Τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρός ἡμῶν Ἰωάννου Ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως τοῦ Χρυσοστόμου
Μυστήριον ξένον καί παράδοξον βλέπω· ποιμένες μοῦ περιηχοῦσι τά ὦτα, οὐκ ἔρημον συρίζοντες μέλος, ἀλλ’ οὐράνιον ᾄδοντες ὕμνον. Ἄγγελοι ᾄδουσιν, Ἀρχάγγελοι μέλπουσιν, ὑμνεῖ τά Χερουβείμ, δοξολογεῖ τά Σεραφείμ, πάντες ἑορτάζουσι, Θεόν ἐπί γῆς ὁρῶντες καί ἄνθρωπον ἐν οὐρανοῖς, τόν ἄνω κάτω δι’ οἰκονομίαν καί τόν κάτω ἄνω διά φιλανθρωπίαν. Σήμερον Βηθλεέμ τόν οὐρανόν μιμήσατο, ἀντί μέν ἀστέρων Ἀγγέλους ὑμνοῦντας δεξαμένη, ἀντί δέ ἡλίου τόν τῆς δικαιοσύνης ἀπεριγράπτως χωρήσασα· καί μή ζήτει πῶς· ὅπου γάρ βούλεται Θεός, νικᾶται φύσεως τάξις. Ἠβουλήθη γάρ, ἠδυνήθη, κατῆλθεν, ἔσωσε, σύνδρομα τά πάντα τῷ Θεῷ. Σήμερον ὁ Ὤν τίκτεται καί ὁ Ὤν γίνεται ὅπερ οὐκ ἧν. Ὤν γάρ Θεός γίνεται ἄνθρωπος, οὐκ ἐκστάς τοῦ εἶναι Θεός (οὐδέ γάρ κατ’ ἔκστασιν Θεότητος γέγονεν ἄνθρωπος), οὐδέ πάλιν κατά προκοπήν ἐξ ἀνθρώπου γέγονε Θεός, ἀλλά Λόγος ὤν διά τό ἀπαθές σάρξ ἐγένετο, ἀμεταβλήτου μενούσης τῆς φύσεως.
Ἀλλ’ ὅτε μέν ἐτέχθη, Ἰουδαῖοι ἠρνοῦντο τόν ξένον τόκον καί Φαρισαῖοι παρηρμήνευον τάς θείας βίβλους, καί Γραμματεῖς ὑπεναντία τοῦ νόμου ἐλάλουν. Ἡρῴδης τόν τεχθέντα ἐζήτει, οὐχ ἵνα αὐτόν τιμήσῃ, ἀλλ’ ἵνα αὐτόν ἀπολέσῃ. Σήμερον γάρ πάντα ὑπεναντία εἶδον· «οὐκ ἐκρύβη γάρ, κατά τόν Ψαλμῳδόν, ἀπό τῶν τέκνων αὐτῶν εἰς γενεάν ἑτέραν» (Ψαλμ. οζ’ 4). Βασιλεῖς μέν γάρ ἦλθον τόν ἐπουράνιον Βασιλέα θαυμάζοντες, ὅτι πῶς ἐπί γῆς ἦλθεν οὐκ Ἀγγέλους ἔχων, οὐκ Ἀρχαγγέλους, οὐ θρόνους, οὐ κυριότητας, οὐ δυνάμεις, οὐκ ἐξουσίας, ἀλλά ξένην καί ἀτριβῆ βαδίσας ὁδόν, ἐξ ἀγεωργήτου προῆλθε γαστρός, οὔτε τούς Ἀγγέλους αὐτοῦ ἐρήμους τῆς ἐπιστασίας αὐτοῦ καταλιπών, οὔτε τῇ πρός ἡμᾶς ἐνανθρωπήσει τῆς οἰκίας Θεότητος ἐκστάς.
Ἀλλά βασιλεῖς μέ τόν ἐπουράνιον Βασιλέα τῆς δόξης ἦλθον προσκυνήσοντες, στρατιῶται δέ τόν Ἀρχιστράτηγον τῆς δυνάμεως θεραπεύσοντες· αἱ γυναῖκες τόν ἐκ Γυναικός τεχθέντα, ἵνα τάς λύπας τῆς γυναικός εἰς χαράν μεταβάλῃ· αἱ παρθένοι τό τῆς Παρθένου Παιδίον, ὅτι πῶς ὁ γάλακτος καί μαζῶν Δημιουργός τάς πηγάς μαζῶν αὐτόματα ρεῖθρα φέρεσθαι ποιῶν παρά Μητρός Παρθένου, Παιδίου τροφήν ἔλαβε· τά νήπια τόν Νήπιον γενόμενον, ἵνα «ἐκ στόματος νηπίων καί θηλαζόντων καταρτίσῃ αἶνον» (Ψαλμ. η’ 3)· οἱ παῖδες τόν Παῖδα μάρτυρας διά τήν Ἡρῴδου μανίαν ἐργασάμενον· οἱ ἄνδρες τόν ἐνανθρωπήσαντα καί τά τῶν δούλων θεραπεύσαντα κακά· οἱ ποιμένες τόν Ποιμένα τόν καλόν, τόν τήν ψυχήν ὑπέρ τῶν προβάτων προθέμενον· οἱ Ἱερεῖς τόν κατά τήν τάξιν Μελχισεδέκ Ἀρχιερέα γενόμενον· οἱ δοῦλοι τόν μορφήν δούλου λαβόντα, ἵνα ἡμῶν τήν δουλείαν ἐλευθερίᾳ τιμήσῃ· οἱ ἁλιεῖς τόν ἀπό ἁλιέων θηρευτάς ἀνθρώπων ἐργαζόμενον· οἱ τελῶναι τόν ἀπό τελωνῶν Εὐαγγελιστήν ἀναδείξαντα· αἱ πόρναι τόν τοῖς πορνικοῖς δάκρυσι τούς πόδας προϊέμενον· καί ἵνα συντόμως εἴπω, πάντες οἱ ἁμαρτωλοί ἦλθον ἰδεῖν τόν Ἀμνόν τοῦ Θεοῦ τόν αἴροντα τήν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου· Μάγοι δορυφοροῦντες, Ποιμένες εὐλογοῦντες, τελῶναι εὐαγγελιζόμενοι, πόρναι μυροφοροῦσαι, Σαμαρεῖτις πηγήν διψῶσα ζωῆς, Χαναναία πίστιν ἀνενδοίαστον ἔχουσα.
