Ἀπόσπασμα ἀπό τόν βίο τοῦ Ἱερομάρτυρος Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Γρηγορίου τοῦ Ε’.
Τήν λα’ (31ην) Μαρτίου ἀνηγγέλθη εἰς τήν Ὑψηλήν Πύλην ἡ ἐν Πελοποννήσῳ ἔκρηξις τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως καί τήν πρωΐαν τῆς Μεγάλης Δευτέρας (2α Ἀπριλίου) ἀπεκεφαλίσθη ὁ ὁ μέγας διερμηνεύς Κωνσταντῖνος Μουρούζης, ἐσφάγησαν δέ ἤ ἀπηγχονίσθησαν καί ἄλλοι τινές τῶν ἐπισήμων, ἰδίως οἱ ἐκ Πελοποννήσου καταγόμενοι. Τό Μέγα Σάββατον ἔλαβεν ὁ Πατριάρχης διαταγήν, ἵνα παραγγείλῃ εἰς τούς Χριστιανούς νά προσέλθωσιν εἰς τήν Ἐκκλησίαν κατά τήν ἡμέραν τοῦ Πάσχα, νά προσευχηθῶσι καί κατόπιν νά ἀναχωρήσωσιν ἕκαστος εἰς τά ἴδια ἄνευ τῶν συνήθων χαιρετισμῶν καί ἐπισκέψεων. Τότε ὁ θεῖος Γρηγόριος στραφείς πρός τινα τῶν παρακαθημένων Ἀρχιερέων εἶπε· «Πληροῦται καί ἐφ’ ἡμᾶς τό προφητικόν «καί μεταστρέψω τάς ἑορτάς ὑμῶν εἰς πένθος» (Ἀμώς η’ 10).
Παρά πάντα ταῦτα ὁ μακάριος Γρηγόριος παρέμεινε μέχρι τῆς τελευταίας αὐτοῦ στιγμῆς ἀπτόητος καί ἀνδρεῖος, προβλέπων δέ τόν ἐπικείμενον κίνδυνον ἠρώτα κατά τάς παραμονάς· «Ποῖος θάνατος εἶναι προτιμότερος, ὁ διά καρατομήσεως ἤ ὁ δι’ ἀγχόνης;», ἀλλ’ ἀπέκρουεν ἑκάστοτε ἐντόνως τάς ἐπανειλημμένας συστάσεις τῆς ρωσικῆς πρεσβείας καί τῶν προκρίτων ὁμογενῶν, ὅπως διαφύγῃ δι’ ἀσφαλοῦς ὁδοῦ καί σωθῇ, λέγων· «Μή μέ παρακινεῖτε εἰς φυγήν. Πῶς θά ἐγκαταλείψω τό ποίμνιόν μου;…. Εἶμαι Πατριάρχης διά νά σώσω τόν λαόν μου, ὄχι διά νά τόν ρίψω εἰς τάς μαχαίρας τῶν Γενιτσάρων. Ὁ θάνατός μου θά χρησιμεύσῃ περισσότερον ἤ ἡ ζωή μου. Οἱ ξένοι Χριστιανοί ἡγεμόνες δέν θά ἴδωσι μέ ἀδιαφορίαν τήν ἐν τῷ προσώπῳ μου ὕβριν τῆς Πίστεώς των. Ἐκ δέ τῶν Ἑλλήνων οἱ ἄνδρες τῶν ὅπλων θά μάχωνται μέ ἀπελπισίαν, ἥτις συχνά χαρίζει τήν νίκην. Ὄχι, δέν θά χρησιμεύσω ὡς περίγελως τοῦ κόσμου, δέν θά ἀνεχθῶ διερχόμενος διά τῶν ὁδῶν τῆς Ὀδησσοῦ ἤ τῆς Κερκύρας ἤ τῆς Ἀγκῶνος νά μέ δακτυλοδεικτῶσι λέγοντες, ἰδού ὁ φονεύς Πατριάρχης. Ὑπάγω ὅπου μέ καλεῖ ἡ μεγάλη μοῖρα τοῦ Ἔθνους μου καί ὁ πανάγαθος Θεός, ὁ ἔφορος τῶν θείων καί τῶν ἀνθρωπίνων πραγμάτων».
