ΛΟΓΟΣ Α’*
Πρό τῆς ἐνσάρκου οἰκονομίας τοῦ Κυρίου καί Θεοῦ καί Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἦτο ἡγεμών τῆς Ἰουδαίας ἀλλόφυλός τις, Ἀντίπατρος ὀνόματι, ἀλλόφυλοι δέ ἐλέγοντο ὅσοι δεν ἦσαν ἐκ τῆς θρησκείας τῶν Ἑβραίων. Οὗτος λαβών γυναῖκα τήν θυγατέρα τοῦ βασιλέως τῆς Ἀραβίας, Κύπρον λεγομένην, ἐγέννησεν ἐξ αὐτῆς τέσσαρας υἱούς, Φάσαιλον, Ἡρῴδην, Ἰώσηπον καί Φερώραν· καί ὁ μέν Φάσαιλος ἐγένετο ἡγεμών τῶν Ἱεροσολύμων, καί ὀλίγον καιρόν ἡγεμονεύσας ἐφονεύθη ὑπό τῶν Πάρθων. Ὁ δέ Ἰώσηπος ἐτελεύτησεν ἰδιώτης. Ὁμοίως δέ καί ὁ Φερώρας, φθονηθείς ὑπό τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ Ἡρῴδου, ἀπέθανε φαρμάκῳ. Ὁ δέ Ἡρώδης οὗτος, τέταρτος υἱός του Ἀντιπάτρου, πρῶτον μέν ἐγένετο ἡγεμών τῆς Γαλιλαίας· μετά δέ τόν θάνατον τοῦ ἀδελφοῦ του Φασαίλου, ἐπῆγε καί προσεκύνητε τόν Καίσαρα τῆς Ρώμης Αὔγουστον, καί παρέλαβε τήν ἡγεμονίαν τῆς Ἰουδαίας.
Ἐπί τοῦ Ἡρῴδου τούτου ἐγεννήθη ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός ἐκ τῆς Παρθένου Μαρίας, διότι ἔπρεπε να πληρωθῇ ἡ προφητεία τοῦ πατριάρχου Ἰακώβ ἡ λέγουσα· «Οὐκ ἐκλείψει ἄρχων ἐξ Ἰούδα, οὐδέ ἡγούμενος ἐκ τῶν μηρῶν αὐτοῦ, ἕως ἄν ἔλθῃ ᾧ ἀπόκειται». Ἐλθόντος δέ του Χριστοῦ αὐτοδικαίως ἔλειψαν τότε εἰς τόν καιρόν τῆς γεννήσεώς του οἱ βασιλεῖς τῶν Ἰουδαίων καί ἐβασίλευσεν εἰς αὐτούς ὁ ἀλλόφυλος Ἡρῴδης.
Οὗτος, καθό ἐθνικός, δεν ἦτο εὐπρόσδεκτος εἰς τούς Ἑβραίους· διά τοῦτο πολλούς ἐξ αὐτῶν ἐφόνευσε, κατέκαυσε δέ καί τάς ἀναγραφάς τῶν φυλῶν καί τῶν γενεῶν, ὅπου ἦσαν συνηθροισμέναι ἀπό τόν καιρόν τοῦ Ἕσδρα, ἵνα μή γνωρίζῃ κανείς τῶν Ἰουδαίων ἀπό ποίαν φυλήν ἤ γενεάν κατήγετο. Ὄχι δέ μόνον τοῦτο ἐποίησεν, ἀλλά καί τήν ἱερατικήν στολήν ἔβαλεν εἰς τό θησαυροφυλάκιόν του, ἵνα ὅστις θελήσῃ να γίνῃ Ἀρχιερεύς να τοῦ δίδῃ πρῶτον ἀργύρια, καί οὕτω να λαμβάνῃ ταύτην ἐξ αὐτοῦ. Οὗτος ἐφόνευσε καί τάς δέκα τέσσαρας χιλιάδας βρέφη διά να φονεύσῃ μεταξύ αὐτῶν καί τόν Χριστόν.
Ἡγεμονεύσας ὁ Ἡρώδης ἐπί 37 συναπτά ἔτη ἀπέθανεν ὑπό μεγάλης καί χαλεποῦς ἀσθενείας. Ἀφῆκε δέ διαθήκην, ἵνα οἱ τέσσαρες υἱοί του μοιρασθῶσιν ἐξ ἴσου τήν βασιλείαν του, διά τοῦτο ὠνομάζοντο τετράρχαι, ὅτι ἑκάτερος ἐκ τῶν τεσσάρων εἶχε τό τέταρτον μέρος τῆς ἀρχῆς καί ἐξουσίας τοῦ πατρός του.
Καί πρῶτος ἦτο ὁ Ἀρχέλαος, ὁ ὁποῖος ἐξουσιάσας τήν Ἰουδαίαν ἐπί ἐννέα ἔτη ἀπέθανεν ἄτεκνος. Δεύτερος ἦτο ὁ Φίλιππος, ὅστις ἦρχε τῆς Ἰτουραίας καί τῆς Τραχωνίτιδος χώρας. Τρίτος ἦτο ὁ Λυσανίας, ὁ ὁποῖος ἐξουσίαζε τήν Ἀβιληνήν. Τέταρτος δέ ἦτο ὁ Ἀντύπας, ὁ ὁποῖος εἰς μέν τήν ἡλικίαν ἦτο δεύτερος τῶν ἄλλων ἀδελφῶν, ὁμοιάζων δέ τόν μιαρόν καί φονέα πατέρα του εἰς τήν γνώμην, ὠνομάζετο καί αὐτός Ἡρῴδης καί ἐτετράρχει τῆς Γαλιλαίας.
Ὁ μιαρώτατος οὗτος τετράρχης, κεκυριευμένος ὤν ὅλος ὑπό τῆς αἰσχρᾶς ἐπιθυμίας, ἐξεδίωξε τήν γυναῖκα του τήν νόμιμον, ἡ ὁποία ἦτο θυγάτηρ του Ἀρέτα, βασιλέως τῆς Ἀραβίας, περί οὗ γράφει καί ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, ὅτι ἔλαβεν εἰς γυναῖκα τήν Ἡρῳδιάδα, τήν γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ Φιλίππου, τούτου ἔτι ζῶντος, ἡ ὁποία εἶχε με τόν Φίλιππον μίαν θυγατέρα, λεγομένην Σαλώμην. Τοῦτον τόν Ἡρῴδην ἤλεγχε καθ’ ἑκάστην ἡμέραν ὁ τίμιος Πρόδρομος ὡς παράνομον καί ἀσεβῆ, κατά δύο τρόπους. Πρῶτον μέν, διότι ἐξεδίωξε τήν γυναῖκα αὐτοῦ τήν νόμιμον καί ἐπῆρε τήν Ἡρῳδιάδα, ζῶντος τοῦ ἀνδρός αὐτῆς Φιλίππου· δεύτερον δέ ὅτι ὁ μωσαϊκός νόμος προστάσσει να λαμβάνῃ ὁ ἀδελφός τήν γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ του, ἐάν οὗτος ἀποθάνῃ καί δέν ἀφήσῃ παιδίον· ἐκείνη ὅμως εἶχε θυγατέρα ἐκ τοῦ Φιλίππου τήν Σαλώμην· ἀλλ’ ἐκεῖνος, μή ὑπομένων τούς ἐλέγχους καί τήν κατηγορίαν τοῦ Προδρόμου, πρῶτον μέν ἔβαλεν αὐτόν εἰς φυλακήν, μετά δέ ταῦτα ἀποστείλας στρατιώτας ἀπεκεφάλισεν αὐτόν. Ἀλλ’ ἐπειδή ἕως ὧδε ἐφέραμεν τήν διήγησίν μας, εὐλογημένοι Χριστιανοί, πρέπει να φέρωμεν εἰς τό μέσον τόν θεῖον Εὐαγγελιστήν Μάρκον, ἵνα ἀκούσωμεν παρ’ αὐτοῦ πλέον βεβαιότερον, ποία ἦτο ἡ αἰτία τῆς ἀποτομῆς τῆς τιμίας κεφαλῆς τοῦ τιμίου Προδρόμου καί Βαπτιστοῦ Ἰωάννου.
«Τῷ καιρῷ ἐκείνῳ ἤκουσεν ὁ βασιλεύς Ἡρῴδης τήν ἀκοήν τοῦ Ἰησοῦ (φανερόν γάρ ἐγένετο τό ὄνομα αὐτοῦ), καί ἔλεγεν, ὅτι Ἰωάννης ὁ βαπτίζων ἐκ νεκρῶν ἠγέρθη, καί διά τοῦτο ἐνεργοῦσιν αἱ δυνάμεις ἐν αὐτῷ. Ἄλλοι ἔλεγον· ὅτι Ἠλίας ἐστίν· ἄλλοι δέ ἔλεγον ὅτι Προφήτης ἐστίν, ἤ ὡς εἷς τῶν Προφητῶν. Ἀκούσας δέ ὁ Ἡρώδης εἶπεν, ὅτι, ὅν ἐγώ ἀπεκεφάλισα Ἰωάννην, οὗτός ἐστιν· αὐτός ἠγέρθη ἐκ νεκρῶν».
Ἤτοι ἄλλοι ἔλεγον ὅτι ὁ Προφήτης Ἠλίας εἶναι, ἄλλοι ἔλεγον ὅτι Προφήτης εἶναι, ἤ ὡς ἔνας ἀπό τούς παλαιούς Προφήτας. Ὁ δέ Ἡρῳδης ἔλεγεν, ὅτι ἐκεῖνος ὁ Ἰωάννης, τόν ὁποῖον ἀπεκεφάλισα ἐγώ, εἶναι ὁ Χριστός καί ἀνέστη ἐκ νεκρῶν.
Ἐπί τῆς περικοπῆς ταύτης τοῦ Ἱεροῦ Εὐαγγελίου ἔχομεν τάς ἐξῆς πέντε ἀπορίας. Πρώτην, εἰς ποῖον καιρόν λέγει ὁ Εὐαγγελιστής Μάρκος, ὅτι ἤκουσεν ὁ Ἡρῳδης τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ. Δευτέραν, διατί ὀνομάζει ὁ Εὐαγγελιστής τόν Ἡρῴδην βασιλέα, ἐνῷ ἦτο τετράρχης, καθώς ἀνωτέρω ἀπεδείξαμεν. Τρίτην, πόσοι βασιλεῖς εἶναι Ἡρῷδαι λεγόμενοι, τούς ὁποίους ἀναφέρει ἡ θεία Γραφή τῆς Νέας Διαθήκης. Καλόν εἶναι να τό μάθωμεν καί αὐτό, διότι εἰς μέν τό δεύτερον κεφάλαιον τοῦ κατά Ματθαῖον ἁγίου Εὐαγγελίου ἀκούομεν ὅτι ὁ Ἡρῴδης ὁ βασιλεύς τῆς Ἰουδαίας ἐφόνευσε τά βρέφη τῆς Βηθλεέμ, ἀπό δύο ἐτῶν καί κατωτέρω, κατά τόν καιρόν καθ’ ὅν ἐγεννήθη ὁ Χριστός ἐκ τῆς Παρθένου· πάλιν δέ σήμερον ἀκούομεν, ὅτι ὁ Ἡρῴδης ἐφόνευσε τόν Πρόδρομον, ἐνῷ παρῆλθον ἀπό Χριστοῦ Γεννήσεως ἔτη τριάκοντα. Ὁμοίως δέ καί εἰς τό κγ’ (23) Κεφάλαιον τοῦ κατά Λουκᾶν ἁγίου Εὐαγγελίου ἀκούομεν ὅτι εἰς τόν καιρόν τοῦ πάθους τοῦ Χριστοῦ ὁ Πιλᾶτος ἔστειλε τόν Χριστόν εἰς τόν βασιλέα τῆς Γαλιλαίας Ἡρῴδην. Ἐπίσης εἰς τό ιβ’ (12) Κεφάλαιον τῶν Ἀποστολικῶν Πράξεων ἀκούομεν, ὅτι ὁ βασιλεύς Ἡρῴδης ἐφόνευσε τόν Ἀπόστολον Ἰάκωβον, τόν ἀδελφόν τοῦ Θεολόγου Ἰωάννου, καί ἠβουλήθη να φονεύσῃ καί τόν Ἀπόστολον Πέτρον, ἀλλ’ Ἄγγελος Κυρίου ἠλευθέρωσεν αὐτόν ἐκ τῆς φυλακῆς. Ἵνα μή σφάλωμεν λοιπόν νομίζοντες ὅτι εἷς καί ὁ αὐτός εἶναι ὁ Ἡρῴδης, διά τοῦτο πρέπει νά μάθωμεν πόσοι Ἠρῷδαι εἶναι. Τετάρτην ἀπορίαν ἔχομεν, διατί ὁ Ἡρῴδης ἐνόμιζεν, ὅτι ὁ Πρόδρομος Ἰωάννης ἀνέστη ἐκ τῶν νεκρῶν. Πέμπτην δέ, διατί ἐνόμιζον οἱ ἄνθρωποι, ὅτι ὁ Χριστός εἶναι ὁ Προφήτης Ἠλίας ἤ ὡς εἷς τῶν Προφητῶν. Αὐτάς τάς πέντε ἀπορίας ἔχομεν.
