(ΤΗ ΠΕΜΠΤΗ ΤΗΣ Ε’ ΕΒΔΟΜΑΔΟΣ ΤΩΝ ΝΗΣΤΕΙΩΝ)
Τῇ αὐτῇ ἡμέρα Πέμπτῃ τῆς πέμπτης ἑβδομάδος τῶν νηστειῶν, κατά τήν ἀρχαίαν παράδοσιν ψάλλομεν τήν Ἀκολουθίαν τοῦ ΜΕΓΑΛΟΥ καί κατανυκτικοῦ ΚΑΝΟΝΟΣ (¹)
Τρόπους, Ἰησοῦ, κατανύξεως δίδου
Ἅδουσι νυνί Κανόνα σοι τόν Μέγαν.
ΤΟΝ ΜΕΓΙΣΤΟΝ ὄντως τοῦτον καί κατανυκτικώτατον ἁπάντων τῶν Κανόνων ἀρίστως καί τεχνηέντως συνέθεσε καί συνέγραψεν ὁ ἐν Ἁγίοις Πατήρ ἡμῶν Ἀνδρέας, ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης ὁ καί Ἱεροσολυμίτης καλούμενος, ὁ ἑορταζόμενος κατά τήν δ’ (4ην) Ἰουλίου. Οὗτος πατρίδα εἶχε τήν Δαμασκόν, ὑπῆρχε δέ μέχρι τοῦ ἑβδόμου ἔτους τῆς ἡλικίας του ἄφωνος, θεραπευθείς διά θαύματος. Δεκατετραετής δέ γενόμενος παρεδόθη ἀπό τούς γονεῖς του εἰς τό σχολεῖον, ἐπειδή δέ ἦτο ὀξύς εἰς τόν νοῦν κατεγίνετο εἰς τά μαθήματα μέ πολλήν προθυμίαν καί ἐπιμέλειαν καί γυμναζόμενος μέ πόθον ὑπερβολικόν εἰς πᾶσαν μάθησιν ἐπροχώρησε μέ μεγάλην σύνεσιν καί εἰς τήν φιλοσοφίαν καί τήν ἐπιστημονικήν μελέτην τῶν Θείων Γραφῶν. Ἀφοῦ δέ ὁ μακάριος ἐτελείωσε τάς σπουδάς του, μετέβη εἰς τά Ἱεροσόλυμα καί ἔγινε Μοναχός ὁσίως καί θεοφιλῶς πολιτευόμενος καί πολλά συγγράμματα ψυχωφελέστατα, λόγους δηλαδή καί κανόνας πανηγυρικούς συγγράφων διά τήν Ἐκκλησίαν τοῦ Θεοῦ, σύν δέ τούτοις καί τόν παρόντα Μέγαν Κανόνα ἐποίησεν, κατάνυξιν ἄπειρον ἀποστάζοντα, ὁμοῦ δέ καί παρηγορίαν.
Εἰς τόν Κανόνα τοῦτον συνήθροισε καί ἔθεσεν ὁ Ἅγιος ὅλας τάς ἱστορίας τῆς Παλαιᾶς καί Νέας Διαθήκης, ἀρχίζων ἀπό τοῦ Ἀδάμ, ἕως εἰς αὐτήν τήν Ἀνάληψιν τοῦ Χριστοῦ καί μέχρι τοῦ Ἀποστολικοῦ κηρύγματος, τοῦτο δέ τό μέλος τεχνηέντως συνθέσας, προτρέπει δι’ αὐτοῦ πᾶσαν ψυχήν πρός μίμησιν μέν τῶν καλῶν, ἀποφυγήν δέ τῶν κακῶν καί εἰς Θεόν ἐπιστροφήν διά μετανοίας καί δακρύων καί πάσης ἀγαθῆς πράξεως. Τόσον δέ ἐπιτηδείως συνήρμοσε καί ἐμελούργησε τά θεῖα ταῦτα νοήματα, ὥστε δύνανται