Ὅ,τι προέβλεπεν ὁ Γρηγόριος, τοῦτο καί ἐγένετο μετά πρωτοφανοῦς ἀγριότητος καί θηριωδίας. Τήν ι’ (10ην) Ἀπριλίου, ἡμέραν τοῦ Πάσχα, κατῆλθεν εἰς τόν Πατριαρχικόν Ναόν καί ἐτέλεσε τήν θείαν Λειτουργίαν μετ’ ἀταραξίας καί ἠρεμίας μεγαλειώδους, τήν ὁποίαν διέπκοπτε μόνον ἡ συγκίνησις καί τά δάκρυα. Καθ’ ὅν δέ χρόνον ἐψάλλετο τό «Ἀγαπήσω σε, Κύριε, ἡ ἰσχύς μου» ἠσπάσθη τόν τελευταῖον ἀσπασμόν τούς συνιερουργήσαντας ὀκτώ Ἀρχιερεῖς. Μετά τό πέρας τῆς θείας Λειτουργίας ἀνῆλθεν εἰς τό Πατριαρχεῖον καί ἀπεσύρθη εἰς τά ἴδια, ὅπως ἡσυχάσῃ. Ἐκεῖ προσελθών τις ἐκ τῶν οἰκείων του τοῦ ἀνήγγειλεν, ὅτι ἐπιβάται ἑπτανησιακοῦ πλοίου προσερχομένου ἐκ Πελοποννήσου ἐπεβεβαίωσαν τήν περί ἐξεγέρσεως τῶν Ἑλλήνων εἴδησιν καί προσέθηκε· «Καί τώρα τί ἔχει νά γίνῃ;» Ὁ δέ Πατριάρχης ἀτάραχος ἀπήντησε· «Καί τώρα καί πάντοτε τό θέλημα τοῦ Κυρίου γενέσθω».
Κατά τήν ἰδίαν ἐκείνην ἡμέραν τοῦ Ἁγίου Πάσχα καί περί ὥραν δεκάτην πρό μεσημβρίας, τοῦ ἀνήγγειλαν οἱ ἐκεῖ παρευρισκόμενοι Κληρικοί ὅτι ἦλθον εἰς τά Πατριαρχεῖα καί τόν ζητοῦν ὁ μέγας διερμηνεύς Σταυράκης Ἀριστάρχης καί ὁ Τοῦρκος γενικός γραμματεύς τοῦ ὑπουργείου τῶν Ἐξωτερικῶν, νομίσας δέ ὁ Ἅγιος ὅτι ἦλθον δι’ ἐπίσκεψιν ἐπί τῇ ἑορτῇ τοῦ Πάσχα ἠγέρθη καί ἀνέμενεν. Ἀλλ’ ὁ διερμηνεύς μεταβάς εἰς τήν αἴθουσαν τῶν συνεδριάσεων τῆς Ἱερᾶς Συνόδου καί προσκαλέσας ἐσπευσμένως τούς Ἀρχιερεῖς ἀνέγνωσε σουλτανικόν φιρμάνιον διά τοῦ ὁποίου ὁ Πατριάρχης Γρηγόριος ὁ Ε’ ἐπαύετο ὡς ἀνάξιος τοῦ Πατριαρχικοῦ θρόνου, ἀγνώμων πρός τήν Ὑψηλήν Πύλην καί ἄπιστος. Ὁ ἔκπτωτος Πατριάρχης συλληφθείς ἀμέσως ὑπό τῶν παρισταμένων Γενιτσάρων ἀπήχθη εἰς τάς φυλακάς Μποστανζήμπαση, ἔνθα ὑποβληθείς εἰς πολυτρόπους βασάνους καί ἐμπαικτικάς ἐρωτήσεις ἐτήρησεν ἀξιοθαύμαστον σιωπήν, τήν ὁποίαν διέκοψεν ἅπαξ μόνον εἰς τάς προτροπάς τῶν βασανιστῶν, ὅπως ἐξομώσῃ τήν εἰς Χριστόν Πίστιν καί σωθῇ, εἰπών· «Ὁ Πατριάρχης τῶν Χριστιανῶν Χριστιανός ἀποθνῄσκει». Μετά τινας ὥρας ὡδηγήθη ὑπό πολυαρίθμου φρουρᾶς εἰς τήν ἀποβάθραν τοῦ Φαναρίου, νομίσας δέ ὅτι ἐκεῖ ἦτο ὁ τόπος τῆς ἐκτελέσεώς του, ἀνέτεινε τούς ὀφθαλμούς πρός τόν οὐρανόν καί ποιήσας τό σημεῖον τοῦ Σταυροῦ ἐγονυπέτησε καί ἔκλινε τόν αὐχένα πρός ἀποκεφαλισμόν. Ἠγέρθη ὅμως καί πάλιν ἐκεῖθεν συρόμενος ὑπό τῶν δημίων, οἵτινες περιήγαγον αὐτόν διά τοῦ πολυαρίθμου τουρκικοῦ πλήθους μέχρι τῶν Πατριαρχείων, ὅπου καί τόν ἀπηγχόνισαν εἰς τήν μεσαίαν πύλην αὐτῶν.