Καί διά τήν πρώτην ἀπορίαν λέγομεν, ὅτι ὡς φαίνεται, μετά καιρόν πολύν, ἀφ’ ὅτου ἤρχισεν ὁ Ἰησοῦς να διδάσκῃ καί να θαυματουργῇ, ἤκουσεν ὁ Ἡρῴδης τό ὄνομά του. Καί ὄχι μόνον παρῆλθε καιρός ἕως τότε, ἀλλά καί ἀφ’ ὅτου ἀπεκεφαλίσθη ὁ Τίμιος Πρόδρομος ἡμέραι πολλαί παρῆλθον ἕως ὅτου ἔμαθεν ὁ Ἡρῴδης τά περί Χριστοῦ. Διότι καί ὁ Εὐαγγελιστής Ματθαῖος, πρίν να ἔλθῃ εἰς τήν διήγησιν ταύτην, προλαβών ἔγραψεν ὅτι ὁ Ἰωάννης, ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τά ἔργα τοῦ Χριστοῦ, ἔπεμψε δύο μαθητάς αὐτοῦ πρός αὐτόν, ὁ δέ Χριστός μετά ταῦτα εἶπε μαρτυρίας ἀγαθάς περί τοῦ Ἰωάννου, ἰάτρευσε τόν ἔχοντα τήν χεῖρα ἐξηραμμένην, ἐθεράπευσε τόν δαιμονιζόμενον τυφλόν καί κωφόν, ὠνείδισε τούς Φαρισαίους, καί καθίσας περί τόν αἰγιαλόν ἐδίδασκε τούς ὄχλους ἐν παραβολαῖς· μετά δέ ταῦτα ἀνεχώρησεν εἰς τήν πατρίδα του τήν Ναζαρέτ.
Ὁ Εὐαγγελιστής Λουκᾶς γράφει, ὅτι ἡ ἁμαρτωλός γυνή ἤλειψε τόν Χριστόν με τό μύρον εἰς τόν οἶκον τοῦ Φαρισαίου Σίμωνος, ὅτι ὁ Χριστός ἰάτρευσε τόν δαιμονιζόμενον εἰς τήν χώραν τῶν Γαδαρηνῶν, ἀνέστησε τήν θυγατέρα τοῦ Ἀρχισυναγώγου Ἰαείρου καί ὅτι ἀπέστειλε τούς δώδεκα Μαθητάς να διδάσκωσι καί να θεραπεύωσι τούς ἀσθενεῖς. Διά ταῦτα καί ἄλλα περισσότερα, ἅπερ λέγουσιν οἱ θεῖοι Εὐαγγελισταί, ἀπαιτοῦνται ἡμέραι πολλαί εἰς τελείωσιν· ὅθεν συμπεραίνομεν, ὅτι περίπου ἕξ μῆνες παρῆλθον, ἀφ’ ὅτου ἐφόνευσε τόν Ἰωάννην ὁ Ἡρώδης, ἕως οὗ ἤκουσε τά περί τοῦ Χριστοῦ.
Ἴδετε δέ καί τήν ὑπερηφανίαν τοῦ Ἡρῴδου ἅπασαι αἱ πόλεις τῆς Γαλιλαίας καί τῆς Ἰουδαίας, καί οἱ ἄνθρωποι οἱ ἐγγύς καί οἱ μακρόθεν, πάντες ἐγίνωσκον τά περί Χριστοῦ, βλέποντες τά θαύματά του καί ἀκούοντες τήν διδασκαλίαν του καί ὁ Ἡρῴδης, ὅστις ἦτο ἀρχηγός εἰς αὐτούς τούς τόπους, μόλις καί μετά βίας μετά τοσοῦτον καιρόν ἤκουσε τό ὄνομά του. Τοιαύτην συνήθειαν ἔχουσιν οἱ ἄρχοντες οἱ ὑπερήφανοι καί ἀδικηταί βραδύνουν να μάθουν τά καλά, τά ὁποῖα γίνονται εἰς τήν ἐπαρχίαν των, πολύ δέ περισσότερον, ὅταν ἔχουν καί ὑπηρέτας κακούς. Ἐάν ὅμως γίνῃ καμμία παραμικρά σύγχυσις, παρευθύς οὗτοι τήν φέρουν εἰς τάς ἀκοάς τοῦ κυρίου των· ἐάν δέ τύχῃ να ζῇ ἄνθρωπος ἐνάρετος ἤ ἀγαθός καί ἄξιος τιμῆς, ἤ τόν διαβάλλουσιν ὡς κακόν πρός τόν ἐξουσιαστήν των, ἤ οὐδέ ἐνθύμησιν τοῦ δίδουν περί ἐκείνου ·τοιοῦτοι ἦσαν καί οἱ αὐλοκόλακες τοῦ Ἡρῴδου· δέν τοῦ ἀνέφερον ἐπί τοσοῦτον καιρόν τά περί τοῦ Χριστοῦ, καί διά τοῦτο οὐδέ αὐτός ἠδυνήθη τότε συντόμως να ἀκούσῃ τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ. Αὕτη εἶναι ἡ λύσις τῆς πρώτης ἀπορίας.
Διά τήν δευτέραν ἀπορίαν λέγομεν, ὅτι ἀδιαφόρως γράφει τοῦτο ὁ Εὐαγγελιστής, καί δεν λεπτολογεῖ περί τάς λέξεις, διότι ἤξευρεν ὁ Εὐαγγελιστής, ὅτι βασιλεύς λέγεται ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος δεν ἔχει συνάρχοντα εἰς τήν βασιλείαν του· ὁ δέ Ἡρώδης ἐλέγετο τετράρχης, διότι εἶχε τό τέταρτον μέρος τῆς βασιλείας τοῦ πατρός του. Ὅτι δέ ἀληθῶς τετράρχης ἦτο ὁ Ἡρῴδης καί οὐχί βασιλεύς, ὁ Εὐαγγελιστής Ματθαῖος εἰς τό ιδ’ κεφάλαιον καί ὁ Λουκᾶς εἰς τό θ’ βεβαιώνουσι τοῦτο. Ἀρκοῦσι τοσαῦτα καί διά τήν δευτέραν ἀπορίαν.
Ἐρχόμεθα ἤδη εἰς τήν λύσιν τῆς τρίτης ἀπορίας, ἥτις εἶναι: πόσοι βασιλεῖς εἶναι Ἡρῷδαι ὀνομαζόμενοι, οἱ ὁποῖοι ἀναφέρονται εἰς τήν θείαν Γραφήν; Καί λέγομεν, ὅτι τρεῖς εἶναι· πρῶτος ὁ υἱός του ἀλλοφύλου Ἀντιπάτρου, ὅστις ἦτο εἰς τόν καιρόν τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ, καί ἐφόνευσε τάς δεκατέσσαρας χιλιάδας βρέφη, ἐξ οὗ ὠνομάζετο βρεφοκτόνος. Δεύτερος, ὁ υἱός τούτου, ὁ ὁποῖος ἐλέγετο Ἀντύπας, περί οὗ ἀναφέρει καί σήμερον ὁ Εὐαγγελιστής Μάρκος, ὅτι ἐφόνευσε τόν Πρόδρομον. Τρίτος ὁ υἱός τοῦ Ἀριστοβούλου, ὅστις ὠνομάζετο Ἀγρίππας, ὁ ὁποῖος παρέλαβε τήν ἡγεμονίαν τῆς Γαλιλαίας τότε νεωστί, εἰς τόν καιρόν τοῦ πάθους τοῦ Χριστοῦ, καί μετά ταῦτα ἐφόνευσε καί τόν Ἰάκωβον, τόν υἱόν τοῦ Ζεβεδαίου. Ὅτι δέ τρεῖς εἶναι Ἡρῷδαι καί ὅτι ἄλλος Ἡρῴδης ἦτο ἐκεῖνος, ὅστις ἐφόνευσε τά βρέφη, καί ἄλλος ἐκεῖνος ὅστις ἦτο εἰς τόν καιρόν τοῦ πάθους τοῦ Χριστοῦ, τό γράφει ὁ Εὐσέβιος Παμφίλου ἐν τῷ β’ λόγῳ τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας, καί ὁ Φλάβιος Ἰώσηπος ἐν τῷ ιη’ λόγῳ τῆς Ἰουδαϊκῆς Ἀρχαιολογίας. Ταῦτα περί τῆς τρίτης ἀπορίας.
Πρός δέ τήν τετάρτην ἀπορίαν, ὅτι διατί ὁ Ἡρῴδης ἐνόμιζεν ὅτι ἀνέστη ἐκ τῶν νεκρῶν ὁ Πρόδρομος, λέγομεν, ὅτι ὁ Ἡρῴδης, ἀκούων τά θαύματα ἅτινα ἐποίει ὁ Χριστός, ἐσκέπτετο, ὅτι τά τοιαῦτα θαύματα ἄλλος δέν θά ἠδύνατο να κάμῃ, εἰμή μόνον ὁ Πρόδρομος Ἰωάννης, ὡς ἅγιος καί δίκαιος καί ἀσκητής, ὅστις ἐπειδή ἀδίκως ἐφονεύθη ἀνέστη ἐκ νεκρῶν καί ἀπέκτησε τήν ἐνέργειαν τῶν θαυμάτων. Ἴδετε τήν ἀγνωσίαν τοῦ Ἡρῴδου· ὅταν τόν εἶχε ζῶντα, δεν τόν ἤθελε καί τώρα νεκρόν τόν φοβεῖται καί ζητεῖ να τόν ἴδῃ, ὡς γράφει ὁ Εὐαγγελιστής Λουκᾶς εἰς τό θ’ κεφάλαιον· «Καί ἐζήτει ἰδεῖν αὐτόν». Διά τοῦτο λέγει καί τις σοφός τῶν Ἑλλήνων, ὅτι οἱ ἄνθρωποι οἱ κακοί εἰς τήν γνώμην, ὅταν ἔχωσι τά ἀγαθά εἰς τάς χεῖράς των δεν τά γνωρίζουσιν, ὅταν ὅμως τούς τά ἀφαιρέσῃ τις, τότε τά ἐνθυμοῦνται. Ἔχομεν ἐν συντόμῳ καί τήν λύσιν τῆς τετάρτης ἀπορίας.
