Τοῦ Ὁσίου Πατρός ἡμῶν Κασσιανοῦ τοῦ Ρωμαίου, πρός τόν Ἡγούμενον Λεόντιον. Περί τῶν ἐν τῇ σκήτῃ Ἁγίων Πατέρων καί περί διακρίσεως.
Τό περί τῆς ἀρετῆς τῆς διακρίσεως θέμα ἀναπτυσσόμενον ἐν συνομιλίᾳ μετά τῶν Ἁγίων Πατέρων εἶναι πλῆρες ἠθικῶν διδαγμάτων, ἀπαραμίλλου Πίστεως καί εὐσεβείας.
Τήν ὑποχρέωσιν τήν ὁποίαν ἀνέλαβον ἔναντι τοῦ Μακαριωτάτου Πάπα Κάστορος, ἵνα διηγηθῶ τά κατά τόν βίον τῶν Ἁγίων Πατέρων ὡς καί ἐκείνων τά ὁποῖα οὗτοι ἐδίδαξαν, ἀφοῦ ἐν μέρει ἐξεπλήρωσα, διά τῶν παρ’ ἐμοῦ ἄλλοτε πρός αὐτόν γραφέντων, Ἁγιώτατε Λεόντιε, δηλαδή ὡς πρός τήν ὀργάνωσιν τῶν κοινοβίων καί περί τῶν ὀκτώ τῆς κακίας λογισμῶν, τώρα προτίθεμαι νά συμπληρώσω.
Ἐπειδή ἐπληροφορήθην, ὅτι ἐγκαταλείψας ἡμᾶς ὁ πραναφερθείς Ἀρχιερεύς μετῴκησε πρός τόν Χριστόν, ἔκρινα ἀναγκαῖον, νά ἀποστείλω πρός σέ τάς ὑπολειπόμενας διηγήσεις, ὅστις ἀνεπλήρωσας τόν μετοικήσαντα εἰς τήν ἐκείνου ἀρετήν καί τήν, σύν Θεῷ, φροντίδα τοῦ Μοναστηρίου.
Ὅτε λοιπόν εἰς τήν ἐρημίαν τῆς σκήτης, ὅπου οἱ δοκιμώτεροι ἐκ τῶν μοναχῶν Πατέρες ἐνδιετρίβομεν, καί ἐγώ καί ὁ Ἅγιος Γερμανός, ὅστις ἐκ παιδικῆς ἡλικίας, ὑπῆρξε πνευματικός μου φίλος εἰς τήν ἄσκησιν, εἰς τόν ἀγῶνα καί εἰς τόν μονήρη βίον, συνηντήσαμεν τόν ἀββᾶν Μωϋσῆν, ἄνθρωπον ἅγιον, ὄχι μόνον κατά τάς ἐμπράκτους ἀρετάς ἀλλά καί κατά τήν πνευματικήν μόρφωσιν διαλάμποντα. Τοῦτον λοιπόν παρεκαλέσαμεν μετά δακρύων, νά μᾶς εἴπῃ λόγον συμβουλευτικόν, δι’ οὗ θά ἠδυνάμεθα νά ἀνέλθωμεν εἰς τήν τελειότητα. Ἐκεῖνος δέ, μετά πολλάς παρακλήσεις, μᾶς εἶπε. Τέκνα μου, ὅλαι αἱ ἀρεταί καί αἱ ἀσχολίαι ἀποβλέπουσιν εἰς ἕνα σκοπόν. Πρός τόν ὁποῖον οἱ ἀποβλέποντες, ρυθμίζοντες τόν ἑαυτόν των, ἐπιτυγχάνουσι τοῦ ἐπιδιωκομένου σκοποῦ. Διότι ὁ γεωργός, ἄλλοτε μέν τόν καύσωνα τοῦ ἡλίου ὑπομένων, ἄλλοτε δέ τοῦ ψύχους τήν δριμύτητα, μετά προθυμίας καλλιεργεῖ τήν γῆν, μέ τόν σκοπόν νά καθαρίσῃ αὐτήν ἀπό τάς ἀκάνθας καί τά βλαβερά βότανα, ἵνα τέλος ἐπιτύχῃ τήν εὐχαρίστησιν ἐκ τῆς συγκομιδῆς, ὁ δέ ἐμπορευόμενος, μή ὑπολογίζων οὔτε τῆς θαλάσσης, τούς κινδύνους, οὔτε τῆς ξηρᾶς τάς ταλαιπωρίας, προθύμως ἀσκεῖ τό ἐμπόριόν του, ἀποβλέπων εἰς τό ἐξ αὐτοῦ κέρδος, τέλος δέ καί εἰς τήν ἐκ τούτου ἱκανοποίησιν. Ἀλλά καί ὁ στρατιωτικός, οὔτε τούς κινδύνους ὑπολογίζει οὔτε τῆς ξένης γῆς τάς κακουχίας, ἀποσκοπῶν εἰς τήν ἐκ τῆς ἀνδραγαθίας του προαγωγήν, τέλος δέ εἰς τό ἐκ ταύτης κέρδος.