Ἔκτοτε ἡ πύλη αὕτη παραμένει κλειστή. Κατά δέ τήν τελευταίαν πρό τοῦ ἀπαγχονισμοῦ του στιγμήν, ἐκτείνας ὁ μακάριος ἐκεῖνος Πατριάρχης τάς χεῖρας του, ηὐλόγησε πάντας τούς πιστούς καί εἶπε· «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, δέξαι τό πνεῦμα μου».
Ταῦτα πάντα συνέβησαν καθ’ ὅν χρόνον οἱ εὑρισκόμενοι εἰς τά Πατριαρχεῖα Ἀρχιερεῖς, ἀγνοοῦντες τά γενόμενα καί νομίζοντες τόν μακάριον Γρηγόριον εἰς ἐξορίαν μόνον ἀπαχθέντα, ἀνευφήμουν τόν νέον Πατριάρχην Εὐγένιον. Ἐπί δέ τοῦ ἀσπαίροντος ἔτι σώματος τοῦ ἀοιδίμου Γρηγορίου προσελθών ὁ Τοῦρκος φρούραρχος ἀνήρτησε χάρτην, ἐπί τοῦ ὁποίου ἀνεγράφετο διά μακρῶν ἡ αἰτία τῆς καταδίκης του. Τό νεκρόν σῶμα τοῦ Γρηγορίου παρέμεινεν ἐπί τῆς ἀγχόνης ἐπί τρεῖς ἡμέρας, εἰς μάτην δέ ὁ νέος Πατριάρχης Εὐγένιος προσεπάθησε νά ἀγοράσῃ τοῦτο πρός ἐνταφιασμόν. Τήν ιγ’ (13ην) Ἀπριλίου οἱ Ἑβραῖοι, ἀγοράσαντες ἀντί ὀκτακοσίων γροσίων τό θεῖον Λείψανον τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου ἔσυρον τοῦτο ἀλαλάζοντες ἐπί τῶν λιθοστρώτων δρομίσκων τοῦ Φαναρίου, μέχρις ὅτου ἀποκάμοντες ἔρριψαν αὐτό ὑβρίζοντες εἰς τήν θάλασσαν. Τότε ὁ δήμιος ἐπιβάς ἀκατίου ἔσυρε διά σχοινίου τό ἅγιον Λείψανον μέχρι τό μέσον τοῦ Κερατίου κόλπου καί ἐκεῖ προσδέσας μέγαν λίθον εἰς τόν λαιμόν τούτου καί διατρυπήσας ἐπανειλημμένως τό σῶμα διά μαχαίρας διά νά καταβυθισθῇ, ἀφῆκε τοῦτο καί ἀνεχώρησεν.