Διά δέ τήν πέμπτην, διατί τάχα ἐνόμιζον οἱ ἄνθρωποι, ὅτι ὁ Χριστός εἶναι ὁ Προφήτης Ἠλίας ἤ ὡς εἷς τῶν Προφητῶν, λέγομεν, ὅτι ὡς Ἠλίαν μέν ἐνόμιζον τόν Χριστόν, διότι ἔβλεπον, ὅτι ὅσα ἐποίησεν ὁ Ἠλίας εἰς τούς τότε καιρούς, τά κάμνει καί ὁ Χριστός. Ἐνήστευσεν ἐκεῖνος τεσσαράκοντα ἡμέρας, ἐνήστευσε καί ὁ Χριστός τοσαύτας ἡμέρας· ἀνέστησεν ἐκεῖνος νεκρόν, τόν υἱόν τῆς χήρας, ἀνέστησε καί ὁ Χριστός εἰς τήν Ναΐν τήν πόλιν τόν υἱόν τῆς χήρας, καί μετά ταῦτα τήν θυγατέρα τοῦ ἀρχισυναγώγου· ἐπέρασεν ἐκεῖνος ἀβρόχοις ποσί τόν Ἰορδάνην ποταμόν, περιεπάτησε καί ὁ Χριστός ἐπάνω τῆς θαλάσσης· προσηύξατο ἐκεῖνος καί κατέβη βροχή ἐκ τοῦ οὐρανοῦ, ἐπετίμησε καί ὁ Χριστός τούς ἀνέμους καί τήν θάλασσαν, καί ἐπαύσαντο τῆς ταραχῆς· ηὐλόγησεν ἐκεῖνος τῆς Σαραφθίας τό καδδίον καί δεν ἔλειψε τό ἄλευρον, ηὐλόγησε καί ὁ Χριστός τούς πέντε ἄρτους καί ἐχορτάσθησαν πέντε χιλιάδες λαός· ἤλεγχεν ἐκεῖνος τούς ἱερεῖς τῶν εἰδώλων καί τόν βασιλέα Ἀχαάβ, ἤλεγχε καί ὁ Χριστός τούς Φαρισαίους καί Γραμματεῖς λέγων· «ὦ γενεά ἄπιστος καί διεστραμμένη».
Ἀκούσατε δέ καί ἄλλην αἰτίαν διά τήν ὁποίαν ἔλεγον οἱ ἄνθρωποι, ὅτι ὁ Χριστός εἶναι αὐτός ὁ Ἠλίας· εἶναι δέ αὕτη ὅτι ὁ Προφήτης Μαλαχίας λέγει εἰς τό δ’ κεφάλαιον ὡς ἐκ προσώπου τοῦ Θεοῦ· «ἰδού ἐγώ ἀποστελῶ ὑμῖν Ἠλίαν τόν Θεσβίτην». Ἐπειδή δέ ὁ Προφήτης Μαλαχίας, ὑστερώτερος ὤν τοῦ Προφήτου Ἠλία, εἶπε, ὅτι μέλλει να ἔλθῃ πάλιν ὁ Προφήτης Ἠλίας, διά τοῦτο οἱ ἄνθρωποι ἀνέμενον τόν Ἠλίαν. Διά ταύτας τάς δύο αἰτίας ἐνόμιζον οἱ ἄνθρωποι διά τόν Χριστόν, ὅτι εἶναι ὁ Προφήτης Ἠλίας. Προφήτην δέ τόν ἐνόμιζον, ἤ ὡς ἕνα τῶν Προφητῶν, διότι ὡς οἱ Προφῆται οἱ περισσότεροι δέν ἤξευραν γράμματα, μόνον ἐκ Πνεύματος Ἁγίου ἐλάλουν, ὁμοίως καί ὁ Χριστός, μή γνωρίζων γράμματα, ἐδίδασκε τούς Ἑβραίους ἐν παραβολαῖς· διά τοῦτο καί ἄλλοτε θαυμάζοντες ἔλεγον· «Πῶς οὗτος οἶδε γράμματα μή μεμαθηκώς;» Ἀλλ’ ἐπειδή ἐλύσαμεν τάς πέντε ἀπορίας, ἄς ἔλθωμεν καί εἰς τήν ἄλλην ρῆσιν τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Μάρκου.
«Αὐτός γάρ ὁ Ἡρῴδης ἀποστείλας ἐκράτησε τόν Ἰωάννην καί ἔδησεν αὐτόν ἐν τῇ φυλακῇ διά Ἡρῳδιάδα τήν γυναῖκα Φιλίππου τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ, ὅτι αὐτήν ἐγάμησεν· ἔλεγε γάρ ὁ Ἰωάννης τῷ Ἡρῴδῃ, ὅτι οὐκ ἔξεστί σοι ἔχειν τήν γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ σου. ἡ δέ Ἡρῳδιάς ἐνεῖχεν αὐτῷ καί ἤθελεν αὐτόν ἀποκτεῖναι, καί οὐκ ἠδύνατο· ὁ γάρ Ἡρῴδης ἐφοβεῖτο τόν Ἰωάννην, εἰδώς αὐτόν ἄνδρα δίκαιον καί ἅγιον, καί συνετήρει αὐτόν· καί ἀκούσας αὐτοῦ πολλά ἐποίει, καί ἡδέως αὐτοῦ ἤκουεν».
Ἔχομεν καί ὧδε ἕξ ζητήματα· πρῶτον μέν, πῶς ἔλαβεν ὁ Ἡρῴδης τήν γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ του· δεύτερον, ποῖον νόμον μωσαϊκόν παρέβη ὁ Ἡρῴδης, συζευχθείς τήν γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ του· τρίτον, ἆρά γε ὁ Ἡρῴδης οὗτος Ἑβραῖος ἦτο κατά τήν θρησκείαν ἤ ἀλλόφυλος; Διότι τινές τόν λέγουσιν ἀλλόφυλον. Τέταρτον, τίνος ἕνεκεν τόν ἤλεγχεν ὁ Πρόδρομος καί δεν ἐσιώπα· πέμπτον, πόθεν ἐγίνωσκεν ὁ Ἡρῴδης τόν Ἰωάννην, ὡς λέγει ὁ Εὐαγγελιστής, ὅτι ἦτο ἄνθρωπος ἅγιος καί δίκαιος· ἕκτον, ἀφ’ οὗ τόν ἤξευρεν ἅγιον καί δίκαιον καί μετά πάσης προθυμίας ἤκουε τούς λόγους του, διατί τόν ἐφόνευσε.
Καί διά μέν τό πρῶτον ζήτημα λέγομεν ἱστορίαν τινά, δανεισθέντες παρά τοῦ Φλαβίου Ἰωσήπου, ὅστις ἦτο ἄνθρωπος σοφός, Ἑβραῖος τήν θρησκείαν, τεσσαράκοντα ἔτη μετά ἀπό τήν σταύρωσιν τοῦ Χριστοῦ, ἐπί τῆς βασιλείας του Καίσαρος Οὐεσπασιανοῦ· ἔγραψε δέ εἰς πολλά βιβλία Ἑλληνιστί τάς ἀπό κτίσεως κόσμου Ἱστορίας, μέχρι καί τῆς τελευταίας ἁλώσεως τῶν Ἱεροσολύμων· ὁ θεῖος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος μάλιστα ὀνομάζει τόν Φλάβιον φιλαλήθη καί ἀψευδῆ ἱστοριογράφον. Κατά τό ζ’ (7) ὅθεν κεφάλαιον τοῦ ιη’ (18) λόγου τῆς Ἰουδαϊκῆς Ἀρχαιολογίας τοῦ Φλαβίου, ὁ Ἡρῴδης οὗτος, ὁ καί Ἀντύπας λεγόμενος, ἀκόμη ὅταν ἔζη ὁ πατήρ του, ὁ βρεφοκτόνος Ἡρῴδης, εἶχε λάβει εἰς γυναῖκα τήν θυγατέρα τοῦ Ἀρέτα τοῦ βασιλέως τῆς Πετραίας Ἀραβίας, διότι εἶναι καί ἄλλη, Εὐδαίμων Ἀραβία ὀνόματι. Ἐφ’ ὅσον λοιπόν ἔζη ὁ βρεφοκτόνος Ἡρῴδης, εἶχε καί οὗτος ὁ Ἀντύπας Ἡρῴδης τήν γυναῖκα του καί συνεβίουν ἐν συμπνοίᾳ· μετά τόν θάνατον ὅμως του πατρός του, ἀκούσατε εἰς ποῖον κρημνόν τόν ὡδήγησεν ἡ μυσαρά ἀγάπη.
Ὁ πατήρ του, ὅταν ἀπέθνῃσκεν, εἶχεν ἀφήσει διαθήκην ὅτι ὁ μεγαλύτερος υἱός του Ἀρχέλαος να λάβῃ μετά τοῦ θρόνου τήν Ἰουδαίαν καί τήν Σαμάρειαν, οἱ δέ ἄλλοι τρεῖς, ἤτοι οὗτος ὁ Ἀντύπας, ὁ Φίλιππος καί ὁ Λυσανίας να λάβωσι τάς ἔξω ἐπαρχίας, τήν Γαλιλαίαν, τήν Ἰτουραίαν καί τήν Ἀβιληνήν. Ὥρισε δέ τόν Καίσαρα τῆς Ρώμης Τιβέριον ἐκτελεστήν καί κηδεμόνα τῆς διαθήκης του. Ὁ Ἡρῴδης ὅμως οὗτος, ἐναντιούμενος πρός τόν ἀδελφόν του τόν Ἀρχέλαον περί τοῦ θρόνου, καί θέλων νά γίνῃ αὐτός ἐξουσιαστής τῆς Ἰουδαίας, ἐπειδή εἶχε τά Ἱεροσόλυμα καί τόν ναόν τῶν Ἑβραίων, ἠβουλήθη να ὑπάγῃ εἰς τήν Ρώμην πρός τόν Τιβέριον ἐπί τῷ σκοπῷ τούτῳ. Ἀναχωρῶν λοιπόν εἰς Ρώμην ἐπεσκέφθη τόν ἀδελφόν του Φίλιππον, ἀλλ’ ἐκεῖ εἶδε καί τήν γυναῖκα αὐτοῦ τήν Ἡρῳδιάδα, ἡ ὁποία ἦτο θυγάτηρ μέν τοῦ Ἀριστοβούλου, ἀδελφή δέ τοῦ Ἀγρίππα τοῦ μετονομασθέντος Ἡρῴδου, περί τοῦ ὁποίου προείπομεν, ὅτι ἦτο εἰς τόν καιρόν τῆς σταυρώσεως τοῦ Χριστοῦ. Καί ὡς τήν εἶδε, παρευθύς εἰσῆλθεν εἰς ἔρωτα σατανικόν, καί κάμνει ὁρκωμοσίαν μετ’ αὐτῆς, ὅτι ὅταν ἐπιστρέψῃ ἐκ Ρώμης, να διώξῃ μέν τήν θυγατέρα τοῦ Ἀρέτα, να λάβῃ δέ αὐτήν τήν Ἡρωδιάδα εἰς γυναῖκα του.
Ἀφοῦ λοιπόν ἐπέστρεψεν ἐκ Ρώμης ἤρχισε να μισῇ τήν πρώτην του γυναῖκα, ἄνευ οὐδεμιᾶς αἰτίας· αὕτη δέ μαθοῦσα παρά τινος ἐμπίστου εὐνούχου της τήν ὑπόθεσιν ὅτι ὤμοσε να συζευχθῇ τήν Ἡρῳδιάδα καί να ἐκδιώξῃ αὐτήν, ἐσκέφθη τίνι τρόπῳ να ἐλευθερωθῇ ἀπό τάς χεῖράς του χωρίς να ἐκτεθῇ προφασισθεῖσα ὅθεν ἀσθένειαν μετέβη εἰς τάς θέρμας. Ἦσαν δέ τότε θερμά ὕδατα πλησίον τῆς Ἱεριχοῦς εἰς ἕν φρούριον, ὅπερ ὠνομάζετο Μαχαιροῦς καί ἔκειτο σύνορον εἰς τό μέσον τῆς Γαλιλαίας, τήν ὁποίαν ὥριζεν ὁ Ἡρῴδης, καί τῆς Ἀραβίας, τήν ὁποίαν ὥριζεν ὁ Ἀρέτας. Ἀπ’ ἐκεῖ ἔστειλεν ἐπιστολάς κρυφίως εἰς τόν πατέρα της, να στείλῃ ἀνθρώπους να τήν παραλάβωσι, διότι μέλλει να τήν φονεύσῃ ὁ σύζυγός της διά τόν ἔρωτα τῆς Ἡρῳδιάδος· παρευθύς δέ ὁ Ἀρέτας ἀποστείλας στρατιώτας τήν παρέλαβε καί τήν διέσωσε. Τότε ὁ μιαρός Ἡρῴδης, εὑρών εὔλογον αἰτίαν, ἐφανέρωσε τήν μιαράν του βουλήν, καί συνεζεύχθη τήν Ἡρῳδιάδα, κατά τήν συμφωνίαν των. Εἶχε δέ ἡ Ἡρῳδιάς ἐκ τοῦ Φιλίππου τότε μίαν θυγατέρα, ὀνομαζομένην Σαλώμην, ὡς τό προείπομεν, τήν ὁποίαν, ὅταν ἦλθεν εἰς τόν Ἡρῴδην, τήν συμπαρέλαβε, κορασίδα οὖσαν μικράν. Τοιουτοτρόπως, εὐλογημένοι Χριστιανοί, ἔλαβεν ὁ Ἡρῴδης τήν γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ του. Ἔχομεν ὅθεν τήν λύσιν τοῦ πρώτου ζητήματος.