Πάντων οὖν σκιρτώντων, σκιρτῆσαι θέλω κἀγώ, χορεῦσαι βούλομαι, πανηγυρίσαι θέλω. Χορεύω δέ οὐ κιθάραν πλήττων, οὐ θυρσόον κινῶν, οὐκ αὐλούς ἔχων, οὐ δᾷδας ἅπτων, ἀλλ’ ἀντί μουσικῶν ὀργάνων τά τοῦ Χριστοῦ σπάργανα φέρων. Αὐτά γάρ μοι ἐλπίς, αὐτά μοι ζωή, αὐτά μοι σωτηρία, αὐτά μοι αὐλός, αὐτά μοι κιθάρα. Διό καί αὐτά ἔρχομαι φέρων, ἵνα τῇ αὐτῶν δυνάμει ἰσχύν λόγων λαβών μετ’ Ἀγγέλων εἴπω· «Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ» (Λουκ. β’ 14), μετά δέ ποιμένων, «καί ἐπί γῆς εἰρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία» (αὐτόθι). Σήμερον ὁ γεννηθείς ἀρρήτως ἐκ Πατρός, ἐκ Παρθένου τίκτεται ἀφράστως δι’ ἐμέ. Ἀλλά τότε μέν κατά φύσιν ἐκ τοῦ Πατρός πρό αἰώνων ἐγεννήθη, ὡς ὁ γεννήσας οἶδε, σήμερον δέ πάλιν παρά φύσιν ἐτέχθη, ὡς ἡ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐπίστασαι Χάρις. Καί ἡ ἄνω αὐτοῦ γέννησις ἀληθής, καί ἡ κάτω γέννησις ἀψευδής, καί ἀληθῶς Θεός ἐκ Θεοῦ ἐγεννήθη, καί ἀληθῶς ἄνθρωπος ὁ αὐτός ἐκ Παρθένου ἐτέχθη. Ἄνω μόνος ἐκ μόνου Μονογενής, κάτω μόνος ἐκ Παρθένου μόνης Μονογενής ὁ αὐτός. Ὥσπερ γάρ ἐπί τῆς ἄνω γεννήσεως ἀσεβές ἐννοῆσαι Μητέρα, οὕτω βλάσφημόν ἐστιν ὑπολαβεῖν καί ἐπί τῆς κάτω γεννήσεως πατέρα. Ὁ Πατήρ ἀρρεύστως ἐγέννησε, καί ἡ Παρθένος ἀφθόρως ἔτεκεν· οὔτε γάρ ὁ Θεός ρεῦσιν ὑπέμεινε γεννήσας· θεοπρεπῶς γάρ ἐγέννησεν· οὔτε ἡ Παρθένος φθοράν ὑπέμεινε τεκοῦσα· πνευματικῶς γάρ ἔτεκεν. Ὅθεν οὔτε ἡ ἄνω αὐτοῦ Γέννησις ἐξήγησιν ἔχει, οὔτε ἡ ἐν ὑστέροις καιροῖς πρόοδος πολυπραγμονεῖσθαι ἀνέχεται. Ὅτι μέν γάρ ἔτεκεν ἡ Παρθένος σήμερον οἶδα, καί ὅτι ἐγέννησεν ὁ Θεός ἀχρόνως πιστεύω, τόν δέ τρόπον τῆς γεννήσεως σιωπῇ τιμᾶν μεμάθηκα, καί οὐ διά λόγων πολυπραγμονεῖν παρέλαβον.