Καί ἡ ἰδική μας λοιπόν ὑπόσχεσις ἔχει ἰδιαίτερον σκοπόν καί διαφορετικόν κέρδος ὑπέρ τοῦ ὁποίου, ὅλους τούς κόπους καί τάς κακουχίας ὑπομένομεν προθύμως. Διά τοῦτο ἡ ἀσιτία κατά τάς νηστείας δέν μᾶς ἐξασθενεῖ· ὁ κόπος τῶν ἀγρυπνιῶν μᾶς εὐχαριστεῖ· ἡ ἀνάγνωσις καί ἡ ἔρευνα τῶν Γραφῶν γίνεται μετά προθυμίας. Ὁ δέ ἐκ τῆς ἐργασίας κάματος, ἡ ὑπακοή, ἡ στέρησις ὅλων τῶν ὑλικῶν πραγμάτων, ἀκόμη δέ καί ἡ παραμονή εἰς τήν ἔρημον εὐχαρίστως ἐκτελοῦνται. Σεῖς δέ, οἱ περιφρονήσαντες τόν τόπον τῆς γεννήσεώς σας καί τούς προσφιλεῖς συγγενεῖς σας καί τόν κόσμον ὅλον καί κατεδέχθητε τήν ξένην γῆν, συναναστρεφόμενοι δέ μέ ἡμᾶς, ἀνθρώπους ἀγροίκους καί ἀνοήτους, εἰπέτε μοι, ποῖος εἶναι ὁ σκοπός σας καί εἰς ποῖον ὄφελος ἀποβλέποντες, ἐπράξατε τοῦτο; Ἀπαντήσαντες δέ εἴπομεν, διά τήν Βασιλείαν τῶν Οὐρανῶν. Τοῦτο ἀφοῦ ἤκουσεν ὁ ἀββᾶς Μωϋσῆς, καλῶς ὡς πρός σκοπόν εἴπατε, ἀπήντησεν. Ἀλλά δέν εἴπατε, ποῖος εἶναι ὁ σκοπός πρός τόν ὁποῖον ἀποβλέποντες καί μή παρεκκλίνοντες ἀπό τῆς εὐθείας ὁδοῦ, δύνασθε νά ἐπιτύχετε τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν. Ὃτε δέ ὠμολογήσαμεν, ὅτι δέν γνωρίζομεν, ὁ γέρων ἀπεκρίθη. Ὄφελος λοιπόν τῆς ἰδικῆς μας ἀσχολίας, ὡς εἴπομεν, εἶναι ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Σκοπός δέ ἡ καθαρότης τῆς καρδίας ἄνευ τῆς ὁποίας εἶναι ἀδύνατον νά φθάσωμεν εἰς αὐτό τό θαυμάσιον τέρμα.
Εἰς αὐτόν λοιπόν τόν σκοπόν, πάντοτε ἄς εἶναι ἡ σκέψις ἡμῶν. Ἄν δέ κάποτε συμβῆ νά παρεκκλίνῃ ἡ καρδία ἡμῶν ἀπό τῆς εὐθείας ὁδοῦ, ταύτην πρέπει ἀμέσως νά ἐπαναφέρωμεν καθώς δέ εἰς ἀρχιτεκτονικόν σχέδιον, ἀποβλέπομεν εἰς τό ἀσφαλές καί ἁρμονικόν σχῆμα, εἰς τήν ἰδικήν μας περίπτωσιν ἀποβλέποντες εἰς τόν σκοπόν.
Τοῦτο γνωρίζων καί ὁ μακάριος Ἀπόστολος Παῦλος, λέγει. «Τῶν μέν ὄπισθεν ἐπιλανθανόμενος, τοῖς δέ ἔμπροσθεν ἐπεκτεινόμενος, κατά σκοπόν διώκω, ἐπί τῷ βραβείῳ τῆς ἄνω κλίσεως τοῦ Θεοῦ». Διά τόν σκοπόν τοῦτον λοιπόν καί ἡμεῖς πάντα ταῦτα πράττομεν καί ὑπέρ τοῦ σκοποῦ τούτου καταφρονοῦμεν τά πάντα, καί πατρίδος καί συγγενείας καί χρημάτων καί ὅλου τοῦ κόσμου, ἀποβλέποντες, ὅπως ἐπιτύχωμεν τήν καθαρότητα τῆς καρδίας. Ἐάν δέ τόν σκοπόν τοῦτον παραμελήσωμεν, εἶναι φυσικόν, καθώς οἱ περιπατοῦντες εἰς τό σκότος καί ἔξω τῆς εὐθείας βαδίζοντες, συχνάκις νά σκοντάπτωμεν καί διαρκῶς νά περιπλανώμεθα. Διότι τοῦτο συνέβη εἰς πολλούς, οἵτινες, κατά τήν ἀρχήν τῆς ἀπομακρύνσεως ἐκ τοῦ κόσμου περιφρονήσαντες καί περιουσίαν καί χρήματα καί ὅλον τόν κόσμον, κατόπιν κινοῦσι τόν θυμόν καί τήν ὀργήν των, κατά τῆς ἀξίνης, τῆς βελόνης καί τοῦ καλάμου ὡς καί κατά τῶν βιβλίων μή ὀλισθαίνοντες εἰς τό νά πάθουν τοῦτο, ἐάν ἐνεθυμοῦντο τόν σκοπόν διά τόν ὁποῖον ταῦτα πάντα περιφρόνησαν.