Πρός δέ τό δεύτερον, ποῖον νόμον μωσαϊκόν παρέβη ὁ Ἡρῴδης, λαβών τήν γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ του, λέγομεν, ὅτι πρῶτον μέν νόμον μωσαϊκόν παρέβη ὁ Ἡρώδης τόν ἐξῆς, ὅστις λέγει εἰς τό ιη’ κεφάλαιον τοῦ Λευϊτικοῦ «Ἀσχημοσύνην γυναικός ἀδελφοῦ σου οὐκ ἀποκαλύψεις· ἀσχημοσύνη ἀδελφοῦ σού ἐστιν». Δεύτερον δέ νόμον παρέβη τόν λέγοντα, εἰς τό κ’ (20) κεφάλαιον τοῦ αὐτοῦ Λευϊτικοῦ. «Ὃς ἐάν λάβῃ γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ, ἀκαθαρσία ἐστίν· ἀσχημοσύνην τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ ἀπεκάλυψεν, ἄτεκνοι ἀποθανοῦνται». Τρίτον δέ νόμον παρέβη, τόν κελεύοντα ἐν τῷ κε’ (25) κεφαλαίῳ τοῦ Δευτερονομίου. «Ἐάν δέ κατοικῶσιν ἀδελφοί ἐπί τό αὐτό καί ἀποθάνῃ εἷς ἐξ αὐτῶν, σπέρμα δέ μή ᾖ αὐτῷ, οὐκ ἔσται ἡ γυνή τοῦ τεθνηκότος ἔξω ἀνδρί μή ἐγγίζοντι· ὁ ἀδελφός τοῦ ἀνδρός αὐτῆς εἰσελεύσεται πρός αὐτήν, καί λήψεται αὐτήν ἑαυτῷ γυναῖκα καί συνοικήσει αὐτῇ καί ἔσται τό παιδίον, ὅ ἐάν τέκῃ, κατασταθήσεται ἐκ τοῦ ὀνόματος τοῦ τετελευτηκότος, καί οὐκ ἐξαλειφθήσεται τό ὄνομα αὐτοῦ ἐξ Ἰσραήλ». Ἀκούετε πότε λέγει ὁ μωσαϊκός νόμος, ὅτι εἶχεν ἐξουσίαν ὁ ἀδελφός να λαμβάνῃ τοῦ ἀδελφοῦ του τήν γυναῖκα; Ὅταν ἀποθάνῃ ἄτεκνος. Ὥστε ὅταν ἔζη ἤ ἀπέθνῃσκε καί ἄφηνε παιδίον, τότε δέν εἶχεν ἐξουσίαν να τήν συζευγνύηται. Ὁ δέ Ἡρῴδης καί εἰς ἀμφότερα παρενόμησε, διότι συνεζεύχθη τήν Ἡρῳδιάδα, ζῶντος τοῦ ἀνδρός αὐτῆς Φιλίππου, καί διότι, καί ἐάν ἀπέθνῃσκεν ὁ Φίλιππος, οὐδέ τότε δεν ἦτο νόμιμον να τήν λάβῃ σύζυγον, ἐπειδή εἶχε παιδίον τήν Σαλώμην. Ἀρκοῦσι τοσαῦτα καί διά τό δεύτερον ζήτημα.
Ἐρχόμεθα ἤδη εἰς τήν λύσιν τοῦ τρίτου ζητήματος, ἐάν ὁ Ἡρώδης οὗτος ἦτο Ἑβραῖος κατά τήν θρησκείαν ἤ ἀλλόφυλος, ὡς διϊσχυρίζονταί τινες ἱστοριογράφοι. Νομίζω δέ ὅτι καί τούτου τοῦ ζητήματος πάντες θα ὁμολογήσητε τήν λύσιν, ὅτι Ἑβραῖος ἦτο διότι ἄν δεν ἦτο Ἑβραῖος, ποίαν παρανομίαν ἐποίησε διά τήν ὁποίαν τόν ἤλεγχεν ὁ Πρόδρομος, ἀφοῦ δέν θά εἶχε τοιοῦτον νόμον νά μή λαμβάνῃ τήν γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ του; Ὥστε δέν ἦτο ἀνάγκη να τόν ἐλέγχῃ ὁ Πρόδρομος, ἐάν δέν ἦτο Ἑβραῖος παραβάτης τοῦ μωσαϊκοῦ νόμου· ὅτι δέ Ἑβραῖος ἦτο ὁ Ἡρώδης, καί ὁ προρρηθείς χρονογράφος Ἰώσηπος τό ἀποδεικνύει διά πολλῶν ἱστορικῶν τεκμηρίων ἐν τῷ ια’ (11) λόγῳ τῆς Ἰουδαϊκῆς Ἀρχαιολογίας, καί ἐν τῷ β’ λόγῳ τῆς ἰουδαϊκῆς ἁλώσεως. Ἔχομεν λοιπόν καί τήν λύσιν τοῦ τρίτου ζητήματος.
Ἐρχόμεθα ἤδη εἰς τό τέταρτον ζήτημα, τό ὁποῖον ἦτο διά τι τόν ἤλεγχεν ὁ Πρόδρομος καί δεν ἐσιώπα; Ἰδού δέ ἡ ἀπόκρισις. Ὁ Τίμιος Πρόδρομος ἀπεστάλη ἐκ Θεοῦ, καί ἦλθεν ἐκ τῆς ἐρήμου εἰς τήν περίχωρον του Ἰορδάνου, ἵνα κηρύξῃ μετάνοιαν, καθώς τό λέγει καί ὁ θεῖος Λουκᾶς ἐν τῷ γ’ (3) κεφαλαίῳ, ὅτι ἦλθεν εἰς πᾶσαν τήν περίχωρον τοῦ Ἰορδάνου, κηρύσσων βάπτισμα μετανοίας εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν. Ὅθεν ἐπειδή ἦλθε διά να κηρύξῃ μετάνοιαν, διά τοῦτο δικαίως ἤλεγχε τόν Ἡρῴδην, ὅπως μετανοήσῃ καί ἀποδιώξῃ τήν παράνομον Ἡρῳδιάδα.
Ἦτο δέ δίκαιος ὁ ἔλεγχος καί ἐπιβεβλημένος ὑπό τοῦ Νόμου, διότι ὁ Μωϋσῆς ἐν τῷ ιθ’ (19) κεφαλαίῳ τοῦ Λευϊτικοῦ προστάσσει· «Ἐλεγμῷ ἐλέγξεις τόν πλησίον σου, καί οὐ λήψῃ δι’ αὐτόν ἁμαρτίαν»· καί ὁ Προφήτης Ἄββακούμ ἐν τῷ β’ (2) κεφαλαίῳ. «Ἐάν ὑποστείληται ὁ δίκαιος, οὐκ εὐδοκεῖ ἡ ψυχή μου ἐν αὐτῷ», ἤτοι λέγει ὁ Θεός ἐάν φοβηθῇ ὁ δίκαιος καί δεν ἐλέγξῃ τόν παράνομον, δέν θά εἶναι ή ἀγάπη μου μετ’ αὐτοῦ. Ὁμοίως καί ὁ προφήτης Ἱερεμίας ἐν τῷ ιε’ (15) κεφαλαίῳ. «Ἐάν ἐξαγάγῃς τίμιον ἀπό ἀναξίου, ὡς τό στόμα μου ἔσῃ». Ὡσαύτως καί ὁ Προφήτης Δαβίδ ἐν τῷ ριη’ (118) ψαλμῷ· «Παρανόμους ἐμίσησα, τόν δέ νόμον σου ἠγάπησα». Ὅθεν καί ὁ Πρόδρομος, θέλων να γίνῃ ὡς στόμα Θεοῦ, καλῶς ποιῶν προσεπάθει μετά καλοῦ τρόπου να τόν ἐπιστρέψῃ ἐκ τῆς παρανομίας. Ὅτι δέ ὁ ἔλεγχος τοῦ Προδρόμου δέν ἦτο πρός ἔχθραν, ἀλλά πρός εἰρήνην, εἶναι εὐνόητον, διότι δέν τοῦ ἔλεγεν, ἀσεβέστατε, μιαρέ καί παράνομε, διατί ἔλαβες τήν γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ σου; ἀλλά, δεν εἶναι νόμιμον να ἔχῃς τήν γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ σου. Τοῦτον τόν ἔλεγχον προβλέπων ὁ Προφήτης Μαλαχίας εἶπεν ἐν τῷ γ’ (3) κεφαλαίῳ· «Καί ἔσομαι Μάρτυς ταχύς ἐπί τάς φαρμακούς καί ἐπί τάς μοιχαλίδας». Παραπλησίως δέ καί ὁ Προφήτης Δαβίδ λέγει. «Καί ἐλάλουν ἐν τοῖς μαρτυρίοις σου ἐναντίον βασιλέων, καί οὐκ ᾐσχυνόμην». Ταῦτα καί διά τό τέταρτον ζήτημα.
Ὡς πρός τό πέμπτον ζήτημα περί τοῦ πόθεν ἐγνώριζεν ὁ Ἡρῴδης τόν Ἰωάννην, ὅτι ἦτο ἄνθρωπος δίκαιος καί ἅγιος, ἀποκρινόμεθα ὅτι πρῶτον πρέπει νά μάθωμεν, ποῖος λέγεται δίκαιος καί ποῖος λέγεται ἅγιος, καί τότε θα ἐννοήσωμεν ἐκ τίνων καί ποίων σημείων ἐγνώριζεν ὁ Ἡρῴδης τόν Πρόδρομον ἅγιον καί δίκαιον. Δίκαιος μέν λέγεται ἐκεῖνος ὁ ἄνθρωπος, ὅστις οὔτε τήν πλεονεξίαν ἀγαπᾷ οὔτε τήν μειονεξίαν. Καί πλεονεξία μέν εἶναι, ὅταν ἐπί παραδείγματι εἰς διανομήν κοινοῦ πράγματος προσπαθῇς να λάβῃς ἐσύ περισσότερον ἀπό τούς συντρόφους σου ἤ ἀπό ἄλλην συναλλαγήν, μειονεξία δέ εἶναι ὅταν εἰς τούς ἄλλους δίδῃς τό περισσότερον, καί ἐσύ λαμβάνῃς τό ὀλιγώτερον. Ταῦτα εἶναι ἔξω τῆς δικαιοσύνης. Ὁμοίως ἐάν εἷσαι δικαστής, καί βοηθῇς τούς φίλους σου, ἔστω καί ἄν δεν ἔχουν δίκαιον, καί τότε ἔξω τῆς δικαιοσύνης πράττεις· ἐπειδή ἐκείνους τούς ἀδικοῦντας φίλους σου, εἰς τούς ὁποίους ἔπρεπε να δώσῃς τό ὀλιγώτερον, τούς δίδεις τό περισσότερον, εἰς δέ τούς ἄλλους, οἵτινες ἔχουν τό δίκαιον, ἀλλά δεν εἶναι φίλοι σου, τούς δίδεις τό ὀλιγώτερον. Ὁ δέ δίκαιος δεν παρασύρεται ἀπό τάς φιλίας ἤ τάς ἔχθρας, ἀλλ’ εἰς πάντας ἀπονέμει τό δίκαιον. Ἅγιος δέ λέγεται ἐκεῖνος, ὅπου ἔχει τήν ψυχήν καί τό σῶμα καθαρόν ἀπό φόνους, ἀπό πορνείας καί ἀπό πᾶσαν ἄλλην ἁμαρτίαν.