Ἐπί γάρ Θεοῦ οὐ δεῖ τῇ φύσει τῶν πραγμάτων προσέχειν, ἀλλά τῇ δυνάμει τοῦ ἐνεργοῦντος πιστεύειν. Φύσεως γάρ ἐστιν νόμος, ὅταν γυνή προσομιλήσασα γάμοις τέκῃ· ὅταν δέ Παρθένος ἀπειρόγαμος τεκοῦσα πάλιν Παρθένος φανείη, ὑπέρ φύσιν τό πρᾶγμα. Τό οὖν κατά φύσιν ζητείσθω, τό δέ ὑπέρ φύσιν σιγῇ τιμάσθω, οὐχ ὡς φευκτόν, ἀλλ’ ὡς ἀπόρρητον καί σιωπῇ τιμᾶσθαι ἄξιον. Ἀλλ’ ἀπονείματέ μοι συγγνώμην, παρακαλῶ, ἐν προοιμίοις καταπαῦσαι τόν λόγον βουλομένῳ· δειλός γάρ ὤν πρός τήν τῶν κρειττόνων ἔρευναν, πῶς ἤ ποῦ τρέψω τόν λόγον τά πηδάλια οὐχ ἔχω. Τί γάρ εἴπω ἤ τί λαλήσω; Τήν τεκοῦσαν ὁρῶ, τόν τεχθέντα βλέπω, τόν δέ τρόπον τῆς γεννήσεως οὐ συνορῶ· νικᾶται γάρ φύσις, νικᾶται καί τάξεως ὅρος, ὅπου Θεός βούλεται. Οὐ γάρ κατά φύσιν γέγονε τό πρᾶγμα, ἀλλ’ ὑπέρ φύσιν τό θαῦμα. Ἤργησε γάρ ἡ φύσις, καί ἐνήργησε τοῦ Δεσπότου τό βούλημα. Ὢ χάριτος ἀφράστου! ὁ πρό αἰώνων Μονογενής, ὁ ἀναφής καί ἁπλοῦς καί ἀσώματος ὑπεισῆλθέ μου τό φθαρτόν καί ὁρατόν σῶμα· διατί; ἵνα βλεπόμενος διδάξῃ, διδάξας δέ πρός τό μή βλεπόμενον χειραγωγήσῃ.
Ἐπειδή γάρ οἱ ἄνθρωποι τόν ὀφθαλμόν τῆς ακοῆς πιστότερον ποιοῦσιν, ὅ δέ μή βλέπουσιν ἀμφιβάλλουσι, διά τοῦτο ἠνείχετο καί ὀφθαλμοῖς τήν ἑαυτοῦ θέαν διά τοῦ σώματος παρασχεῖν, ἵνα λύσῃ τήν ἀμφισβήτησιν. Καί τίκτεται ἐκ Παρθένου ἀγνοούσης τό πρᾶγμα. Οὔτε γάρ συνήργησε πρός τό γενόμενον, οὔτε συνεβάλλετο πρός τό πραττόμενον, ἀλλ’ ἦν ψιλόν ὄργανον τῆς ἀπορρήτου αὐτοῦ δυνάμεως, μόνον εἰδυΐα, ὅ παρά τοῦ Γαβριήλ ἐρομένη ἔμαθεν, ὅτι «Πῶς ἔσται μοι τοῦτο, ἐπεί ἄνδρα οὐ γινώσκω;» (Λουκ. α’ 34). Καί φησι· τοῦτο βούλει μαθεῖν; «Πνεῦμα Ἅγιον ἐπελεύσεται ἐπί σέ, καί δύναμις Ὑψίστου ἐπισκιάσει σοι» (αὐτ. 35). Καί πῶς ἦν μετ’ αὐτῆς, καί μικρόν ὕστερον ἐξ αὐτῆς; Ὥσπερ τεχνίτης εὑρών ὕλην χρησιμωτάτην κάλλιστον ἀπεργάζεται σκεῦος, οὕτω καί ὁ Χριστός, εὑρών τῆς Παρθένου ἅγιον καί τό σῶμα καί τήν ψυχήν, ἔμψυχον ἑαυτῷ κατεκόσμησε ναόν, ὅν ἐβουλήθη τρόπον πλάσας τόν ἄνθρωπον ἐν τῇ Παρθένῳ καί ἐνδυσάμενος αὐτόν σήμερον προῆλθεν οὐκ αἰδεσθείς τό δυσειδές τῆς φύσεως· οὐδέ γάρ ὕβριν ἔφερεν αὐτῷ φορέσαι τό ἴδιον ἔργον· καί τό πλάσμα δέ μεγίστην ἐκαρποῦτο δόξαν, ἔνδυμα τοῦ τεχνίτου γενόμενον. Ὥσπερ γάρ παρά τήν πρώτην πλάσιν ἀδύνατον ἦν συνεστάναι τόν ἄνθρωπον πρίν ἤ τόν πηλόν εἰς τάς χεῖρας αὐτοῦ ἐλθεῖν, οὕτω καί τό φθαρέν σκεῦος ἀδύνατον μεταποιηθῆναι, εἰ μή γέγονεν ἔνδυμα τοῦ ποιήσαντος.
Ἀλλά τί εἴπω ἤ τί λαλήσω; Ἐκπλήττει γάρ με τό θαῦμα. Ὁ παλαιός ἡμερῶν Παιδίον γέγονεν, ὁ ἐπί θρόνου ὑψηλοῦ καί ἐπηρμένου καθήμενος ἐν φάτνῃ τίθεται, ὁ ἀναφής καί ἁπλοῦς καί ἀσύνθετος καί ἀσώματος χερσίν ἀνθρωπίναις ἑλίσσεται, ὁ τά τῆς ἁμαρτίας διασπῶν δεσμά σπαργάνοις ἐμπλέκεται, ἐπειδή τοῦτο θέλει. Θέλει γάρ τήν ἀτιμίαν ποιῆσαι τιμήν, τήν ἀδοξίαν ἐνδῦσαι δόξαν, τόν τῆς ὕβρεως ὅρον ἀρετῆς δεῖξαι τρόπον. Ὅθεν ὑπέρχεται τό ἐμόν σῶμα, ἵνα ἐγώ χωρήσω τόν αὐτοῦ λόγον καί λαβών τήν ἐμήν σάρκα, δίδωσί μοι τό ἑαυτοῦ Πνεῦμα, ἵνα διδούς καί λαμβάνων θησαυρόν μοι ζωῆς ἐμπορεύσηται· λαμβάνει μου τήν σάρκα, ἵνα με ἁγιάσῃ, δίδωσί μοι τό Πνεῦμα αὐτοῦ, ἵνα μεέ διασώσῃ.