νά μαλάξουν καί τήν πλέον σκληράν καρδίαν καί νά παρακινήσουν εἰς κατόρθωσιν ἀρετῆς μέ μόνην τήν ψαλμῳδίαν αὐτοῦ, ἐάν βεβαίως οἱ ψάλλοντες ἤ ἀκούοντες προσέχουν καί μέ ταπείνωσιν ψυχῆς κατανοοῦσι τά ψαλλόμενα. Τοῦτον τόν Μέγαν Κανόνα ἔφερε πρῶτος εἰς τήν Κωνσταντινούπολιν αὐτός οὗτος ὁ ποιητής αὐτοῦ, ὅταν νεώτατος ἔτι ὤν ἐστάλη ὑπό τοῦ τότε Πατριάρχου Ἱεροσολύμων ὡς ἀντιπρόσωπός του εἰς τήν Ἁγίαν ς’ Οἰκουμενικήν Σύνοδον, ἥτις συνηθροίσθη ἐκεῖ κατά τῶν αἱρέσεων τῶν μονοθελητῶν ἐν ἔτει χπ’ (680). Ὁμοῦ δέ μέ τόν Μέγαν τοῦτον Κανόνα ἔφερεν ὁ Ἅγιος καί τόν Βίον τῆς Ὁσίας Μητρός ἡμῶν Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας τόν ὁποῖον προλαβών εἶχε συγγράψει ὁ ἐν Ἁγίοις μέγας Πατήρ ἡμῶν Σωφρόνιος Ἱεροσολύμων.
Ἐπειδή λοιπόν οἱ μεταγενέστεροι θεῖοι Πατέρες ἐγνώρισαν, ὅτι καί τά δύο ταῦτα συγγράμματα εἶναι ψυχωφελέστατα, διέταξαν, ὅπως κατά τήν παροῦσαν ἡμέραν καί ὁ Μέγας Κανών ψάλληται καί ὁ θαυμάσιος Βίος τῆς Ὁσίας Μαρίας ἀναγινώσκηται, διότι καί ἐκεῖνος καί οὗτος δύνανται νά διαθερμάνουν καί νά διεγείρουν εἰς μετάνοιαν καί διόρθωσιν βίου τούς ραθυμοτέρους καί ἀμελεστέρους. Ὁ μέν λοιπόν θεῖος Ἀνδρέας, ὡς εἷς ἄριστος στρατηγός, μέ τάς ἱστορίας τοῦ Μεγάλου Κανόνος, διηγούμενος τήν ἀρετήν τῶν μεγάλων ἀνδρῶν καί ἐκ τοῦ ἐναντίου, τῶν φαύλων τήν ἐκτροπήν, γενναιοτέρους καθιστᾷ τούς ἀγωνιζομένους καί τούς κάμνει νά ἐπεκτείνωνται ἀνδρικῶς εἰς τά ἔμπροσθεν. Ὁ δέ ἱερός Σωφρόνιος μέ τήν διήγησιν τῆς ὑπέρ φύσιν πολιτείας τῆς Ὁσίας Μαρίας μᾶλλον σώφρονας καί πρός Θεόν διεγείρει καί δέν ἀφήνει τούς ἀνθρώπους νά καταπίπτωσι καί νά ἀπελπίζωνται ὡς ἄνθρωποι ἁμαρτήσαντες. Διότι ἡ διήγησις τοῦ Βίου τῆς Ὁσίας ταύτης παριστᾷ τό μέγεθος τῆς φιλανθρωπίας καί τῆς εὐσπλαγχνίας τοῦ Θεοῦ διά τούς ὁλοψύχως μετανοοῦντας καί προαιρουμένους νά ἐπιστρέψωσιν ἀπό τά πρότερα αὐτῶν ἁμαρτήματα.