Τάς δύο ταύτας ἀρετάς, ἤτοι τήν ἁγιωσύνην καί τήν δικαιοσύνην μόνος ὁ Χριστός τάς εἶχε κυρίως καί καθολικῶς· διά τοῦτο καί ὁ Ἀπόστολος Πέτρος ἐν τῷ γ’ (3) κεφαλαίῳ τῶν Πράξεων, δημηγορῶν πρός τούς Ἑβραίους λέγει. «Ὑμεῖς δέ τόν Ἅγιον καί Δίκαιον ἠρνήσασθε», ἤτοι τόν Χριστόν· οἱ δέ ἄνθρωποι κατά χάριν ἔχουσι τάς δύο ταύτας ἀρετάς. Ὅθεν καί ὅσοι λέγονται δίκαιοι καί ἅγιοι διαφέρουσι μεταξύ των, καί ἄλλος μέν εἶναι ὀλίγον δίκαιος ἤ ἅγιος, ἄλλος δέ περισσότερον, κατά τήν χρῆσιν, τήν ὁποίαν κάμνει ἕκαστος τῆς δικαιοσύνης ἤ τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματος.
Ὅστις ὅθεν εὐσεβής Χριστιανός φυλάττει τάς ἐντολάς τοῦ Θεοῦ λέγεται εἰς τήν Γραφήν δίκαιος καί ἅγιος. Καί ἔχομεν τάς περί τούτου μαρτυρίας τοῦ Προφήτου Ἀββακούμ καί τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, διότι ὁ μέν Ἀββακούμ λέγει ἐν τῷ β’ (2) κεφαλαίῳ: «Ὁ δέ δίκαιος ἐκ πίστεώς μου ζήσεται»· ὁ δέ Παῦλος ἐν μέν τῷ πρώτῳ κεφαλαίῳ τῆς πρός Τιμόθεον πρώτης ἐπιστολῆς λέγει. «Δικαίῳ νόμος οὐ κεῖται». Ἐν δέ τῷ ἕκτῳ τῆς πρός Κορινθίους πρώτης ἐπιστολῆς: «Τολμᾷ τις ὑμῶν, πρᾶγμα ἔχων πρός τόν ἕτερον, κρίνεσθαι ἐπί τῶν ἀδίκων καί οὐχί ἐπί τῶν ἁγίων»; Ὁμοίως δέ καί ἐν τῷ πρώτῳ τῆς πρός Ἐφεσίους. «Παῦλος Ἀπόστολος Ἰησοῦ Χριστοῦ, διά θελήματος Θεοῦ, τοῖς ἁγίοις τοῖς οὖσιν ἐν Ἐφέσῳ καί πιστοῖς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ». Καί πάλιν ἐν τῷ πρώτῳ τῆς πρός Φιλιππησίους. «Παῦλος καί Τιμόθεος δοῦλοι Ἰησοῦ Χριστοῦ, πᾶσι τοῖς Ἁγίοις τοῖς οὖσιν ἐν Φιλίπποις»· καί ἐν τῷ τετάρτῳ τῆς αὐτῆς. «Ἀσπάσασθε πάντα ἅγιον ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ, ἀσπάζονται ἡμᾶς πάντες οἱ Ἅγιοι». Ὡσαύτως καί εἰς τό ε’ (5) κεφάλαιον τῆς πρός Θεσσαλονικεῖς πρώτης ἐπιστολῆς γράφει. «Ὁρκίζω ὑμᾶς τόν Κύριον, ἀναγνωσθῆναι τήν ἐπιστολήν πᾶσι τοῖς ἁγίοις ἀδελφοῖς»· καί σχεδόν εἰπεῖν ἄπειροι εἶναι αἱ περί τούτων μαρτυρίαι τῆς θείας Γραφῆς.
Ἐφ’ ὅσον ὅθεν ἀπεδείξαμεν διά τῶν μαρτυριῶν ἐκ τῆς θείας Γραφῆς, ποῖος λέγεται δίκαιος καί ποῖος λέγεται ἅγιος, ἅς ἔλθωμεν να ἴδωμεν ἀπό ποῖα δεδομένα ὁ Ἡρῴδης ἐγίγνωσκεν, ὅτι ὁ θεῖος Πρόδρομος ἦτο δίκαιος καί ἅγιος. Δίκαιον μέν τόν ἐγνώριζεν, διότι ἐδίδασκε τούς τελώνας, ὡς λέγει ὁ θεῖος Λουκᾶς, εἰς τό γ’ (3) κεφάλαιον, «Μηδέν πλέον παρά τό διατεταγμένον ὑμῖν πράσσετε» καί διότι ἐνουθέτει τούς στρατιώτας, «Μηδένα διασείσητε, μηδέ συκοφαντήσητε, καί ἀρκεῖσθε τοῖς ὀψωνίοις ὑμῶν». Ταῦτα καί τά τοιαῦτα τῆς δικαιοσύνης εἶναι τεκμήρια. Ἅγιον δέ τόν ἤξευρεν, ὅτι ἦτο σχεδόν εἰπεῖν ὅλως δι’ ὅλου ὡς ἄσαρκος, ἐπειδή δεν ἔτρωγε παντελῶς ὅσα ἔτρωγον οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι, καθώς τό μαρτυρεῖ καί ὁ Χριστός εἰς τό ια’ (11) κεφάλαιον τοῦ κατά Ματθαῖον ἁγίου Εὐαγγελίου. «Ἦλθεν ὁ Ἰωάννης, μήτε ἐσθίων, μήτε πίνων», ἀλλ’ ἔτρωγεν ἀκρίδας καί μέλι ἄγριον, ὁ δέ τοιοῦτος ἐγκρατής τό σῶμα φανερόν εἶναι ὅτι ἦτο καί τῇ ψυχή καί τῷ πνεύματι καθαρός καί ἅγιος. Ἔχομεν καί τήν λύσιν του πέμπτου ζητήματος.
Διά δέ τό ἕκτον ζήτημα, διατί, ἀφ’ οὗ τόν ἐγνώριζε δίκαιον καί ἅγιον, καί μετά καλῆς καρδίας ἤκουσε τούς λόγους του, διατί, λέγω, τόν ἐφόνευσε; Τοῦτο μόνος ὁ Εὐαγγελιστής Μάρκος θα τό λύσῃ, λέγων τήν αἰτίαν δι’ ἥν παρεκινήθη ὁ Ἡρῴδης καί τόν ἀπεκεφάλισεν. Ὅθεν ἄς ἀκούσωμεν τούς λόγους του.
«Καί γενομένης ἡμέρας εὐκαίρου, ὅτε Ἡρῴδης τοῖς γενεσίοις αὐτοῦ δεῖπνον ἐποίει τοῖς μεγιστᾶσιν αὐτοῦ καί τοῖς χιλιάρχοις καί τοῖς πρώτοις τῆς Γαλιλαίας, καί εἰσελθούσης τῆς θυγατρός αὐτῆς τῆς Ἡρῳδιάδος καί ὀρχησαμένης καί ἀρεσάσης τῷ Ἡρώδῃ καί τοῖς συνανακειμένοις, εἶπεν ὁ βασιλεύς τῷ κορασίῳ· αἴτησόν με ὁ ἐάν θέλῃς, καί δώσω σοι, καὶ ὤμοσεν αὐτῇ ὅτι ὅ ἐάν με αἰτήσῃς δώσω σοι, ἕως ἡμίσους τῆς βασιλείας μου».
Ὡς γνωστόν, συνήθειαν εἶχον οἱ παλαιοί βασιλεῖς οἱ μέν να ἑορτάζωσι τήν ἡμέραν, καθ’ ἥν ἐγεννήθησαν, οἱ δέ τήν ἡμέραν, καθ’ ἥν ἐκάθισαν εἰς τόν βασιλικόν θρόνον ὡς εὐτυχισμένας ἡμέρας. Τοῦτο δέ ἦτο πλάνη καί ἀφορμή πρός ματαίαν δαπάνην. Κατ’ αὐτήν λοιπόν τήν ἡμέραν καί ὁ Ἡρῴδης πανηγυρίζων τά γενέθλιά του ἐφίλευε τούς ἄρχοντας καί τούς χιλιάρχους καί τούς πρώτους τῆς Γαλιλαίας, ὅτι αὐτῆς μόνης ἐτετράρχει τότε. Ὦ συμποσίου μισητοῦ, παρανομίας καί φόνου πεπληρωμένου! Ὦ θέατρον σατανικόν! Ὦ χόρευμα παράνομον, καί δωρεά τούτου παρανομωτέρα! Ὦ τράπεζα πλήρης αἱμάτων! Εἴθε να μή ἐγεννᾶσο, Ἡρῴδη, διά τόν φόνον ὅπου ἔκαμες, διότι τόν λύχνον τοῦ φωτός ἔσβεσας, τόν δίκαιον ἠδίκησας, τόν Ἅγιον ἐθανάτωσας! Τά θηρία τόν ηὐλαβοῦντο εἰς τήν ἔρημον, καί σύ δέν τόν ηὐλαβήθης νά μήν τόν φονεύσῃς, ἀλλά τόν ἐφόνευσας διά μιᾶς ἀσέμνου κόρης τήν ὄρχησιν! Ὁ κόσμος ὅλος δεν ἦτο ἀντάξιος τῆς τιμίας κεφαλῆς του, καί σύ τήν ἐχάρησες δι’ ἕν χόρευμα! Δέν ἀκούεις τόν Σολομῶντα, λέγοντα εἰς τό ε’ (5) κεφάλαιον τῶν Παροιμιῶν. «Μή πρόσεχε φαύλῃ γυναικί· μέλι γάρ ἀποστάζει ἀπό χειλέων γυναικός πόρνης ἥ πρός καιρόν λιπαίνει σόν φάρυγγα, ὕστερον μέντοι πικρότερον χολῆς εὑρήσεις καί ἠκονημένον μᾶλλον μαχαίρας διστόμου»· καί πάλιν εἰς τό ιη’ (18) «Ὁ κατέχων μοιχαλίδα, ἄφρων καί ἀσεβής».
Διά μιᾶς γυναικός μοιχαλίδος θέλημα, εἰπέ μοι, ἐφόνευσας τόν Ἰωάννην, τόν ὁποῖον ἐγνώριζες δίκαιον καί Ἅγιον; Ὦ πόσα κακά ποιεῖ ἡ μέθη, εὐλογημένοι Χριστιανοί! Τόν βίον δαπανᾷ τόν νοῦν σκοτίζει, τό σῶμα παραλύει, τήν τιμήν ἐλαττώνει, τέλος καί εἰς τήν αἰώνιον κόλασιν ὁδηγεῖ τόν ἄνθρωπον ὡς καί ὁ θεῖος Ἀπόστολος Παῦλος ἐν τῷ ς’ (6) κεφαλαίῳ τῆς πρός Κορινθίους πρώτης ἐπιστολῆς λέγει. Διά τοῦτο λέγει ἐπίσης καί ὁ σοφός Σολομῶν εἰς τό κ’ (20) κεφάλαιον τῶν Παροιμιῶν. «Ἀκόλαστον οἶνος καί ὑβριστικόν μέθη»· καί πάλιν εἰς τό κγ’ (23). «Πᾶς μέθυσος καί πορνοκόπος πτωχεύσει· ἐάν γάρ εἰς τάς φιάλας καί τά ποτήρια δῷς τούς ὀφθαλμούς σου, ὕστερον περιπατήσεις γυμνότερος ὑπέρου»· καί ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ἐν τῷ πέμπτῳ κεφαλαίῳ τῆς πρός Ἐφεσίους Ἐπιστολῆς. «Μή μεθύσκεσθε οἴνῳ, ἐν ᾧ ἐστιν ἀσωτία».