Ἀλλά τί εἴπω ἤ τί λαλήσω; Ἰδού ἡ Παρθένος ἐν γαστρί ἕξει· οὐκέτι λέγεται ὡς γενησόμενον, ἀλλά θαυμάζεται ὡς πεπραγμένον. Παρά Ἰουδαίοις ἐπέπρακτο, παρ’ οἷς καί ἐλέγετο, ὑφ’ ἡμῶν δέ πιστεύεται, παρ’ οἷς οὐδέ ὠνομάζετο. Ἰδού ἡ Παρθένος ἐν γαστρί ἕξει· τό μέν γράμμα τῆς συναγωγῆς, τό δέ κτῆμα τῆς Ἐκκλησίας· ἐκείνη τό δίπτυχον εὗρεν, αὕτη τόν μαργαρίτην ἐφεῦρεν· ἐκείνη τό ἔριον ἔβαψεν, αὕτη τήν ἀλουργίδα ἐνεδύσατο. Ἡ Ἰουδαία γάρ αὐτόν ἔτεκεν καί ἡ οἰκουμένη αὐτόν ὑπεδέξατο· ἡ συναγωγή αὐτόν ἔθρεψε καί ἐτιθηνήσατο, καί ἡ Ἐκκλησία κατέσχε καί ἐκαρπώσατο· παρ’ ἐκείνῃ τό κλῆμα τῆς ἀμπέλου καί παρ’ ἐμοί ὁ βότρυς τῆς ἀληθείας· ἐκείνη τόν βότρυν ἐτρύγησε καί τά ἔθνη τό μυστικόν πίνει πόμα· ἐκείνη τόν κόκκον τοῦ σίτου ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ ἔσπειρε, καί τά ἔθνη τῇ δρεπάνῃ τῆς πίστεως τόν ἄσταχυν ἐθέρισε· τά ἔθνη τό ρόδον εὐσεβῶς ἀπέκειρε, καί Ἰουδαίοις ἡ ἄκανθα τῆς ἀπιστίας ἀπέμεινεν· ὁ νεοττός ἀπέπτη, καί παρακάθηνται οἱ ἄφρονες τῇ καλιᾷ· τήν φυλλάδα τοῦ γράμματος οἱ Ἰουδαῖοι ἑρμηνεύουσι, καί τόν καρπόν τοῦ πνεύματος τά ἔθνη δρέπονται. «Ἰδού ἡ Παρθένος ἐν γαστρί λήψεται» (Ἡσ. ζ’ 14). Εἰπέ μοι, ὦ Ἰουδαῖε, εἰπέ μοι λοιπόν τίνα ἔτεκε; Θάρρησόν μοι κἄν ὡς τῷ Ἡρώδῃ· ἀλλ’ οὐ θαρρεῖς· οἶδα διατί, διά τήν ἐπιβουλήν. Ἐκείνῳ γάρ εἶπας, ἵνα αὐτόν ἀνέλῃ, ἐμοί δέ οὐ λέγεις, ἵνα μή αὐτόν προσκυνήσω. Τίνα δέ ἔτεκε; Τίνα; Τόν Δεσπότην τῆς φύσεως. Κἄν γάρ σύ σιωπᾷς, ἡ φύσις βοᾷ· ἔτεκε γάρ ὡς ὁ τεχθείς τεχθῆναι ἠθέλησεν. Οὐ γάρ ὑπό τῆς φύσεως ἐπετρέπετο, ἀλλ’ ὡς Δεσπότης τῆς φύσεως ξένον τῆς γεννήσεως εἰσήγαγε τρόπον, ἵνα δείξῃ, ὅτι καί ἄνθρωπος γενόμενος, οὐχ ὡς ἄνθρωπος τίκτεται, ἀλλ’ ὡς Θεός γεννᾶται.