Διότι διά τήν ἀγάπην τῶν συνανθρώπων, τόν πλοῦτον κατεφρονήσαμεν, ἵνα μή ὑπέρ τούτου ἀγωνιζόμενοι, τό αἴσθημα τῆς ὀργῆς αὐξάνοντες, ἀπομακρυνθῶμεν τῆς ἀγάπης. Διότι ὅταν διά μικράν ὑλικήν ὠφέλειαν τό αἴσθημα τῆς ὀργῆς πρός τόν ἀδελφόν μας ἐπιδεικνύωμεν, ἔχομεν ἤδη ἀπομακρυνθῇ ὁλοσχερῶς ἐκ τοῦ σκοποῦ καί οὐδεμία ὠφέλεια θέλει προκύψει δι’ ἡμᾶς ἐκ τῆς ἀπομακρύνσεως ἐκ τῶν ἐν τῷ κόσμῳ πραγμάτων. Ὅπως, καλῶς γνωρίζων καί ὁ μακάριος Ἀπόστολος ἔλεγε. «Κἄν δῶ τό σῶμα μου, ἵνα καυθήσωμαι ἀγάπην ΄δε μή ἔχων, οὐδέν ὠφελοῦμαι».
Μανθάνομεν ὥστε, τίνι τρόπῳ θά ἐπιτύχωμεν τήν τελειότητα, οὐχί δηλαδή, ἐκ τῆς γυμνότητος καί τῆς περιφρονήσεως τῶν ὑλικῶν πραγμάτων, ἀλλά ἀφοῦ ἀποκτήσωμεν ἐν ἑαυτοῖς τήν ἀγάπην, τῆς ὁποίας τά χαρακτηριστικά αὐτός ὁ Ἀπόστολος περιγράφει λέγων, ὅτι δέν ζυλοτυπεῖ αὕτη, οὔτε εἰς τάς ὑλικάς ἀπολαύσεις τέρπεται, δέν ὀργίζεται, οὔτε φθονεῖ, οὔτε ἐμβάλλει εἰς κακολογίας, δέν σκέπτεται τό κακόν, ὅλα δέ ταῦτα συναθροιζόμενα συνιστοῦν τήν καθαρότητα τῆς καρδίας.
Διότι, διά ταύτην τήν καθαρότητα, πρέπει νά πράττωμεν τά πάντα, ἤτοι καί τά χρήματα νά περιφρονοῦμεν καί τάς νηστείας καί τάς ἀγρυπνίας εὐχαρίστως νά ἀνεχώμεθα, καί εἰς τάς θρησκευτικάς μελέτας καί τούς ψαλμούς, μετ’ ἰδιαιτέρας εὐχαριστήσεως, πρέπει νά ἀπασχολούμεθα. Οὐχί δέ βεβαίως, συμφώνως πρός τά προλεχθέντα, εἶναι ἐπιτετραμένον νά παραμελοῦμεν ταύτης τῆς καθαρότητος τῆς καρδίας, ἐάν ἤθελε συμβῇ ἔκ τινος ἀναγκαίας καί κατά Θεόν ἀσχολίας, νά ἐμποδισθῶμεν ἀπό τῆς συνήθους νηστείας καί ἀναγνώσεως, διότι δέν εἶναι τόσον τό κέρδος ἐκ τῆς νηστείας, ὅσον ἡ ἐκ τῆς ὀργῆς ζημία. Οὐδέ τόσον μεγάλη ἡ ἐκ τῆς ἀναγνώσεως ὠφέλεια, ὅσον ἡ βλάβη ἐκ τῆς περιφρονήσεως πρός τόν ἀδελφόν, καί τῆς λύπης τήν ὁποίαν ἐπροξενήσαμεν εἰς τοῦτον. Διότι, αἱ νηστεῖαι, αἱ ἀγρυπνίαι, ἡ μελέτη τῶν Θείων Γραφῶν καί ἡ ἐγκατάλειψις τοῦ πλούτου, ὡς καί ἡ ἀπομάκρυνσις ἐκ τοῦ κόσμου δέν εἶναι τελειότης, ὅπως ἐλέχθη, ἀλλά μέσα τῆς τελειότητος. Ἐπειδή οὐχί ἐν αὐτοῖς ἡ τελειότης εὑρίσκεται, ἀλλά διά τούτων ἐπιτυγχάνεται.