Διά τοῦτο ἄς φύγωμεν, ἀδελφοί, τήν πολυποσίαν καί μέθην, ὡς αἰτίαν τῆς κολάσεως. Ἴδετε τόν Ἡρῴδην· ἐν ὅσῳ ἦτο νῆστις, ἐφοβεῖτο καί ἐντρέπετο τόν Τίμιον Πρόδρομον, ὅτε δέ ἐμέθυσεν, ἐτελείωσε καί τόν φόνον. Ὦ! πόσην κουφότητα φρενῶν εἶχεν ὁ ταλαίπωρος! διά μίαν ὄρχησιν ὑπεσχέθη τό ἥμισυ τῆς βασιλείας του· καί ὄχι μόνον ἁπλῶς ὑπεσχέθη, ἀλλά καί μεθ’ ὅρκου ἐπεβεβαίωσεν ὅτι, εἴ τι ζητήσῃ, θα τῆς τό δώσῃ. Ἀλλ’ ἐάν ἐζήτει τήν κεφαλήν του, θα ἔμενεν εἰς τόν ὅρκον του; Βλέπετε εἰς τί τόν κατήντησεν ἡ μέθη καί ὁ ἔρως τῆς μιαρᾶς γυναικός; Διά τοῦτο λέγει καί ὁ σοφός Σολομῶν εἰς τό ιβ’ (12) κεφάλαιον τῶν Παροιμιῶν· «Ὥσπερ ἐν ξύλῳ σκώληξ, οὕτω ἄνδρα ἀπόλυσι γυνή κακοποιός»· ἤτοι, ὡς ὁ σκώληξ τρώγει τό ξύλον, ὁμοίως καί ἡ κακότροπος γυνή ἡμέραν καί νύκτα τρώγει τόν ἄνδρα της. Τοιαύτη ἦτο ἡ Ἡρῳδιάς ἐκείνη, διότι καθ’ ἑκάστην ὤραν τοιαῦτα πρός τόν Ἡρῴδην ἔλεγεν, ἅπερ καί ἡ Σοφία τοῦ Σολομῶντος προλέγει εἰς τό β’ (2) κεφάλαιον. «Ἐνεδρεύσωμεν τόν δίκαιον, ὅτι δύσχρηστος ἡμῖν ἐστι καί ἐναντιοῦται τοῖς ἔργοις ἡμῶν καί ὀνειδίζει ἡμῖν ἁμαρτήματα νόμου καί ἐπιφημίζει ἡμῖν ἁμαρτήματα παιδείας ἡμῶν. Ἐπαγγέλλεται γνῶσιν ἔχειν Θεοῦ καί παῖδα Κυρίου ἑαυτόν ὀνομάζει. Ἐγένετο ἡμῖν εἰς ἔλεγχον ἐννοιῶν ἡμῶν. Βαρύς ἐστιν ἡμῖν καί βλεπόμενος, ὅτι ἀνόμοιος τοῖς ἄλλοις ὁ βίος αὐτοῦ, καί ἐξηλλαγμέναι αἱ τρίβοι αὐτοῦ. Εἰς κίβδηλον ἐλογίσθημεν αὐτῷ, καί ἀπέχεται τῶν ὁδῶν ἡμῶν ὡς ἀπό ἀκαθαρσιῶν…. θανάτῳ ἀσχήμονι καταδικάσωμεν αὐτόν».
Ταῦτα καί τοιαῦτα λέγουσα καθ’ ἑκάστην ἡμέραν καί ὤραν ἡ Ἡρῳδιάς κατέπεισε τόν φρενόληπτον Ἡρῴδην, καί ἐγένετο προφητοκτόνος. Ἀλλ’ ἄς ἐπανέλθωμεν ὅμως εἰς τόν θεῖον Εὐαγγελιστήν Μάρκον, ὅστις συνεχίζει.
«Ἡ δέ ἐξελθοῦσα εἶπε τῇ μητρί αὐτῆς· τί αἰτήσομαι; ἡ δέ εἶπε· τήν κεφαλήν Ἰωάννου τοῦ Βαπτιστοῦ· καί εἰσελθοῦσα εὐθέως μετά σπουδῆς πρός τόν βασιλέα ᾐτήσατο λέγουσα· θέλω ἵνα μοι δῷς ἐξ αὐτῆς ἐπί πίνακι τήν κεφαλήν Ἰωάννου τοῦ Βαπτιστοῦ».
Ὦ μιαρᾶς μητρός μιαρώτατον γέννημα! Ὦ συμβουλῆς παρανόμου παρανομώτερον ζήτημα! Προτιμότερον εἶχε τόν φόνον τοῦ Προφήτου, παρά τό ἥμισυ τῆς βασιλείας. Ἐδίψα ἡ μιαρά λέαινα να πίῃ τό αἷμα τοῦ δικαίου· διά τοῦτο καί τότε ὅπου εὗρε καιρόν ἐπιτήδειον, ὡς κακή ἔχιδνα, ἔρριψε τό πικρόν δηλητήριον με τήν ἁπαλήν γλῶσσαν τῆς θυγατρός της εἰς τά ὦτα τοῦ μεθύσου Ἡρῴδου. Καί διατί λέγει ὁ Εὐαγγελιστής, ὅτι εἰσῆλθεν εὐθέως μετά σπουδῆς πρός τόν βασιλέα; Διά να δείξῃ, ὅτι ἡ μήτηρ αὐτῆς, μᾶλλον δέ ὁ διάβολος τήν ἠνάγκαζε να τελειώσῃ τόν φόνον· ἐπειδή ἐκεῖνο τό ὁποῖον ἐμελέτα ἡ μιαρά τοσοῦτον καιρόν, εὗρε κατάλληλον ὤραν να τό κάμῃ, διά τοῦτο ἠνάγκασε καί τήν θυγατέρα.
Τί εἶπε τό ἀσελγές κοράσιον πρός τόν Ἡρώδην; Θέλω ἵνα μοι δῷς ἐξ αὐτῆς, τοὐτέστι παρευθύς, ταύτην τήν ὤραν. Ἐφοβεῖτο ἡ μιαρά νά μή παρέλθῃ ὤρα, καί ξεμεθύσῃ ὁ Ἡρῴδης, καί μετανοήσας δεν τόν φονεύσῃ, διά τοῦτο λέγει· θέλω πάραυτα, ταύτην τήν ὤραν, ταύτην τήν στιγμήν να μοῦ δώσῃς ἐπί πίνακι τήν κεφαλήν τοῦ Βαπτιστοῦ Ἰωάννου. Καί διατί δεν εἶπεν, ὅτι θέλω να φέρῃς ὧδε τόν Ἰωάννην, νά τόν ἀποκεφαλίσῃς; Διότι καί κατά φαντασίαν ἔφριττε τήν παρουσίαν του, ἐφοβεῖτο τόν ἔλεγχόν του, νά μή ἀκούσῃ πάλιν τό «οὐκ ἔξεστί σοι ἔχειν τήν γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ σου». Καί ὥσπερ τά μικρά ζῳΰφια, ὅπου πέτονται, ὅταν προσεγγίσωσιν εἰς μεγάλην πυράν, παρευθύς ἀφανίζονται, οὕτω καί ἐκείνη, παράνομος οὖσα καί μοιχαλίς, ἀπέφευγε τήν φοβεράν ὄψιν τοῦ Προφήτου. Καί πάλιν, δεν εἶπεν ἁπλῶς, θέλω να στείλῃς νά τόν φονεύσῃς εἰς τήν φυλακήν, ἀλλά νά μοῦ δώσῃς τήν κεφαλήν του ἐντός πινακίου, διότι ὑπωπτεύετο ὅτι δέν θά τόν φονεύσῃ, καθό δίκαιον καί ἅγιον καί ὑπό πάντων ὑποληπτόμενον· διά τοῦτο ζητεῖ καί τήν κεφαλήν του νά τήν ἴδῃ ὀφθαλμοφανῶς κεκομμένην, νά ἐκδικηθῇ τόν ἔλεγχον τῆς μητρός της. Ὦ τῆς ἀνοχῆς σου, βασιλεῦ! καί πῶς δεν ἐσχίσθη ἡ γῆ να τήν καταπίῃ, πῶς δέν ἐκόλλησεν ἡ γλῶσσα της εἰς τόν λάρυγγά της, ὅταν ἤνοιξε τό μιαρόν της στόμα να ζητήσῃ τό τοιοῦτον παράνομον ζήτημα; Ἀλλ’ ὅμως ἡ ἄρρητος βουλή τοῦ Θεοῦ ἔπρεπε να πληρωθῇ διά δύο αἰτίας· πρώτην μέν, ἵνα πορευθείς ὁ Ἰωάννης ἐν τῷ Ἅδῃ κηρύξῃ τοῖς ἀπ’ αἰῶνος νεκροῖς τήν ἔλευσιν τοῦ Χριστοῦ, καθώς ἐκήρυξε καί ἐπί τῆς γῆς λέγων. «Ἔρχεται ὁ ἰσχυρότερός μου»· δευτέραν δέ, ἵνα, ὅταν ἀδίκως πειράζωνται οἱ Ἅγιοι, ἔχωσι παρηγορίαν καί παραμυθίαν ἀκούοντες ὅσα ἔπαθεν ὁ Τίμιος Πρόδρομος.
«Καί περίλυπος γενόμενος ὁ βασιλεύς διά τούς ὅρκους καί τούς συνανακειμένους οὐκ ἠθέλησεν αὐτήν ἀθετῆσαι· καί εὐθέως ἀποστείλας ὁ βασιλεύς σπεκουλάτορα ἐπέταξεν ἐνεχθῆναι τήν κεφαλήν αὐτοῦ. Ὁ δέ ἀπελθών ἀπεκεφάλισεν αὐτόν ἐν τῇ φυλακῇ, καί ἤνεγκε τήν κεφαλήν αὐτοῦ ἐπί πίνακι καί ἔδωκεν αὐτήν τῷ κορασίῳ, καί τό κοράσιον ἔδωκεν αὐτήν τῇ μητρί αὐτῆς· καί ἀκούσαντες οἱ μαθηταί αὐτοῦ ἦλθον καί ἦραν τό πτῶμα αὐτοῦ, καί ἔθηκαν αὐτό ἐν τῷ μνημείῳ».
Ἴδετε, εὐλαβεῖς Χριστιανοί, τήν ἀγνωσίαν τοῦ Ἡρῴδου· τούς φίλους ἐντρέπετο να μή φανῇ ψεύστης, καί τόν Θεόν τόν Ποιητήν τοῦ οὐρανοῦ καί τῆς γῆς δεν ἐφοβεῖτο, ἀλλ’ ὑπεκρίνετο ὅτι λυπεῖται ἐπί τούτῳ καί ἀγανακτεῖ· ἐάν ὅμως οὕτως εἶχε τό πρᾶγμα, δεν θα τόν εφυλάκιζεν εἰς τήν ἀρχήν. Καλύτερον μέν ἦτο νά μή ὤμνυεν, ἀφ’ οὗ δέ πλέον ὤμοσεν, ἔπρεπε νά παραβῇ τόν τοιοῦτον ἄλογον ὅρκον του, διότι καί ὁ Προφήτης Δαυΐδ οὕτω λέγει· «Ὤμοσα, καί ἔστησα τοῦ φυλάξασθαι τά κρίματα τῆς δικαιοσύνης σου, οὐχί τοῦ ποιῆσαι παρανομίαν». Ὅτι δέ φαινομενικῶς ἐλυπήθη ὁ Ἡρῴδης καί οὐχί τῇ ἀληθείᾳ, δύναται πᾶς τις νά τό ἀντιληφθῇ· διότι ἐάν ἀληθῶς ἐλυπεῖτο να φονεύσῃ τόν Πρόδρομον, ἔπρεπε να εἴπῃ πρός τούς συγκαθημένους. Ὦ φίλοι, ἐγώ ἕως τό ἥμισυ τῆς βασιλείας μου ὑπεσχέθην να δώσω καί τό δίδω· ἐγώ βίον ὑπεσχέθην, ὤμοσα, εἴ τι μοῦ ζητήσῃ να τῆς τό δώσω, καί δεν παραβαίνω τόν λόγον μου. Άς ζητήσῃ ὅ,τι εἶναι εἰς τήν ἐξουσίαν μου, ἀνθρώπου δέ φόνον, καί οὐχ ἁπλῶς ἀνθρώπου, ἀλλά δικαίου καί ἁγίου καί Προφήτου καί Βαπτιστοῦ, τοῦ ὁποίου ὁ κόσμος ὅλος δέν εἶναι ἀντάξιος, δεν ἐξουσιάζω ἐγώ να τόν χαρίσω. Δέν εἶπε τοιαῦτα ὁ Ἡρῴδης, διότι εἶχε καί αὐτός διάθεσιν να τόν φονεύσῃ, τόν ἐμίσει καί αὐτός, ὡς καί ἡ Ἡρῳδιάς, ἄν καί ἐφαίνετο κατά πρόσωπον, ὅτι τόν ἀγαπᾷ· αὐτό τό μῖσος προβλέπων ὁ Προφήτης Ἀμώς ἔλεγεν εἰς τό ε’ (5) κεφάλαιον τῆς προφητείας του. «Ἐμίσησαν ἐν πύλαις ἐλέγχοντα, καί λόγον ὅσιον ἐβδελύξαντο».