Λέγεται δέ Μέγας ὁ Κανών οὗτος ἴσως καί διά τά μεγάλα καί πολλά ὄντως καί ὑψηλά νοήματα· ὅμως τό ἀληθέστερον εἶναι, διά τό ὅτι ὁ ἀριθμός τῶν τροπαρίων του ἀνέρχεται εἰς διακόσια καί πεντήκοντα, ἀπό τά ὁποῖα καθέν ἡδονήν ἀποστάζει ἄρρητον. Ἁρμοδίως λοιπόν καί πρεπόντως ὁ Μέγας οὗτος Κανών, ὁ ὁποῖος μεγάλην κατάνυξιν δύναται νά προξενήσῃ, διωρίσθη νά ψάλληται εἰς τήν μεγάλην Τεσσαρακοστήν καί μάλιστα πρός τό τέλος αὐτῆς, ὅταν οἱ ἄνθρωποι ἀρχίζωσι νά ἀποκάμνωσιν. Ἐν Κωνσταντινουπόλει δέ διατρίβων ὁ θεῖος οὗτος Πατήρ ἀπεσπάσθη καί μή θέλων διά θείας ἀποκαλύψεως ἀπό τήν ἡσυχίαν του καί διωρίσθη εἰς τήν διακονίαν τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας, εἶτα δέ καί ὀρφανοτρόφος ἐψηφίσθη καί μετά μικρόν ἐγένετο καί τῆς Κρήτης Ἀρχιεπίσκοπος, τήν ὁποίαν ἐπί πολλά ἔτη ἐποίμανεν. Ἐλθών δέ περί τό ψκ’ (720) ἔτος δι’ ἀναγκαίαν ὑπόθεσιν εἰς Κωνσταντινούπολιν ἐπέστρεφε καί πάλιν εἰς τήν ἐπαρχίαν του· φθάσας ὅμως εἰς τήν Μυτιλήνην, εἰς πόλιν καλουμένην Ἐρεσόν, ἐκεῖ πρός Κύριον ἐξεδήμησεν.
(¹) Ἡ ἐν κοινῇ Συνάξει κατά τήν σήμερον ἀνάγνωσις καί ψαλμῳδία τοῦ θαυμασίου καί κατανυκτικωτάτου τούτου ποιήματος τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρός ἡμῶν Ἀνδρέου Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης εἰσήχθη ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ ἀπ’ αὐτῶν ἔτι τῶν πρώτων χρόνων τῆς συνθέσεως αὐτοῦ καί δή ζῶντος ἔτι τοῦ ποιητοῦ του Ἁγίου Ἀνδρέου, θεωρηθείς ὡς ἡ ἀποκορύφωσις τῆς ἐκδηλώσεως τοῦ πνεύματος τῆς μετανοίας, ἐξ οὗ περ δέον ὅπως ἐμπνέωνται οἱ πιστοί κατά τό προκεχωρημένον τοῦτο στάδιον τῆς νηστείας, λίαν δέ προτρεπτικός εἰς εἰλικρινῆ ἐξομολόγησιν καί διόρθωσιν τῶν ἡμαρτηκότων. Μάλιστα διά τοῦ ποιήματος τούτου παρίσταται ἡ ἀνθρωπότης ὁλόκληρος οἱονεί μετανοοῦσα, ἐξομολογουμένη καί θρηνολογοῦσα τήν ἠθικήν αὐτῆς κατάπτωσιν.
Πλήν τῆς σήμερον ὁ Μέγας Κανών καθιερώθη, ἵνα ψάλληται ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ καί κατά τάς τέσσαρας πρώτας ἡμέρας τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς ἤτοι ἀπό τῆς καθαρᾶς Δευτέρας ἕως τῆς καθαρᾶς Πέμπτης. Πρός τοῦτο διῃρέθη εἰς τέσσαρας στάσεις, ψάλλεται δέ εἰς ἑκάστην τῶν ὡς ἄνω ἡμερῶν καί ἀνά μία στάσις ἐν τῷ ἀποδείπνῳ.
Ταῖς τοῦ Ἁγίου Ἁνδρέου πρεσβείαις, ὁ Θεός ἐλέησον καί σῶσον ἡμᾶς. Ἀμήν.
Πηγή: Ὁ Μέγας συναξαριστής τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, τόμος ΙΓ’ Τριώδιον (σελ. 378). Ἐκδίδεται ἀναλώμασι καί ἐπιμελείᾳ, τοῦ ἐν Μοναχοῖς ἐλαχίστου Βίκτωρος Ματθαίου Καθηγουμένου τῆς ἐν Κρονίζῃ, Κουβαρᾶ Ἀττικῆς Ἱερᾶς καί σεβασμίας Δεσποτικῆς Μονῆς Μεταμορφώσεως του Σωτῆρος. Ἔκδοσις Β’ 1969.