Ἐκ Παρθένου οὖν σήμερον προῆλθε νικησάσης φύσιν, ὑπερβάσης γάμον· ἔπρεπε γάρ τῷ τῆς ἁγιωσύνης πρυτάνει ἐκ καθαρῶν καί ἁγίων προελθεῖν τόκων· αὐτός γάρ ἐστιν ὁ πάλαι ἐκ παρθένου γῆς τόν Ἀδάμ πλάσας, ἀπό δέ τοῦ Ἀδάμ ἄνευ γυναικός γυναῖκα μορφώσας· ὥσπερ γάρ ὁ Ἀδάμ ἄνευ γυναικός γυναῖκα ἤνεγκεν, οὕτω καί σήμερον ἡ Παρθένος ἄνευ ἀνδρός ἄνδρα ἔτεκεν. Ἄνθρωπος γάρ ἐστι, φησί, καί τίς γνώσεται αὐτόν; Ἐπειδή γάρ ἐχρεώστει τό γυναικεῖον γένος τοῖς ἀνθρώποις τήν χάριν, ὡς τοῦ Ἀδάμ ἄνευ γυναικός γυναῖκα βλαστήσαντος, διά τοῦτο σήμερον ἔτεκεν ἡ Παρθένος ἄνευ ἀνδρός ὑπέρ τῆς Εὔας ἐκτιννύουσα τοῖς ἀνδράσι τό χρέος. Ἳνα γάρ μή μέγα φρονήσῃ ὁ Ἀδάμ ἄνευ γυναικός γυναῖκα βλαστήσας, διά τοῦτο καί ἡ Παρθένος ἄνευ ἀνδρός ἄνδρα ἔτεκεν, ἵνα τῷ κοινῷ τοῦ θαύματος τό ὁμότιμον δείξῃ τῆς φύσεως. Ὥσπερ γάρ ἀπό τοῦ Ἀδάμ τήν πλευράν ἀφεῖλε καί τόν Ἀδάμ οὐκ ἐμείωσεν οὐδέν, οὕτω καί ἐν τῇ Παρθένῳ καί τόν ἔμψυχον ἔπλασε ναόν, καί τήν παρθενίαν οὐκ ἔλυσε. Σῶος ἔμεινεν ὁ Ἀδάμ καί μετά τήν ἀφαίρεσιν τῆς πλευρᾶς, ἄφθορος ἔμεινε καί ἡ Παρθένος μετά τήν πρόοδον τοῦ Βρέφους. Διά τοῦτο δέ οὐκ ἀλλαχόθεν ἑαυτῷ ναόν κατεσκευάσατο, οὐδέ ἄλλο σῶμα πλάσας ἐνεδύσατο, ἵνα μή δόξῃ τό τοῦ Ἀδάμ ἐνυβρίζειν φύραμα· ἐπειδή γάρ ἀπατηθείς ὁ ἄνθρωπος ὄργανον γέγονε τοῦ διαβόλου, διά τοῦτο αὐτόν τόν ὑποσκελισθέντα ἔμψυχον ἀνελάμβανε ναόν, ἵνα διά τήν πρός τόν πεποιηκότα συνάφειαν ἐκ τῆς τοῦ διαβόλου αὐτόν ἀποστήσῃ συνηθείας. Ὅμως καί ἄνθρωπος γινόμενος οὐχ ὡς ἄνθρωπος τίκτεται, ἀλλ’ ὡς Θεός γεννᾶται· εἰ γάρ ἐκ κοινῶν γάμων προῆλθεν ὥσπερ ἐγώ, ψεῦδος τοῖς πολλοῖς ἐνομίζετο· νῦν δέ διά τοῦτο ἐκ Παρθένου τίκτεται, τικτόμενος δέ καί τήν μήτραν ἀναλλοίωτον τηρεῖ, καί τήν παρθενίαν ἀζήμιον διαφυλάττει, ἵνα ὁ ξένος τῆς κυήσεως τρόπος πίστεώς μου μεγάλης πρόξενος γένηται.
Ὅθεν κἄν Ἕλλην με κἄν Ἰουδαῖος ἐρωτᾷ, ὅτι ὁ Χριστός Θεός ὤν κατά φύσιν, ἄνθρωπος γέγονε παρά φύσιν, ἐρῶ, ναί, μάρτυρα τοῦ λόγου τήν ἄσπιλον τῆς παρθενίας σφραγῖδα καλῶν· οὕτω γάρ ἐστι Θεός νικῶν τήν τῆς φύσεως τάξιν, οὕτω γαστρός ἐστι κεραμεύς καί παρθενίας εὑρετής, ὅτι καί ἀμόλυντον ἔσχε τῆς γεννήσεως τόν τρόπον, καί ἑαυτῷ ἀφράστως ᾠκοδόμησε ναόν, ὅν ἠβουλήθη τρόπον. Εἰπέ μοι οὖν, ὦ Ἰουδαῖε, ἔτεκεν ἡ Παρθένος ἤ οὔ; εἰ μέν γάρ ἔτεκεν, ὁμολόγησον τόν ξένον τόκον· εἰ δέ οὐκ ἔτεκε, διατί τόν Ἡρῴδην ἠπάτησας; Σύ γάρ αὐτῷ, πυνθανομένῳ ποῦ ὁ Χριστός γεννᾶται, εἶπας, ὅτι ἐν Βηθλεέμ τῆς Ἰουδαίας. Μή οὖν ἐγώ ᾔδειν τήν κώμην ἤ τόν τόπον; μή ἐγώ τοῦ γεννωμένου τήν ἀξίαν ἐγίνωσκον; οὐχ ὁ Ἡσαΐας ὡς Θεοῦ αὐτοῦ ἐμνημόνευσε; «Τέξεται, γάρ φησιν, Υἱόν, καί καλέσουσι τό ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ» (Ἡσ. ζ’ 14). Οὐχ ὑμεῖς ἀγνώμονες ἐχθροί τήν ἀλήθειαν εἰσηγήσασθε; οὐχ ὑμεῖς οἱ Γραμματεῖς καί Φαρισαῖοι, οἱ ἀκριβεῖς τοῦ νόμου φύλακες, πάντα τά κατ’ αὐτόν ἡμᾶς ἐδιδάξατε; μή τήν τῶν Ἑβραίων γλῶσσαν εἴδομεν; οὐχ ὑμεῖς