Εἰς μάτην λοιπόν, διά νηστείαν, ἀγρυπνίαν, ἤ ἀκτημοσύνην καί ἀνάγνωσιν τῶν Γραφῶν καυχόμεθα, ἐάν δέν αἰσθανθῶμεν τήν ἀγάπην πρός τόν πλησίον καί πρός τόν Θεόν. Διότι ὁ αἰσθανθείς τήν ἀγάπην, ἔχει ἐν ἑαυτῷ τόν Θεόν, ὁ δέ νοῦς αὐτοῦ πάντοτε μετά τοῦ Θεοῦ εἶναι.
Πρός ταῦτα, ὁ Γερμανός ἀπήντησε. Καί τίς δύναται μέ τήν σάρκα ταύτην συνδεδεμένος νά ἔχῃ πάντοτε τήν σκέψιν του εἰς τόν Θεόν καί νά μή ἐνθυμεῖται τίποτε ἄλλο; Οὐδέ περί ἐπισκέψεως ἀσθενῶν; Οὐδέ περί ὑποδοχῆς τῶν ξένων; Ἤ οὐδέ περί τοῦ χειροτεχνήματος καί τῶν λοιπῶν ἀναγκαίων τοῦ σώματος τά ὁποῖα εἶναι χρήσιμα καί ἀπαραίτητα; Τελευταῖον δέ, πῶς εἶναι δυνατόν ἡ διάνοια τοῦ ἀνθρώπου νά βλέπῃ πάντοτε τόν ἀόρατον καί ἀκατάληπτον Θεόν καί νά εἶναι ἀπ’ αὐτοῦ ἀχώριστος; Ὁ Μωϋσῆς εἶπε. Νά βλέπῃ τις τόν Θεόν καί νά εἶναι ἀχώριστος ἀπ’ Αὐτοῦ, καθ’ ὅν τρόπον νομίζει, εἶναι ἀδύνατον εἰς τόν ἄνθρωπον τόν περιβεβλημένον σάρκα καί εἰς ἀσθένειαν ὑποκείμενον· κατ’ ἄλλον δέ τρόπον εἶναι δυνατόν νά ἴδῃ τις τόν Θεόν· διότι τό ὅραμα τοῦ Θεοῦ, κατά πολλούς τρόπους δυνάμεθα νά ἀντικρύσωμεν καί νά ἀντιληφθῶμεν. Διότι τό ὅραμα τοῦ Θεοῦ, οὐχί μόνον διά τῆς αἰωνίας καί ἀκαταλήπτου Αὐτοῦ οὐσίας γίνεται νοητόν, ἀφοῦ τοῦτο είς αἰῶνα τόν ἅπαντα μόνον διά τῶν Ἁγίων Αὐτοῦ διαιωνίζεται. Ὄχι μόνον, ἀλλά καί ἐκ τῆς μεγαλοπρεπείας καί τῆς ἁρμονίας τῶν κτισμάτων Αὐτοῦ, ἀκόμη δέ καί διά τῶν θαυμάτων, τῶν Ἁγίων Αὐτοῦ, ἀπό γενεᾶς εἰς γενεάν ἀποδεικνύεται. Διότι, ὅταν ἐννοήσωμεν τό ἀπέραντον τῆς δυνάμεως Αὐτοῦ, καί τόν ἀκοίμητον Αὐτοῦ ὀφθαλμόν τόν ὁρῶντα τά ἀπόκρυφα τῆς καρδίας ἡμῶν, θαυμάζομεν Τοῦτον καί προσκυνοῦμεν· ὅταν ἀκόμη ἀντιληφθῶμεν, ὅτι αἱ σταγόνες τῆς βροχῆς Αὐτοῦ ἀριθμοῦνται, ὡς ὁμοίως καί ἡ ἄμμος τῆς θαλάσσης καί οἱ ἀστέρες τοῦ Οὐρανοῦ, ἐκπληττόμεθα διά τήν μεγαλοπρέπειάν Του, καί τήν σοφίαν Του. Προσέτι δέ, ὅταν ἀντιληφθῶμεν τήν ἄρρητον καί ἀνεκδιήγητον Αὐτοῦ σοφίαν καί φιλανθρωπίαν, ὡς καί τήν ἀκατανόητον φιλανθρωπίαν, τήν ἀνεχομένην τά ἀναρίθμητα πταίσματα τῶν ἁμαρτωλῶν, τότε δοξάζωμεν Τοῦτον. Ὅταν ἐννοήσωμεν τήν μεγάλην πρός ἡμᾶς ἀγάπην Του, καθ’ ἥν, ἐνῷ ἡμεῖς οὐδέν καλόν ἐπράξαμεν, ἐδέξατο νά γίνῃ ἄνθρωπος, ἐνῶ ἦτο Θεός, ἵνα σώσῃ ἡμᾶς ἐκ τῆς πλάνης, θερμαινόμεθα ἐκ τοῦ πρός Αὐτοῦ πόθου. Ὅταν ἐννοήσωμεν, ὅτι τόν ἀντίδικον ἡμῶν διάβολον νικήσας ἐν ἡμῖν, διά μόνην τήν ἐπιθυμίαν ἡμῶν, καί τήν πρός τό ἀγαθόν κατεύθυνσιν, δωρίζει εἰς ἡμᾶς τήν ζωήν, τότε προσκυνοῦμεν Αὐτόν. Εἶναι δέ καί ἄλλοι τρόποι παρόμοιοι, οἵτινες ἀναλόγως τῶν ἔργων ἡμῶν, καί ἀναλόγως τοῦ βαθμοῦ τῆς καθάρσεως ἀναφύονται ἐντός ἡμῶν καί δι’ ὧν ὁρᾶται καί γίνεται νοητός παρ’ ἡμῶν ὁ Θεός.