Παρά ταῦτα ὅμως, θέλων ὁ στεφοδότης Χριστός νά δοξάσῃ καί νεκρόν τόν Ἅγιον, ἐχαρίτωσε τόσον τό ἱερόν αὐτοῦ Λείψανον, ὥστε ἀναδυθέν τοῦτο ἀφ’ ἑαυτοῦ ἐκ τοῦ βυθοῦ τῆς θαλάσσης, παρ’ ὅλον τό βάρος τοῦ προσδεδεμένου λίθου καί ὑπό τῶν κυμάτων παραρριπτόμενον προσήγγισεν εἰς ἑλληνικόν τι πλοῖον ὑπό ρωσικήν σημαίαν. Ἀναγνωρισθέν τότε ὑπό τῶν ναυτῶν, ἀνεσύρθη κρυφίως τήν νύκτα καί μετά πάσης σπουδῆς μετεφέρθη υπό τοῦ Κεφαλλῆνος πλοιάρχου Μαρίνου Σκλάβου εἰς τήν Ὀδησσόν τῆς Ρωσίας. Ἐκεῖ ἄσηπτον καί ἄοσμον διατηρούμενον, ὡς βεβαιοῦσι τά ὑπό τῶν ρωσικῶν ἀρχῶν καταρτισθέντα πρωτόκολλα, ἐνεταφιάσθη μετ’ αὐτοκρατορικῆς μεγαλοπρεπείας εἰς τήν Ἑλληνικήν Ἐκκλησίαν τῆς Ἁγίας Τριάδος ἐν βαθυτάτῃ συγκινήσει ἁπάσης τῆς Ὀρθοδόξου Ρωσίας. Κατά δέ τό ἔτος ᾳωοα’ (1871), ἐπί τῇ ἑορτῇ τῆς πεντηκονταετηρίδος τοῦ ὑπέρ τῆς ἀπελευθερώσεως τῆς Ἑλλάδος Ἀγῶνος, ἀνεκομίσθη τό ἱερόν τοῦ Ἁγίου τούτου Πατριάρχου Γρηγορίου Ε’ Λείψανον ἐξ Ὀδησσοῦ εἰς Ἀθήνας μετά βασιλικῆς πομπῆς καί μεγαλοπρεποῦς παρατάξεως καί κατετέθη ἐν τῷ Ἱερῷ Ναῷ τῆς Μητροπόλεως τῶν Ἀθηνῶν. Αὐτοῦ ἁγίαις πρεσβείαις, Χριστέ ὁ Θεός ἡμῶν, ὁ εὔσπλαγχνος καί ἐλεήμων, σκέπαζε ἐσαεί ἐν εἰρήνῃ καί εὐσεβείᾳ τήν Ἁγίαν Σου Ἐκκλησίαν καί σῷζε τάς ψυχάς ἡμῶν. Ἀμήν.
Τό ἱερόν Λείψανον τοῦ Ἁγίου
Τό ἀδιάφθορον τοῦ ἁγίου Λειψάνου, τό ὁποῖον διετηρεῖτο ἄσηπτον καί ἐβλέπετο καί προσεκυνεῖτο ὑπό παντός τοῦ λαοῦ ἐν Ὀδησσῷ, ἐπί τεσσαράκοντα ἡμέρας, ἤτοι ἀπό τοῦ Μαρτυρίου τοῦ ἀοιδίμου Πατριάρχου μέχρι τοῦ ἐνταφιασμοῦ του, ὁ θαυμαστός τρόπος τῆς ἀπελευθερώσεως αὐτοῦ ἀπό τοῦ βυθοῦ τῆς θαλάσσης μετά τριημέρου, καί ἡ πρός τό Ἑλληνικόν πλοῖον, τό πλέον ἐν τῷ Εὐξείνῳ Πόντῳ, ἐμφάνισις αὐτοῦ, ἡδραίωνον παρά τοῖς εὐσεβέσι τήν πεποίθησιν, ὅτι ὡς αἷμα Μαρτυρίου προσεδέξατο ὁ Δικαιοκρίτης Θεός τό ὑπέρ Πίστεως καί πατρίδος ἐκχυθέν αἷμα τοῦ Ὁμολογητοῦ τῆς ἀληθείας Πατριάρχου. Διότι οὐδεμία ὑπάρχει ἀμφιβολία, ὅτι διά τήν εἰς Χριστόν πίστιν ὑπέβαλον τόν μακάριον ἐκεῖνον Πατριάρχην εἰς φρικτά μαρτύρια καί ἐπώδυνον θάνατον. Διά τοῦτο καί καθ’ ὅλα τά πεντήκοντα ἔτη, κατά τά ὁποῖα τό ἱερόν τοῦ Ἁγίου Λείψανον παρέμεινεν ἐν Ὀδησσῷ, ὡς τίμιον καί ἅγιον Λείψανον ἐτίμων αὐτό οἱ τε Ρῶσοι καί οἱ ἐκεῖ εὑρισκόμενοι Ἕλληνες καί πλεῖστα ὅσα ἀναθήματα προσέφερον εἰς τήν ἱεράν αὐτοῦ λάρνακα.