τάς Γραφάς ἡρμηνεύσατε μετά τό τεκεῖν τήν Παρθένον καί πρό τοῦ τεκεῖν, ἵνα μή δόξῃ πρός χάριν τοῦ Θεοῦ ἑρμηνεύεσθαι τό λεγόμενον; οὐχ ὑμεῖς ἐρωτώμενοι παρ’ Ἡρῴδου μάρτυρα παρηγάγετε Μιχαίαν τόν Προφήτην, ἵνα ὑμῶν τόν λόγον κυρώσητε; «Καί σύ, γάρ φησι, Βηθλεέμ οἶκος τοῦ Ἐφραθᾶ οὐδαμῶς ἐλαχίστη εἶ ἐν τοῖς ἡγεμόσιν Ἰούδα· ἐκ σοῦ γάρ ἐξελεύσεται ἡγούμενος, ὅστις ποιμανεῖ τόν λαόν μου τόν Ἰσραήλ» (Μιχ. ε’ 2). Καλῶς εἶπεν ὁ Προφήτης, ἐκ σοῦ· ἐξ ὑμῶν γάρ ἐξῆλθε, καί εἰς τήν οἰκουμένην ἦλθεν. Ὁ γάρ ὤν προέρχεται, ὁ δέ μή ὤν, κτίζεται ἤ γίνεται· αὐτός δέ καί ἦν καί προῆν, καί ἀεί ἦν. Ἀλλ’ ἦν μέν ἀεί ὡς Θεός διέπων τόν κόσμον, σήμερον δέ προῆλθεν ὡς ἄνθρωπος μέ τόν λαόν ποιμαίνων, ὡς Θεός δέ τήν οἰκουμένην διασῴζων. Ὢ πολεμίων χρηστῶν! ὢ κατηγόρων φιλανθρώπων! οἵ τόν ἐν Βηθλεέμ τεχθέντα λανθάνοντες Θεόν ἔδειξαν, οἵ τόν ἐν φάτνῃ κρυπτόμενον Δεσπότην ἐγνώρισαν, οἵ τόν ἐν σπηλαίῳ καθήμενον ἐμήνυσαν ἄκοντες, καί εὐηργέτησαν μή θέλοντες, ἀπεκάλυψαν καλύψαι βουλόμενοι. Εἶδες ἀμαθεῖς διδασκάλους; ἅ διδάσκουσιν, οὐ γινώσκουσι, πεινῶντες τρέφουσι, διψῶντες ποτίζουσι, πενόμενοι πλουτίζουσι.
Δεῦτε οὖν ἑορτάσωμεν, δεῦτε πανηγυρίσωμεν· ξένος γάρ ὁ τῆς ἑορτῆς τρόπος, ἐπειδή καί παράδοξος ὁ τῆς γεννήσεως λόγος. Σήμερον γάρ ὁ χρόνιος ἐλύθη δεσμός, ὁ διάβολος ᾐσχύνθη, οἱ δαίμονες ἐδραπέτευσαν, ὁ θάνατος ἐλύθη, ὁ Παράδεισος ἠνεῴχθη, ἡ κατάρα ἠφανίσθη, ἡ ἁμαρτία ἐκποδών γέγονεν, ἡ πλάνη ἀπηλάθη, ἡ ἀλήθεια ἐπανῆλθε, καί τῆς εὐσεβείας ὁ λόγος πανταχοῦ διεσπάρη καί ἔδραμεν· ἡ τῶν ἄνω πολιτεία ἐν τῇ γῇ ἐφυτεύθη· Ἄγγελοι μετά ἀνθρώπων κοινωνοῦσι καί ἄνθρωποι μετά Ἀγγέλων ἀδεῶς διαλέγονται· διατί; ἐπειδή Θεός ἐπί γῆς ἦλθε καί ἄνθρωπος ἐν οὐρανῷ. Πάντα ἀναμίξ γέγονεν· ἦλθε γάρ ἐπί τῆς γῆς ὅλος ὤν ἐν οὐρανοῖς, ὅλος δέ ὤν ἐν οὐρανῷ, ὅλος ἐστίν ἐπί τῆς γῆς. Θεός ὤν γέγονεν ἄνθρωπος, οὐκ ἀρνησάμενος τό εἶναι Θεός· Λόγος ὤν ἀπαθής, σάρξ ἐγένετο· διά τό ἐνοικῆσαι ἡμῖν σάρξ ἐγένετο· Θεός γάρ οὐκ ἐγένετο, ἄλλα ἦν. Διά τοῦτο σάρξ ἐγένετο, ἵνα ὅν οὐκ ἐχώρει οὐρανός, δέξηται φάτνη· διά τοῦτο ἐν φάτνῃ ἐτέθη, ἵνα ὁ τρέφων τά σύμπαντα, Παιδίου τροφήν Μητρός Παρθένου λάβῃ· διά τοῦτο ὁ τῶν μελλόντων αἰώνων Πατήρ ώς υπομάζιον Βρέφος παρθενικῶν ἀνέχεται ἀγκαλῶν, ἵνα καί Μάγοις εὐπρόσιτος γένηται. Σήμερον γάρ καί Μάγοι προσῆλθον, ἀρχήν λαβόντες αρνεῖσθαι τόν τύραννον καί ὁ οὐρανός καυχᾶται ἀστέρι τόν ἴδιον Δεσπότην μηνύων καί ὁ Κύριος ἐπί νεφέλης κούφης τοῦ σώματος καθεζόμενος ἐπί τήν Αἴγυπτον τρέχει τῷ μέν δοκεῖν φεύγων τήν Ἡρῴδου ἐπιβουλήν, τῇ δέ ἀληθείᾳ ἀποπληρῶν τό παρά τοῦ Ἡσαΐου εἰρημένον· «Ἔσται γάρ φησιν ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ Ἰσραήλ τρίτος ἐν τοῖς Ἀσσυρίοις καί ἐν τοῖς Αἰγυπτίοις εὐλογημένος ἐν τῇ γῇ, ἥν εὐλόγησε Κύριος Σαβαώθ, λέγων· εὐλογημένος ὁ λαός μου ὁ ἐν Αἰγύπτῳ καί ὁ ἐν Ἀσσυρίοις καί ἡ κληρονομία μου Ἰσραήλ» (Ἡσ. ιθ’ 24 – 25).