Ἠρώτησε πάλιν ὁ Γερμανός. Ἐκ τίνος λοιπόν αἰτίας, συμβαίνει τοῦτο; Ὅτι πολλάς φοράς, ἄν καί ἡμεῖς δέν θέλομεν, πολλαί κακαί σκέψεις καί πονηροί λογισμοί παρενοχλοῦσιν ἡμᾶς καί σχεδόν ἐν ἀγνοίᾳ μας ἀπατηλῷ τῷ τρόπῳ, κρυφίως καί ἐντέχνως εἰσερχόμενοι, κατά τρόπον ὥστε ὄχι μόνον νά μή δυνάμεθα νά τούς ἐμποδίσωμεν, ἀλλά καί πολύ νά δυσκολευώμεθα νά τούς διαγνώσωμεν; Ἀξιοῦμεν δέ νά μάθωμεν, ἐάν εἶναι δυνατόν ἡ διάνοια ὅλως διόλου νά ἀπομακρύνεται ἀπό τούτων καί καθόλου νά μή παρενοχλεῖται.
Ὁ Μωϋσῆς εἶπε, διάνοιαν μέν μή παρενοχλεῖσθαι ταῖς ἐνθυμήσεσι ταύταις ἀδύνατον· δέχεσθαι δέ ταύτας καί ἐμμελετᾷν αὐταῖς ἤ ἀπορρίπτειν αὐτάς, παντί τῷ σπουδάζοντι δυνατόν· ὥσπερ γάρ τό ἔρχεσθαι αὐτάς οὐκ ἔστιν ἐν ἡμῖν. Οὕτω, τό νά ἀποδιώξωμεν ταύτας, εἰς τήν ἰδικήν μας θέλησιν ἐναπόκειται. Καί ἡ ἐπάνοδος τῆς ἡμετέρας σκέψεως εἰς τήν ἠθικήν της βάσιν πάλιν εἰς τήν δικαιοδοσίαν μας εἶναι ὡς καί εἰς τήν προθυμίαν μας.
Διότι, ὅταν συνεχῶς καί μέ προσήλωσιν μελετῶμεν τόν Νόμον τοῦ Θεοῦ, εἰς ψαλμούς καί ᾠδάς ἐπιδιδόμενοι καί εἰς νηστείας καί προσευχάς ἀπασχολούμενοι, ἐνθυμούμεθα δέ συχνάκις τῆς μελλούσης κρίσεως, τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν, τῆς γεένης, τοῦ πυρός καί πάντων τῶν ἔργων τοῦ Θεοῦ, οἱ πονηροί λογισμοί ἐξασθενοῦν καί δέν εὑρίσκουσι θέσιν ἐντός ἡμῶν. Ὅταν δέ μέ τάς φροντίδας τοῦ κόσμου καί μέ τάς ἀνάγκας τῆς σαρκός ἀσχολούμεθα, καί φθείρομεν τόν ἑαυτόν μας εἰς ἀσκόπους ὁμιλίας, ἤ εἰς ἀργοσχόλους ἀνοησίας, τότε πολλαπλασιάζονται ἐντός ἡμῶν οἱ φαῦλοι λογισμοί. Διότι, καθώς ὁ μῦλος ὁ κινούμενος διά τῶν ὑδάτων, εἶναι ἀδύνατον νά σταματήσῃ, εἶναι δέ εἰς τήν διάθεσιν τοῦ μυλωθροῦ νά ἀλέσῃ τόν σῖτον ἤ οἱανδήποτε ἄκανθαν, τοιουτοτρόπως ἡ διάνοια ἡμῶν ὡς διαρκῶς ἐργαζομένη, δέν δύναται νά μή σκέπτεται. Εἰς ἡμᾶς λοιπόν ἐναπόκειται νά δώσωμεν εἰς αὐτήν πνευματικήν μόρφωσιν, ἤ σαρκικήν ἀπασχόλησιν.