Ἄς ἐξετάσωμεν ἤδη να μάθωμεν, τί ἐννοεῖ ὁ ἱερός οὗτος Εὐαγγελιστής λέγων. «Καί ἀκούσαντες οἱ Μαθηταί αὐτοῦ ἦλθον καί ἦραν τό πτῶμα αὐτοῦ, καί ἔθηκαν αὐτό ἐν μνημείῳ». Πρῶτον μέν τίνες ἦσαν οἱ Μαθηταί αὐτοῦ· δεύτερον τί θά εἴπῃ πτῶμα· τρίτον τί ἐγένετο ἡ Τιμία Κεφαλή τοῦ Προδρόμου καί πῶς εὑρίσκεται τό λείψανον αὐτοῦ. Καί ὡς πρός τό πρῶτον λέγομεν, ὅτι οἱ μαθηταί τοῦ Προδρόμου ἦσαν μέν καί ἄλλοι πολλοί ἀνώνυμοι, ὀνομαστί δέ ἦσαν ὁ Ἀπόστολος Ἀνδρέας καί ὁ Θεολόγος Ἰωάννης, καθώς ἀναφέρει ρητῶς ὁ ἴδιος οὗτος Θεολόγος καί Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ἐν α’ (1) κεφαλαίῳ τοῦ κατ’ αὐτόν Ἁγίου Εὐαγγελίου, οἵτινες ἠκολούθησαν κατόπιν τόν Χριστόν. Πρός δέ τό δεύτερον λέγομεν, ὅτι πρέπει νά γνωρίζητε ὅτι οἱ ἀρχαῖοι σοφοί τῶν Ἑλλήνων με τέσσαρα ὀνόματα προσονομάζουν τό σῶμα τοῦ ἀνθρώπου, ἤτοι δέμας, σκῆνος, σῶμα καί πτῶμα. Δέμας μέν τό λέγουσιν, ὅτι εἶναι οἱονεί δέμα καί δεσμός τῆς ψυχῆς· διότι ἡ ψυχή οὕτως εἰς τό σῶμα, ὡς εἰς μεγάλα δεσμά, εἶναι πεφυλακισμένη· διά τοῦτο παρακαλεῖ ὁ Προφήτης Δαυΐδ, νά ἐλευθερωθῇ ἀπό τήν φυλακήν τοῦ σώματος λέγων. «Ἐξάγαγε ἐκ φυλακῆς τήν ψυχήν μου, τοῦ ἐξομολογήσασθαι τῷ ὀνόματί σου». Ἐπειδή, ἐάν δέν ἐλευθερωθῇ ἡ ψυχή ἀπό τό σκότος τῆς φυλακῆς τοῦ σώματος, δεν δύναται να ἴδῃ τό φῶς τοῦ Θεοῦ, οὐδέ νά ὁμιλήσῃ καθαρῶς καί ἀμέσως μετά τοῦ Θεοῦ. Σκῆνος δέ ὀνομάζουν τό σῶμα, διότι εἶναι ὡς σκηνή τῆς ψυχῆς· καί καθώς ὁ ἄνθρωπος, διαμείνας ἐπ’ ἀρκετόν κάτωθι σκηνῆς, ἐξέρχεται καί ὑπάγει εἰς ἄλλον τόπον, καί τίποτε ἀπ’ ἐκεῖ δέν λαμβάνει, ὁμοίως καί ἡ ψυχή κατοικεῖ μέν εἰς τό σῶμα ὅσον εἶναι τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, μετά δέ ταῦτα, ὅταν ἐξέρχεται νά ὑπάγῃ πρός τόν Θεόν, δέν λαμβάνει μηδέν ἀπό τό σῶμα.
Σῶμα δέ τό λέγουν, διότι εἶναι ὡς σῆμα, ἤτοι τάφος τῆς ψυχῆς, ἐπειδή εἶναι τεθαμμένη καί κλειδωμένη εἰς αὐτό, καθώς προεῖπον. Πτῶμα δέ τό ὀνομάζουν, διότι, ὡς ἐξέλθῃ ἡ ψυχή ἀπ’ αὐτό, παρευθύς πλέον δέν δύναται να σταθῇ ὄρθιον, ἀλλά πίπτει κάτω. Πρός αὐτήν τήν ἔννοιαν φέρει καί ὁ λόγος τοῦ Χριστοῦ, λέγοντος εἰς τό κδ’ (24) κεφάλαιον τοῦ κατά Ματθαῖον Ἁγίου Εὐαγγελίου·«Ὅπου ἐάν ᾖ τό πτῶμα, ἐκεῖ συναχθήσονται οἱ ἀετοί»· ἤτοι, ὡς καθὼς εἰς τό νεκρόν σῶμα συντόμως συνάζονται οἱ ἀετοί, ὁμοίως καί ὅπου θα φανῇ ὁ Χριστός ἐν τῇ δευτέρᾳ παρουσίᾳ μέλλουσι να συναχθῶσι πάντες οἱ Ἅγιοι πετόμενοι, ὡς ἀετοί ἐν νεφέλαις, εἰς ἀπάντησιν αὐτοῦ. Ἀετοί μέν οἱ Ἅγιοι λέγονται διά τό καθαρόν τοῦ ὀφθαλμοῦ τῆς ψυχῆς των, τοὐτέστι τοῦ νοῦ. Πτῶμα δέ ὀνομάζεται ὁ Χριστός, διότι χωρισθείς τῆς ἁγίας αὐτοῦ ψυχῆς ἔπεσε τό σῶμα εἰς τόν τάφον.
Πρός δέ τό τρίτον λέγομεν, ὅτι ἡ παράνομος Ἡρῳδιάς τότε μέν κατέχωσε τήν Τιμίαν ταύτην Κεφαλήν ἐντός τοῦ κήπου τοῦ Ἡρῴδου, εἰς κεκρυμμένον τόπον· μεταγενεστέρως ὅμως, κατ’ ἀποκάλυψιν τοῦ Τιμίου Προδρόμου, τήν εὗρον δύο Μοναχοί, οἱ ὁποῖοι μετέβησαν διά νά προσκυνήσωσιν εἰς τά Ἱεροσόλυμα· καί κατά διαδοχήν εὑρίσκοντο μέρη ἐκ ταύτης καί ἕως τοῦ νύν εἰς διαφόρους τόπους(¹). Τό δέ τίμιον αὐτοῦ σῶμα ἐτάφη μέν ὑπό τῶν μαθητῶν αὐτοῦ ἐν τῇ Σεβαστῇ Καισαρείᾳ κειμένῃ ἐν τῇ Παλαιστίνη, τήν ὁποίαν περιετείχισεν ὁ βρεφοκτόνος Ἡρῴδης καί ἐπωνόμασεν οὕτω εἰς τό ὄνομα τοῦ Σεβαστοῦ Καίσαρος τῆς Ρώμης Τιβερίου, καθώς διηγεῖται ὁ φιλαλήθης καί φιλίστωρ Φλάβιος Ἰώσηπος ἐν τῷ ιε’ Λόγῳ τῆς Ἰουδαϊκῆς Ἀρχαιολογίας του, ἐν ᾧ πρῴην ὠνομάζετο Στράτωνος Πύργος, ὕστερον ὅμως ὁ ἀσεβέστατος βασιλεύς Ἰουλιανός ὁ Παραβάτης τό ἔκαυσεν ἐν τῇ πόλει Ἀντιοχείᾳ, καθώς τό ἀναγράφει ὁ Μεταφραστής Συμεών εἰς τό Μαρτύριον τοῦ Ἁγίου μεγαλομάρτυρος Ἀρτεμίου.
Τοιουτοτρόπως ἐγένετο ἡ ἀποτομή τῆς Τιμίας Κεφαλῆς τοῦ Προδρόμου, εὐλογημένοι Χριστιανοί· καί ὁ μέν Ἡρῴδης καί ἡ ἀσεβεστάτη γυνή αὐτοῦ Ἡρῳδιάς σύν τῇ θυγατρί αὐτῆς Σαλώμῃ ἐκληρονόμησαν τήν αἰώνιον κόλασιν, ὁ δέ δίκαιος Πρόδρομος, καθώς τό λέγει καί ἡ Σοφία τοῦ Σολομῶντος εἰς τό ε’ (5) κεφάλαιον «Στήσεται ὁ δίκαιος ἐν παρρησίᾳ πολλῇ κατά πρόσωπον τῶν θλιψάντων αὐτόν», τοῦ Ἡρῴδου δηλονότι καί τῆς Ἡρῳδιάδος ἐπί τῆς δευτέρας παρουσίας τοῦ Χριστοῦ. Τότε θα τόν ἴδωσι καί θά ταραχθῶσιν ἀπό τόν φόβον των, καί θά θαυμάσωσι διά τήν τιμήν τήν ὁποίαν ἔλαβεν ἐκ Θεοῦ.
Ἡμεῖς δέ, ἀδελφοί, ἄς φύγωμεν τήν μίμησιν τοῦ Ἡρῴδου, τῆς Ἡρῳδιάδος καί τῆς θυγατρός αὐτῆς. Μή γενώμεθα οἱ ἄνδρες ὡς ὁ Ἡρῴδης· μή γίνωνται αἱ γυναῖκες ὡς ἡ Ἡρῳδιάς καί ἡ θυγάτηρ αὐτῆς. Μή μεθύωμεν εἰς τάς ἑορτάς καί πανηγύρεις τῶν Ἁγίων· μή χορεύωσιν αὗται, κατά τήν συνήθειαν τῶν Ἑβραίων, διότι καί ἐάν τόν Πρόδρομον δεν φονεύωμεν πάλιν, ἀλλά φονεύομεν ἑαυτούς ποιοῦντες ἑαυτούς ὑποδίκους τῆς αἰωνίου κολάσεως. Ἀκούσατε ὅσοι ἔχετε γυναῖκας· ἀκούσατε ὅσοι ἔχετε θυγατέρας· ἀκούσατε ὅσοι εἷσθε ἐκδεδομένοι εἰς τήν ἐπιθυμίαν τῶν γυναικῶν· ἀκούσατε ὅσοι ὀμνύετε διά παραμικράν αἰτίαν ἤ καί ἄνευ αἰτίας· διότι καί ὁ ταλαίπωρος Ἡρῴδης δέν ἐφαντάζετο ὅτι θά τοῦ ζητήσῃ ἡ θυγάτηρ τῆς Ἡρῳδιάδος τοιοῦτον ζήτημα· διά τοῦτο ὤμνυεν, ἀλλ’ ὅμως ἔγινε φονεύς, καί οὐχ ἁπλῶς φονεύς, ἀλλά καί προφητοκτόνος.
