀφθαλμοφανῶς ὅτι σπουδαία δέν ἐγένετο ὑπό τῆς Δύσεως προσπάθεια ὑπέρ τῆς σωτηρίας τοῦ χριστιανισμοῦ τῆς Ἀνατολῆς, ἐ π έ μ ε ι ν α ν οὐδέν ἧττον εἰς τήν θυσίαν τῆς ἡμετέρας ἐκκλησιαστικῆς ἀνεξαρτησίας καί περιβλήθησαν ὑπό τοῦ πάπα τό καρδιναλικόν ἀξίωμα, ἀναγορευθέντες μάλιστα ἀλληλοδιαδόχως ἐπί ψιλῷ ὀνόματι Πατριάρχαι Κων/πόλεως. Ἀπέθανον ἐν Ἰταλίᾳ. Ὁπόσον ἥκιστα Ἑλληνικά, συνεχίζει ὁ ἡμέτερος Ἱστορικός, τά αἰσθήματα καί τά φρονήματα ἰδίως τοῦ Βησσαρίωνος, δηλοῦται ἐξαιρέτως ἐκ τῆς επιστολής ἥν τῷ 1465 ἔγραψεν ἐκ Ρώμης, ὑπογραφόμενος «Καρδινάλις καί Πατριάρχης Κων/πόλεως», πρός τόν παιδαγωγόν τῶν παίδων τοῦ δεσπότου Θωμᾶ, τόν εἰς Ἀγκῶνα τότε καταφυγόντα. Ἡ ἐπιστολή αὕτη, ἧς τό κείμενον περιεσώθη ἐν τῷ χρονικῷ τοῦ Γεωργίου Φραντζῆ, εἶναι διά πολλούς λόγους ἀξιομνημόνευτος καί πρῶτον διότι εἶναι πιθανώτατα γραμμένη εἰς τήν κοινῶς ὁμιλουμένην τότε ἐν Κων/πόλει ὑπό τῶν λογίων ἀνδρῶν, δι’ ὅπερ συνιστῶμεν καί ταύτην εἰς τήν μελέτην παντός τοῦ περί τήν ἱστορίαν τῆς γλώσσης ἀσχολουμένου. Ἀλλά πρός τοῖς ἄλλοις ἀξία μνήμης εἶναι ἡ ἐπιστολή αὐτή, διότι γεγονυΐα τῇ φωνῇ κηρύττει ὁ π ό σ ο ν ὁ Β η σ σ α ρ ί ω ν ἀ π έ β α λ ε π ᾶ ν α ἴ σ θ η μ α ἑ λ λ η ν ι σ μ ο ῦ. «Εἶναι χρεία, λέγει, νά ζῶσι τά παιδιά λ α τ ι ν ι κ ῶ ς· μέ τόν μακαρίτην τόν αὐθέντην τόν πατέρα τους ἐσυντύχαμεν περί τούτου, καί ἐκεῖνος εβούλετο νά τά ἐνδύσῃ καί νά ποιήσῃ νά ζοῦν φράγκικα παντελῶς, ἤγουν νά ἀκολουθῶσι τήν Ἐκκλησίαν κατά πάντα ὡσάν Λατῖνοι καί οὐχί ἀλλέως, νά ἐνδύωνται λατινικῶς, νά μάθουν νά γονατίζουν τούς ὑπερέχοντας, καί πάπαν καί καρδιναλίους καί τούς ἄλλους αὐθέντας… Ὅταν σεβαίνουν εἰς Ἐκκλησίαν λατινικήν, ἄς γονατίζουν καί ἄς εὔχονται ὥσπερ οἱ Λατῖνοι «καί ἄλλα πολλά τοιαῦτα…». Συνεχίζων ὁ Παπαρηγόπουλος σημειώνει ὅτι ἡ ἀντίδρασις κατά τῆς ἑνώσεως ἦτο ψυχικόν αἴτημα καί αὐτῶν ἀκόμη τῶν πρωτοστατησάντων ἐξ ἀνάγκης: «Ἀλλ’ οὐδ’ ὁ Βασιλεύς Ἰωάννης ἐτόλμησε μετά τήν ἐπιστροφήν αὐτοῦ νά δημοσιεύσῃ ἐπισήμως τόν τόμον τῆς ἑνώσεως. Ἀναγορεύσας δέ ἀντί τοῦ Ἰωσήφ Οἰκουμενικόν Πατριάρχην τόν πρότερον Κυζίκου μητροπολίτην Μητροφάνην, ἠγωνίζετο δι’ αὐτοῦ καί τῶν ὀργάνων αὐτοῦ νά καταστήσῃ ἀσπαστούς ἐν τῇ Ἀνατολῇ τούς ὑπογραφέντας ὅρους. Εἰς μάτην ὅμως ἠγωνίζετο. Οἱ τρεῖς Πατριάρχαι Ἀλεξανδρείας, Ἀντιοχείας καί Ἱεροσολύμων καί ὁ μητροπολίτης Καισαρείας ἐξέδωκαν ἐν ἔτει 1443 ἐπιστολήν συνοδικήν, δι’ ἧς κατεδίκασαν μέν τήν ἐν Φλωρεντίᾳ «ληστρικήν» Σύνοδον, ἀπεφήναντο δέ τόν Μητροφάνην «μητραλοίαν καί αἱρετικόν», καθῄρεσαν καί, ἐν περιπτώσει παρακοῆς, ἀφώρισαν τούς ὑπ’ αὐτοῦ χειροτονηθέντας καί ἐπέτρεψαν τήν ἐκτέλεσιν τῶν ἀποφάσεων εἰς τόν μητροπολίτην Καισαρείας (Καισαρείας τότε ἦτο ὁ Ἀρσένιος). Ἀνετέθη δέ εἰς τόν Καισαρείας ἡ ἐκτέλεσις, διότι οὗτος ἦτο ὁ πρωτόθρονος καί ὑπέρτιμος τῶν ὑπερτίμων ἐν τοῖς ὑπό τό κλῖμα τοῦ Οἰκουμενικοῦ θρόνου Μητροπολίταις. Δι’ ἑτέρας ἐπιστολῆς ἠπείλησαν ἀφορισμόν κατ’ αὐτοῦ τοῦ Αὐτοκράτορος, ἐάν ἐπιμείνῃ προστατεύων τόν Μητροφάνην, συντασσόμενος δέ τοῖς Λατίνοις. (Μετά τόν θάνατον τοῦ Μητροφάνους, ὁ θρόνος ἔμεινε ἐπί δύο ἔτη, κενός. Μετά ταῦτα Πατριάρχης ἐγένετο ὁ λατινόφρων Γρηγόριος Μάμας, ὅστις ἐξεδιώχθη ὑπό τῶν ὀρθοδόξων) (Στεφανίδης 396). Καί ἐξ αὐτῶν τῶν πλησιεστάτων συγγενῶν του τινές διεφώνουν πρός αὐτόν ὡς πρός τό ζήτημα τοῦτο, ἰδίως δέ ὁ ἀδελφός του Δημήτριος, ὅστις εἶχε μέν ἀπέλθει μετ’ αὐτοῦ εἰς Φερράραν καί εἰς Φλωρεντίαν, προέστη δέ, ἀπό τῆς ἐπιστροφῆς του τῶν δυσαρεστημένων…». (Αὐτόθι σ. 277, 278). Εἶχεν ἄδικον, λοιπόν, ὁ πάπας Εὐγένιος νά φωνάζῃ τό «Λοιπόν; ἐποιήσαμεν οὐδέν», ἐφ’ ὅσον δέν ὑπέγραψε Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός, ὄπισθεν τοῦ ὁποίου ὑπῆρχεν ἡ αἱμάσσουσα καρδία τῆς Ὀρθοδοξίας; Δεδομένου ὅτι ἡ Κων/πολις μετά ἑξάμηνον ἐκυριεύθη ὑπό τῶν Τούρκων, θά ἴδωμεν τήν διαγωγήν τῆς παπωσύνης ἔναντι τῶν ὑποδούλων πλέον ὀρθοδόξων χριστιανῶν τῆς Ἑλληνικῆς Ἐκκλησίας μας.
(1904 – 1992)
Οἱ εἰκόνες τοῦ κειμένου ἔχουν τεθεῖ ἀπό τόν συντάκτη τῆς ἀνάρτησης.
ΠΗΓΗ: Τό Βιβλίο «ΠΑΠΙΚΟΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΣ», 1964, τοῦ μακαριστοῦ Ἱεροκήρυκος Ἀρχιμ. Χριστοφόρου Ἀθ. Καλύβα. (Σελ. 40 – 48). ΕΚΔΟΣΙΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΟΣ «ΚΥΨΕΛΗ» ΓΛΥΦΑΔΑ – ΑΘΗΝΩΝ.