Θαυμάζοντες λοιπόν, ὡς πρός ταῦτα, τά ὑπό τοῦ γέροντος λεχθέντα καί ἀποροῦντες, μέ ἀκόρεστον δέ πόθον τούς λόγους τούτου ἀκροώμενοι, ἀφοῦ ἐπ’ ὀλίγον ἐσιώπησε, εἶπε πάλιν. Ἐπειδή ἄν καί τόσον μακρόν ἔκαμε τόν λόγον ἡ ἰδική σας ἐπιθυμία, ἐν τούτοις εἶσθε ἀκόμη πρόθυμοι καί ἀντιλαμβάνομαι, ὅτι διψᾶτε διά τήν διδασκαλίαν τῆς πραγματικῆς τελειότητος, θέλω νά ὁμιλήσω εἰς ὑμᾶς περί τῆς ἐξαιρέτου ἀρετῆς τῆς διακρίσεως, ἥτις ἐν μέσῳ τῶν ἄλλων ἀρετῶν, ἀκρόπολις καί βασιλίς εἶναι. Καί θά προσπαθήσω νά καταδείξω εἰς ὑμᾶς τήν ὑπεροχήν, τό ὕψος καί τήν ὠφέλειαν ταύτης, ὄχι μόνον διά τῶν ἰδικῶν μου λόγων, ἀλλά καί διά τῶν παλαιοτέρων σκέψεων τῶν Πατέρων, οἵτινες δωρίζουσι τήν χάριν νά ἐννοήσσωσιν ἐκεῖνοι ἐκ τῶν ἀκροωμένων, οἵτινες ἔχουσι τήν ἀξίαν καί ἐπιθυμίαν νά ἀκροασθῶσιν τοῦ ἐξηγοῦντος.
Διότι δέν εἶναι μικρά ἀρετή, ἀλλά ἐκ τῶν λαμπροτάτων χαρισμάτων τοῦ Ἁγίου Πνεύματος διά τά ὁποῖα ὁ Ἀπόστολος λέγει. Εἰς ἄλλον δίδεται διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἡ ἀρετή τῆς σοφίας· εἰς ἄλλον τό προτέρημα τῆς γνώσεως, ἐκ τοῦ ἰδίου Ἁγίου Πνεύματος· εἰς ἄλλον ἡ πίστις διά τοῦ αὐτοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Εἰς ἄλλον χαρίσματα ἰαμάτων, καί εἰς ἄλλον αἱ διακρίσεις τῶν σκέψεων. Πάντα δέ ταῦτα παρέχει τό ἕν καί τό αὐτό Ἅγιον Πνεῦμα. Βλέπετε λοιπόν, ὅτι δέν εἶναι μικρόν, οὔτε γήϊνον τό δῶρον τῆς διακρίσεως, ἀλλά μέγιστον τῆς Θείας Χάριτος δῶρον πρός τήν ὁποίαν ἐάν ὁ μοναχός δέν πειθαρχήσῃ δι’ ὅλης του τῆς φροντίδος καί τῆς δυνάμεως καί δέν ἀποκτήσῃ τήν ἱκανότητά τοῦ νά διακρίνῃ διά τῆς αὐστηρᾶς λογικῆς, τάς ἐρχομένας, εἰς αὐτόν σκέψεις, εἶναι βέβαιον, ὅτι οὗτος, ὡς κατά τήν νύκτα περιπλανώμενος, ὄχι μόνον θά ἐμπέσῃ εἰς τούς ἐλεεινοτάτους βόθρους τῆς κακίας, ἀλλά καί θά σκοντάπτῃ καί εἰς τήν ὁμαλήν καί ἴσην ὁδόν. Διότι ἐνθυμοῦμαι, ὅτε κάποτε κατά τούς χρόνους τῆς νεότητός μου, μεταβάς εἰς τήν Θηβαΐδα, ὅπου διέμενεν ὁ Ἅγιος Ἀντώνιος, ὅτι συνήχθησαν πέριξ αὐτοῦ γέροντες, ἐπιθυμοῦντες νά συζητήσωσι μετ’ αὐτοῦ περί τῆς τελειότητος τῆς ἀρετῆς. Ποία δηλαδή εἶναι ἡ μεγαλυτέρα ἐκ τῶν ἀρετῶν, ἡ δυναμένη νά διαφυλάττῃ τόν μοναχόν ἀβλαβῆ, ἐκ τῆς πλεκτάνης τοῦ διαβόλου καί τῆς ἀπάτης αὐτοῦ. Ἕκαστος λοιπόν ἀναλόγως τῆς πνευματικῆς του καταρτίσεως ἔδιδε τήν γνώμην του. Οἱ μέν λοιπόν ἔλεγον, ὅτι εἶναι ἡ νηστεία καί ἡ ἀγρυπνία, διότι διά τούτων ἐξευγενιζομένη ἡ διάνοια, προστιθεμένης δέ καί τῆς ἁγνείας, εὐκολώτερον δύναταί τις νά προσεγγίσῃ πρός τόν Θεόν. Ἄλλοι