Τοιοῦτοι εἶναι καί τὴν σήμερον πολλοί ἄνθρωποι, οἱ ὁποῖοι κακῶς ὀμνύουσι καί ἐκπληροῦσι τόν ὅρκον των· τοιαῦται εἶναι καί γυναῖκες πολλαί, αἱ ὁποῖαι ἐκεῖ ὅπου πρέπει να ἵστανται μετά εὐλαβείας πολλῆς εἰς τήν Ἐκκλησίαν, ὁμιλοῦσι καί κατακρίνουσιν ἡ μία τήν ἄλλην· ἐνῷ πρέπει νά κάθηνται εὐτάκτως καί σωφρόνως εἰς τούς γάμους, ἐγείρονται καί ὀρχοῦνται· ἐκεῖ ὅπου πρέπει να ἀκροάζωνται μεθ’ ἡσυχίας τήν ψαλμῳδίαν καί τήν ἀνάγνωσιν τοῦ Βίου τοῦ ἑορταζομένου Ἁγίου, συνάζονται καί χορεύουσι, καί τό θαυμαστόν εἶναι ὅτι τό ἔχουσι καί διά ἔπαινον, ποία θά στολισθῇ καί ποία θα χορεύσῃ καλλίτερα.
Βαβαί τῆς ἀπωλείας! Ἡμεῖς φονεύομεν καθ’ ἑκάστην ἡμέραν τήν ψυχήν μας, καί δέν τό ἐννοῦμεν, καί τόν Ἡρῴδην θαυμάζομεν, ὅτι ἐφόνευσε τόν Πρόδρομον! Πόσοι εἶναι καί σήμερον, ὅπου διά μιᾶς γυναικός ἀπόλαυσιν προαιροῦνται τόν θάνατον; Πόσαι γυναῖκες εἶναι ὅπου καθυποδουλώνονται εἰς ἔρωτα σατανικόν, καί φονεύουσι τούς ἄνδρας αὐτῶν; Καί ὅμως οὐδέν θηρίον ποιεῖ αὑτό, νά φονεύσῃ τόν σύζυγόν του· μόνον ἡ ἔχιδνα! Ταῦτα δέ πάντα συμβαίνουσι, διότι δέν ἔχουν σωφροσύνην καί παίδευσιν τά παιδία ἀπό μικρά, ἀλλά συνηθίζουσιν ἀπό τούς πατέρας τήν μέθην καί ἀπό τάς μητέρας τούς χορούς, γινόμενα τῆς ἀπωλείας ὅταν μεγαλώσωσι.
Διά τοῦτο πρέπει να παιδεύωνται ἐκ νεαρᾶς ἡλικίας εἰς διδασκάλους σώφρονας καί φρονίμους· μᾶλλον δέ οἱ πατέρες νά γίνωνται διδάσκαλοι τῶν παίδων, νά μή μεθύωσι, νά μή προδίδωσι, νά μή συκοφαντῶσι, νά μή πορνεύωσι, νά μή κάμνωσιν ὅσα εἶναι τῆς κολάσεως αἴτια. Ὁμοίως καί αἱ μητέρες νά γίνωνται παιδαγωγοί τῶν θυγατέρων των, νά μή βλέπωσιν ἐκ τῶν παραθύρων ἔξω εἰς τάς ὀδούς, νά μή ὁμιλῶσιν ἀργολογίας, ὅσαι μολύνουσι τήν ψυχήν τῶν παρθένων, νά μή χορεύωσι, να μή καταλαλῶσι, καί σχεδόν εἰπεῖν νά μή κάμνωσιν ὅσα εἶναι σατανικά ἔργα. Διότι, ὅταν ἀνατραφῶσι τά παιδία μέ τοιαύτας καλάς παιδαγωγίας, δυσκόλως μετατρέπονται εἰς τό κακόν, ὅταν φθάσωσιν εἰς τήν νόμιμον ἡλικίαν.
Ἡ ψυχή τῶν παίδων εἶναι ὡς τό καθαρόν καί λευκόν πανίον, τό ὁποῖον εἰς ὅ,τι χρῶμα βαφῇ ἐξ ἀρχῆς, ἐκεῖνο μένει ἕως τέλους· κἄν θελῄσῃ τις νά τό μεταβάψῃ εἰς ἕτερον χρῶμα, πάντοτε φαίνεται ἡ πρώτη βαφή. Ὁμοίως καί τά μικρά παιδία, ὅταν συνηθίσωσιν εἰς τήν ἀρετήν, δυσκόλως μετατρέπονται εἰς τήν κακίαν· διά τοῦτο λέγει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος εἰς τό ιε’ (15) κεφάλαιον τῆς πρός Κορινθίους πρώτης Ἐπιστολῆς, λαβών τήν παροιμίαν ἐκ τοῦ ποιητοῦ Μενάνδρου· «Φθείρουσιν ἤθη χρηστά ὁμιλίαι κακαί». Καί μή θαυμάζωμεν, πῶς γίνονταί τινες κλέπται ἤ πόρνοι ἤ ἀρνηταί τῆς πίστεως τῶν Χριστιανῶν, διότι δέν διδάσκονται μικρόθεν τά παιδία ὑπό τῶν πατέρων των ἐν παιδείᾳ καί νουθεσίᾳ Κυρίου, ἀλλά συνηθίζουν ἀπό μικρά εἰς τήν ἁμαρτίαν, καί ὅταν εὕρωσιν ὀλίγην αἰτίαν, παρευθύς ἐκτρέπονται τῆς εὐθείας ὁδοῦ καί περιπίπτουσιν εἰς τήν ἀπώλειαν.
Διά τοῦτο παραγγέλλει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος εἰς τό ἕκτον κεφάλαιον τῆς πρός Ἐφεσίους Ἐπιστολῆς. «Τά τέκνα ὑπακούετε τοῖς γονεῦσιν ὑμῶν ἐν Κυρίῳ· τοῦτο γάρ ἐστι δίκαιον· τίμα τόν πατέρα καί τήν μητέρα σου, ἥτις ἐστίν ἐντολή πρώτη ἐν ἐπαγγελίᾳ, ἵνα εὖ σοι γένηται, καί ἔσῃ μακροχρόνιος ἐπί τῆς γῆς· καί οἱ πατέρες μή παροργίζετε τά τέκνα ὑμῶν, ἀλλ’ ἐκτρέφετε αὐτά ἐν παιδείᾳ καί νουθεσίᾳ Κυρίου». Καί πάλιν εἰς τό δωδέκατον κεφάλαιον τῆς πρός Ἑβραίους Ἐπιστολῆς. «Τίς γάρ ἐστιν υἱός, ὅν οὐ παιδεύει πατήρ;» Καί ὁ σοφός Σολομῶν εἰς τό ι’ (10) κεφάλαιον τῶν Παροιμιῶν οὕτω λέγει· «Υἱός πεπαιδευμένος, σοφός ἔσται». Καί πάλιν εἰς τό ιζ’ (17) «Οὐκ εὐφραίνεται πατήρ ἐπί υἱῷ ἀπαιδεύτῳ, υἱός δέ φρόνιμος εὐφραίνει μητέρα αὐτοῦ». Καί πάλιν εἰς τό ιγ’ (13) «Ὅς φείδεται τῆς βακτηρίας μισεῖ τόν υἱόν αὐτοῦ, ὁ δέ ἀγαπῶν ἐπιμελῶς παιδεύει».
Ταῦτα λέγων περί τῶν ἀρρένων παιδίων, πολλῷ μᾶλλον σᾶς παραγγέλλω περισσότερον να παιδεύητε τά θήλεα, ἐπειδή εἶναι ἀσθενέστερον γένος καί εὔκολον εἰς τήν ἁμαρτίαν. Ὁ σοφός Σειράχ εἰς τό ἕβδομον κεφάλαιον παραγγέλλει· «Τέκνα σοί ἐστι; παίδευσον αὐτά, καί κάμψον ἐκ νεότητος τόν τράχηλον αὐτῶν. Θυγατέρες σοί εἰσι; πρόσεχε τῷ σώματι αὐτῶν, καί μή ἱλαρώσῃς πρός αὐτάς τό πρόσωπόν σου». Ἀκούετε ὅσαι εἷσθε μητέρες θυγατέρων, καί μή γίνεσθε κακά παραδείγματα τῶν κορασίων, διότι, ὅταν σεῖς ὁμιλῆτε λόγους, οἵτινες μολύνουσι τάς ψυχάς ἁπαλῶν ἀνθρώπων, ὅταν δέν ἀγαπᾶτε τήν ἐργασίαν τοῦ οἴκου, ὅταν ἀντιλέγητε εἰς τούς ἄνδρας, ὅταν προκύπτητε συχνάκις ἐκ τῶν παραθυρίδων, ὅταν ἀτακτῆτε καί χορεύητε, πόθεν θά μάθωσιν αἱ μικραί κόραι τήν παίδευσιν, αἵτινες δεν ἐξέρχονται ἔξω τοῦ οἴκου; Διά τοῦτο, ὅπως ὀνομάζεται θυγάτηρ τοῦ δεῖνος καί τῆς δεῖνος, ὁμοίως πρέπει πάλιν καί ἐκ τοῦ πατρός καί ἐκ τῆς μητρός να ἔχῃ τήν παίδευσιν. Διότι, ἐάν μέν ἡ θυγάτηρ αὐτῶν γίνῃ φρόνιμος, εἶναι τιμή καί ἀγαλλίασις ἀμφοτέρων, ἐάν δέ ἀποβῇ τό ἐναντίον, ἀμφοτέρων πάλιν εἶναι διά παντός κατηγορία καί ἀτιμία καί ὄνειδος καί ἐξουθένημα.
Ταῦτα δέ, ἅπερ λέγω, εὐλογημένοι Χριστιανοί, εἶναι ἀναγκαία καί χρήσιμα εἰς πάντα Χριστιανόν ὄχι μόνον εἰς τούς πατέρας, εἴτε ἀρσενικοῦ εἴτε θηλυκοῦ παιδίου, ἀλλά καί πρός τούς ἀτέκνους, διότι εἶναι τινές ὅπου ἐκτρέφουσι παιδία ὀρφανά, ὑπέρ τῆς ψυχικῆς αὐτῶν σωτηρίας, εἰς τά ὁποῖα θέλουν να ἔχουν καί περισσοτέραν ἐπιμέλειαν. Διά τοῦτο μή καταφρονήσητε τούς λόγους μου, μᾶλλον δέ σπουδάσατε να γίνητε ἐκπληρωταί τούτων, ἵνα οὕτω θεαρέστως πολιτευόμενοι τύχητε τῆς Βασιλείας τῶν οὐρανῶν. Ἧς γένοιτο πάντας ἡμᾶς ἐπιτυχεῖν ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, ᾧ πρέπει πᾶσα δόξα, τιμή καί προσκύνησις, σύν τῷ ἀνάρχῳ αὐτοῦ Πατρί, καί τῷ παναγίῳ καί ἀγαθῷ καί ζωοποιῷ αὐτοῦ Πνεύματι, νύν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων Ἀμήν.
* (Ἐκ τοῦ «Νέου Θησαυροῦ Γ. Σουγδουρῆ ἐλαφρῶς διωρθωμένος»).
(¹) Μέρος τῆς Τιμίας Κάρας εὑρίσκεται μέχρι τῆς σήμερον θαυματουργοῦν ἐν τῇ Μονῇ τοῦ Τιμίου Προδρόμου ἐν Ἱεροσολύμοις, ἥτις πληροῦται ἁγιάσματος πρός μετάδοσιν εἰς τούς προσκυνητάς.
Πηγή: Ὁ Μέγας συναξαριστής τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Ἐκδίδεται ἀναλώμασι καί ἐπιμελείᾳ, του ἐν Μοναχοῖς ἐλαχίστου Βίκτωρος Ματθαίου Καθηγουμένου τῆς ἐν Κρονίζη, Κουβαρά Ἀττικῆς Ἱεράς καί σεβασμίας Δεσποτικῆς Μονῆς Μεταμορφώσεως του Σωτῆρος. ἜκδοσιςΓ’, ἀνάτυπος ἐκ τῆς Β’, Ἀθῆναι 1969 (Τόμος Η’, μην Αύγουστος σελ. 487 – 504).
Οἱ Εἰκόνες καί οἱ φωτογραφίες τοῦ κειμένου, ἔχουν τεθεῖ ἀπό τόν συντάκτη τῆς ἀνάρτησης.