Τί λέγεις, ὦ Ἰουδαῖε, ὁ πρῶτος τρίτος γέγονας; Αἰγύπτιοι καί Ἀσσύριοι προετάχθησαν καί ὁ πρωτότοκος Ἰσραήλ ὑπαριθμεῖτα; Ναί· εἰκότως Ἀσσύριοι πρῶτοι ἔσονται, ἐπειδή καί αὐτοί αὐτόν πρῶτοι διά τῶν Μάγων προσεκύνησαν, Αἰγύπτιοι δέ μετά τούς Ἀσσυρίους, ἐπειδή καί αὐτοί φεύγοντα αὐτόν τήν Ἡρῴδου ἐπιβουλήν ἐδέξαντο. Τελευταῖος δέ Ἰσραήλ ὑπαριθμεῖται, ἐπειδή μετά τήν ἄνοδον τήν ἐκ τοῦ Ἰορδάνου διά τῶν Ἀποστόλων αὐτόν ἕγνωσαν. Εἰσῆλθε δέ εἰς Αἴγυπτον σείων τά χειροποίητα τῆς Αἰγύπτου οὐχ ἁπλῶς, ἀλλ’ ἐπειδή ἀπέκλεισε τῆς Αἰγύπτου τά πρόθυρα τῇ τῶν πρωτοτόκων ἀπωλείᾳ, διά τοῦτο σήμερον εἰσῆλθεν ὡς Πρωτότοκος, ἵνα τῆς παλαιᾶς στυγνότητος διαλύσῃ τό πένθος. Καί ὅτι Πρωτότοκος λέγεται ὁ Χριστός, μαρτυρεῖ σήμερον ὁ Λουκᾶς ὁ Εὐαγγελιστής, λέγων· «καί ἔτεκε τόν Υἱόν αὐτῆς τόν πρωτότοκον καί ἐσπαργάνωσεν αὐτόν καί ἀνέκλινεν αὐτόν ἐν τῇ φάτνῃ, διότι οὐκ ἧν αὐτοῖς τόπος ἐν τῷ καταλύματι» (Λουκ. β’ 7). Εἰσῆλθεν οὖν εἰς τήν Αἴγυπτον, ἵνα τῆς παλαιᾶς στυγνότητος διαλύσῃ τό πένθος, ἀντί μαστίγων χαράν ἐπιβαλών, ἀντί νυκτός καί σκότους, σωτηρίας φέγγος χαρισάμενος. Βέβηλον ἦν τότε τοῦ ποταμοῦ τό ὕδωρ τῇ τῶν ἀώρων νηπίων σφαγῇ· εἰσῆλθεν οὖν εἰς τήν Αἴγυπτον ὁ πάλαι τό ὕδωρ φοινίξας, καί ἐποίησε τά ρεῖθρα τοῦ ποταμοῦ σωτηρίας γενητικά, τό ἐναγές αὐτῶν καί βέβηλον δυνάμει καθαρίσας τοῦ Πνεύματος. Ἐκακώθησαν οἱ Αἰγύπτιοι καί μανέντες ἠρνοῦντο τόν Θεόν· εἰσῆλθεν οὖν εἰς τήν Αἴγυπτον καί γνώσεως Θεοῦ ψυχάς θεοφιλεῖς ἐπλήρωσε, τῷ ποταμῷ δέ παρέσχε μάρτυρας τρέφειν σταχύων εὐφορωτέρους.
Ἀλλά διά τό στενόν τοῦ καιροῦ ἐνταῦθα βούλομαι καταπαῦσαι τόν λόγον· ὧδε δέ καταπαύσω τόν λόγον πληρώσας, ὅτι πῶς Λόγος ὤν ἀπαθής, σάρξ ἐγένετο, ἀμεταβλήτου μενούσης τῆς φύσεως. Τί δέ εἴπω ἤ τί λαλήσω; Τέκτονα καί φάτνην ὁρῶ καί Βρέφος καί σπάργανα, λόχον Παρθένου τῶν χρειῶν ἔρημον, ὅλα πτωχείας ἐχόμενα, ὅλα πενίας γέμοντα. Εἶδες πλοῦτον ἐν πενίᾳ πολλῇ! πῶς πλούσιος ὤν δι’ ἡμᾶς ἐπτώχευσε; πῶς οὔτε κλίνην οὔτε στρώμνην εἶχεν, ἀλλ’ ἐπί ξηρᾶς ἔρριπτο φάτνης; Ὦ πενία πλούτου πηγή· ὦ πλοῦτε ἄμετρε, πενίας πρόσχημα φέρων! Ἐν φάτνῃ κεῖται καί τήν οἰκουμένην σαλεύει· ἐν σπαργάνοις ἐμπλέκεται καί τά τῆς ἁμαρτίας διαρρήσει δεσμά! οὔπω ἔναρθρον ἔρρηξε φωνήν καί τούς Μάγους ἐδίδαξε καί ἐκίνησε πρός ἐπιστροφήν. Τί εἴπω, ἤ τί λαλήσω; ἰδού Βρέφος σπαργάνοις ἐμπλέκεται καί ἐν φάτνῃ κεῖται· πάρεστι δέ καί Μαρία, Παρθένος οὖσα καί Μήτηρ, παρῆν δέ καί Ἰωσήφ ὀνομαζόμενος πατήρ. Οὗτος ἀνήρ λέγεται, ἐκείνη Γυνή προσαγορεύεται. Ὀνόματα ἔννομα, συζυγίας ἔρημα. Μέχρι ρημάτων νόησαί μοι, ἀλλ’ οὐ μέχρι πραγμάτων. Μόνον οὗτος ἐμνηστεύσατο καί Πνεῦμα Ἅγιον αὐτῇ ἐπεσκίασεν. Ὅθεν ἀπορῶν ὁ Ἰωσήφ οὐκ ᾔδει τί καλέσει τό Βρέφος· ἐκ μοιχείας αὐτό εἰπεῖν οὐκ ἐτόλμα, κατά τῆς Παρθένου γάρ βλάσφημον καταχέειν λόγον οὐκ ἠδύνατο. Τέκνον αὐτό εἰπεῖν ἴδιον οὐκ ἠνείχετο· ᾔδει γάρ καλῶς, ὅτι οὐκ ἔγνω πῶς ἤ πόθεν ἐτέχθη τό Βρέφος.