δέ, ὅτι τοιαῦται ἐκ τῶν ἀρετῶν εἶναι ἡ ἀκτημοσύνη καί ἡ περιφρόνησις τῶν ἀτομικῶν πραγμάτων, διότι οὕτω, ἀπολυτρουμένης τῆς διανοίας ἐκ τῶν δεσμῶν τῶν κοσμικῶν φροντίδων δύναταί τις εὐκολώτερον νά πλησιάσῃ πρός τόν Θεόν. Ἄλλοι ἐπίσης προετίμων τήν ἀρετήν τῆς ἐλεημοσύνης ἐπειδή ὁ Κύριος λέγει ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις «δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ Πατρός μου, κληρονομήσατε τήν ἡτοιμασμένην ὑμῖν Βασιλείαν ἀπό καταβολῆς κόσμου· ἐπείνασα γάρ καί ἐδώκατέ μοι φαγεῖν…».
Ἐνῷ λοιπόν κατ’ αὐτόν τόν τρόπον ἕκαστος τῶν Πατέρων κατά ἰδικήν των γνώμην ἔλεγον, ὅτι διά διαφόρων ἀρετῶν ὁ ἄνθρωπος δύναται νά πλησιάσῃ περισσότερον πρός τόν Θεόν παρῆλθε δέ τό μεγαλύτερον διάστημα τῆς νυκτός καταναλωθέν εἰς τήν συζήτησιν ταύτην, τελευταῖος ὅλων ὁ μακάριος Ἀντώνιος ἀπεκρίθη, ταῦτα εἰπών. Ὅλα ταῦτα ὅσα εἴπατε, καί ἀναγκαῖα διά τόν ἄνθρωπον εἶναι καί ὠφέλιμα διά τούς ἀποζητοῦντας τόν Θεόν καί ἐπιθυμοῦντας νά ἔλθωσι πρός Αὐτόν. Ἀλλά νά δώσωμεν τά πρωτεῖα εἰς ταύτας τάς ἀρετάς δέν ἐπιτρέπεται εἰς ἡμᾶς· τό νά εὑρεθῶμεν δηλαδή κατεξηντλημένοι ἀπό τάς νηστείας καί τάς ἀγρυπνίας, ἐν τῇ ἐρημίᾳ ἀπομεμακρυσμένοι καί ἐφαρμόζοντες τήν ἀκτημοσύνην μέχρι σημείου ὥστε νά στερούμεθα τῆς καθημερινῆς ἡμῶν τροφῆς, οὐδέ τήν ἐλεημοσύνην νά παρέχωμεν μέχρι σημείου ὥστε νά μή μᾶς ἐπαρκοῦν ἐκεῖνα τά ὁποῖα ἔχομεν διά νά προσφέρωμεν.
Τί λοιπόν πρέπει νά πράξωμεν ὥστε νά ἐξασφαλίσωμεν τήν εὐθεῖαν ὁδόν; Ὄχι τίποτε ἄλλο, κατά τήν γνώμην μου, εἰ μή τό νά μή παραβλέψωμεν τήν ἀρετήν τῆς διακρίσεως. Διότι, αὕτη διδάσκει τόν ἄνθρωπον, ἀφοῦ ἐγκαταλείψῃ τήν πρός ἀμφότερα τά ἄκρα ὑπερβολήν, νά δύναται νά βαδίζῃ εἰς βασιλικήν ὁδόν. Οὔτε δηλαδή, διά τῆς ὑπερβολικῆς ἐγκρατείας νά ἐπιτρέψῃ ἐκ τῶν δεξιῶν νά ἐξαφανίζεται οὔτε ἐξ ἀδιαφορίας καί χαυνώσεως ἐκ τῶν ἀριστερῶν νά παρασύρεται. Ἐπειδή βεβαίως, ὡσάν ὀφθαλμός καί λύχνος τῆς ψυχῆς εἶναι ἡ διάκρισις κατά τήν Εὐαγγελικήν ρῆσιν τήν λέγουσαν· «ὁ λύχνος τοῦ σώματος ἐστίν ὁ ὀφθαλμός ἐάν οὗν ὁ ὀφθαλμός σου ἁπλοῦς γένηται, ὅλον τό σῶμα σου φωτεινόν ἔσται· εἰ δέ ὁ ὀφθαλμός σου πονηρός, σκοτεινός γένηται, ὅλον τό σῶμα σου σκοτεινόν ἔσται». Πράγματι οὕτως ἔχει. Διότι, ὅλας τάς σκέψεις καί τάς πράξεις τοῦ ἀνθρώπου ἡ διάκρισις διερευνῶσα, διαστέλλει καί διαχωρίζει πᾶν φαῦλον καί μή ἀρεστόν εἰς τόν Θεόν, ἀπομακρύνουσα ἀπό τοῦ ἀνθρώπου τήν πλάνην. Τοῦτο θά ἤθελε τις πληροφορηθῇ καί ἐκ τῶν γραφομένων εἰς τάς Θείας Γραφάς.