Τό ἱερόν τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου Λείψανον ἐκομίσθη εἰς Ἀθήνας καί ἐναπετέθη εἰς τόν Καθεδρικόν Ναόν τῆς Μητροπόλεως Ἀθηνῶν κατά τάς ἑορτάς τῆς πεντηκονταετηρίδος ἀπό τῆς ἀπελευθερώσεως τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, ἤτοι ἐν ἔτει 1871. Ἡ ὑποδοχή τοῦ ἱεροῦ Λειψάνου ὑπῆρξεν ἱστορική. Κατά τήν ἡμέραν ἐκείνην, 25ην Ἀπριλίου τοῦ ἔτους 1871, σύμπας ὁ λαός τῶν Ἀθηνῶν, εἰς τόν ὁποῖον εἶχον προστεθῆ καί οἱ ἐκ τῶν πλησίον πόλεων καί χωρίων προστρέξαντες, συνεκεντρώθησαν εἰς τόν σιδηροδρομικόν σταθμόν Ἀθηνῶν ἔχοντες ἐπί κεφαλῆς τόν βασιλέα Γεώργιον Α’, τόν Ἀρχιεπίσκοπον Ἀθηνῶν, τήν Ἱεράν Σύνοδον καί ἅπαντα τόν ἱερόν Κλῆρον μετά τμημάτων τῶν ἐνόπλων δυνάμεων τοῦ Κράτους πρός ἀπόδοσιν τῶν νενομισμένων τιμῶν. Ἀπερίγραπτος εἶναι ἡ στιγμή τῆς ἀφίξεως τῆς κομιζούσης τό ἱερόν Λείψανον ἁμαξοστοιχίας. Δάκρυα χαρᾶς καί ρίγη συγκινήσεως συνεῖχον πάντας. Ἀπό τοῦ σιδηροδρομικοῦ σταθμοῦ μέχρι τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ τῶν Ἀθηνῶν τό ἱερόν Λείψανον ἐκομίσθη διά πανδήμου λιτανείας, τήν ὁποίαν ἠκολούθησε καί αὐτός ὁ βασιλεύς. Καθ’ ὁδόν ἐψάλη ὁ Ἀναστάσιμος Κανών καί ἀνεγνώσθησαν καί τρία Εὐαγγέλια, τό ἑωθινόν παρά τόν Ναόν τῆς Ἁγίας Τριάδος, τό εἰς Ἱεράρχην ἐν τῇ πλατείᾳ Ὁμονοίας καί τό εἰς Ἱερομάρτυρα ἐν τῇ πλατείᾳ Συντάγματος. Τήν ἱεράν αὐτήν τελετήν ἔκλεισεν ὁ ἀείμνηστος Μητροπολίτης Σύρου καί Τήνου Ἀλέξανδρος, ὅστις προσφωνῶν εἰς τόν Μητροπολιτικόν Ναόν τό ἱερόν Λείψανον, μεταξύ ἄλλων εἶπε καί τά ἑξῆς ἀξιομνημόνευτα: «Χαῖρε πατρίς τοῦ μαρτυρίου καί τῆς δόξης Ἑλλάς, διότι ἔχεις εἰς τούς κόλπους σου τόν ἐνδοξότερον τῶν νέων τῆς Πίστεως Μαρτύρων».
Ταῖς τῶν σῶν Ἁγίων πρεσβείαις Χριστέ ὁ Θεός, ἐλέησον ἡμᾶς.
ΠΗΓΗ: ΒΙΚΤΩΡΟΣ ΜΑΤΘΑΙΟΥ, ΜΕΓΑΣ ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΗΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΟΜΟΣ Δ’ (ΣΕΛ. 201) ΕΚΔΟΣΙΣ Γ’ 1968.
Οἱ Εἰκόνες καί οἱ φωτογραφίες τοῦ κειμένου, ἔχουν προστεθεῖ ἀπό τόν συντάκτη τῆς ἀνάρτησης.