Ὅθεν ἀποροῦντι αὐτῷ πρός τό πρᾶγμα, χρησμός οὐρανόθεν διά τῆς τοῦ Ἀγγέλου φωνῆς ἐπεφέρετο, ὅτι, μή φοβοῦ Ἰωσήφ, τό γάρ γεννώμενον ἐξ αὐτῆς ἐκ Πνεύματος ἐστιν Ἁγίου. Πνεῦμα γάρ Ἅγιον ἐπεσκίασε τῇ Παρθένῳ. Διατί δέ ἐκ Παρθένου τίκτεται καί τήν παρθενίαν ἀζήμιον τηρεῖ; ὅτι πάλαι παρθένον οὖσαν τήν Εὔαν ἠπάτησεν ὁ διάβολος, διά τοῦτο Παρθένον οὖσαν τήν Μαριάμ ὁ Γαβριήλ εὐηγγελίσατο. Ἀλλ’ ἀπατηθεῖσα μέν ἡ Εὔα ρῆμα ἔτεκε θανάτου αἴτιον, εὐαγγελισθεῖσα δέ ἡ Μαριάμ Λόγον ἐν σαρκί ἐγέννησε, ζωῆς αἰωνίου ἡμῖν πρόξενον. Τό ρῆμα τῆς Εὔας ξύλον ἔδειξε, δι’ οὗ τόν Ἀδάμ ἐκ τοῦ Παραδείσου ἐξέωσεν, ὁ Λόγος δέ ὁ ἐκ τῆς Παρθένου τόν Σταυρόν ἔδειξε, δι’ οὗ τόν λῃστήν εἰς πρόσωπον τοῦ Ἀδάμ, εἰς τόν Παράδεισον εἰσήγαγεν. Ἐπειδή γάρ οὐκ ἐπίστευον Ἕλληνες, οὐκ Ἰουδαῖοι, οὐχ αἱρετικῶν παῖδες, ὅτι ὁ Θεός ἀρρεύστως καί ἀπαθῶς ἐγέννησε, διά τοῦτο σήμερον ἐκ παθητοῦ σώματος προελθών, ἀπαθές τό παθητόν διετήρησε σῶμα, ἵνα δείξῃ, ὅτι ὥσπερ ἐκ τῆς Παρθένου τεχθείς τήν παρθενίαν οὐκ ἔλυσεν, οὕτω καί ὁ Θεός, ἀρρεύστου καί ἀναλλοιώτου μενούσης τῆς Ἁγίας Οὐσίας, ὡς Θεός Θεόν θεοπρεπῶς ἐγέννησεν. Ἐπειδή γάρ καταλιπόντες αὐτόν οἱ ἄνθρωποι ἀνθρωπόμορφα ἔγλυφον ξόανα, οἷς καί ἐλάτρευον ἐφ’ ὕβρει τοῦ Κτίσαντος, διά τοῦτο σήμερον ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, Θεός ὤν, ἐν μορφῇ ἀνθρώπου ὤφθη, ἵνα καί τό ψεῦδος λύσῃ καί λανθανόντως εἰς ἑαυτόν τήν λατρείαν ἀπενέγκηται. Τούτῳ οὖν τῷ ἐξ ἀπόρου πόρον ἐργασαμένῳ Χριστῷ δόξαν ἀναπέμψωμεν σύν τῷ Πατρί καί τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
Πηγή: Ὁ Μέγας συναξαριστής τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Ἐκδίδεται ἀναλώμασι καί ἐπιμελείᾳ, του ἐν Μοναχοῖς ἐλαχίστου Βίκτωρος Ματθαίου Καθηγουμένου τῆς ἐν Κρονίζη, Κουβαρά Ἀττικῆς Ἱεράς καί σεβασμίας Δεσποτικῆς Μονῆς Μεταμορφώσεως του Σωτῆρος. Ἔκδοσις Γ’, Ἀθῆναι 1968 (Τόμος ΙΒ’, Δεκέμβριος σελ. 675).
Οἱ Εἰκόνες τοῦ κειμένου ἔχουν τεθεῖ ἀπό τόν συντάκτη τῆς ἀνάρτησης.