Ὁ Σαούλ λοιπόν ἐκεῖνος, ὁ πρῶτος ἐμπιστευθείς εἰς τήν βασιλείαν τοῦ Ἰσραήλ ἐπειδή δέν εἶχε τοῦτον τόν ὀφθαλμόν τῆς διακρίσεως, σκοτισθείς κατά τόν νοῦν, δέν ἐσκέφθη νά διακρίνῃ, ὅτι ἀντί τοῦ νά προσφέρῃ θυσίαν, ἀρεστόν ὑπῆρξεν εἰς τόν Θεόν τό νά ὑπακούσῃ οὗτος εἰς τήν ἐντολήν τοῦ Ἁγίου Σαμουήλ, ὥστε δι’ ἐκείνων διά τῶν ὁποίων ἐνόμιζεν ὅτι ὑπηρετεῖ τόν Θεόν, διά τούτων ἀντίθετος ἐγένετο καί ἀπεβλήθη τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν, τοῦθ’ ὅπερ δέν θά ἐπάθαινεν, ἐάν εἶχεν ἐν ἑαυτῷ τό φῶς τῆς διακρίσεως. Ὁ δέ Ἀπόστολος, ἥλιον ὀνομάζει τήν διάκρισιν κατά τό ὑπ’ αὐτοῦ λεχθέν· «ὁ ἥλιος μή ἐπιδυέτω ἐπί τῷ παροργισμῷ ἡμῶν». Ἀλλά καί τοῦ βίου ἡμῶν κυβέρνησις λέγεται, κατά τό γεγραμμένον, «οἷς οὐκ ἔστι κυβέρνησις πίπτουσιν ὥσπερ φύλλα» ἀλλά καί φρόνησις ὑπό τῆς Γραφῆς λέγεται, διότι ἄνευ αὐτῆς οὐδέν ἐκ τῆς Γραφῆς διδασκόμεθα νά πράττωμεν. Κατ’ αὐτόν τόν τρόπον οὔτε αὐτόν τόν πνευματικόν οἶνον ὅστις εὐφραίνει καρδίαν ἀνθρώπου, ἄνευ τῆς διακρίσεως ἐπιτρέπεται νά πίνωμεν κατά τό ρητόν, «μετά βουλῆς οἰνοπότει» ἀλλαχοῦ δέ, «ὥσπερ, φησίν, πόλις κατεσκαμμένη καί ἀτείχιστος, οὕτως ἐστίν ἄνθρωπος ὅς οὐ μετά βουλῆς πάντα πράττει».
Εἰς ταύτην τήν σοφίαν καί νόημα καί αἴσθημα συνυπάρχει ἄνευ τῶν ὁποίων οὔτε ὁ ἐσωτερικός οἶκος ἡμῶν δύναται νά οἰκοδομηθῇ, οὔτε ὁ πνευματικός πλοῦτος νά συναθροισθῇ κατά τό γραφέν· «μετά σοφίας κτίζεται οἶκος καί μετά συνέσεως ἀνορθοῦται καί μετά φρονήσεως πληροῦνται τά ταμιεῖα πλούτου». Αὕτη λέγεται καί στερεά τροφή δι’ ἐκείνους οἵτινες ἔχουσι γεγυμνασμένην τήν ἀντίληψιν, ἵνα διακρίνουν τό καλόν καί τό κακόν.
Πασιφανῶς λοιπόν ἐκ τούτων ἀποδεικνύεται, ὅτι οὐδεμία ἀρετή ἄνευ τῆς διακρίσεως δύναται νά ἀποκτηθῇ, ἤ νά μείνῃ ἀκεραία μέχρι τέλους. Διότι ὅλων τῶν ἀρετῶν ἀρχή εἶναι καί φύλαξ παραμένει. Αὕτη λοιπόν ἡ κρίσις καί ἡ γνώμη τοῦ Ἀντωνίου πρός τήν ὁποίαν συνεφώνησαν καί οἱ ἄλλοι Πατέρες.
Ἵνα δέ καί ἀπό τά πρόσφατα παραδείγματα καί τά σύγχρονα ἡμῶν συμβάντα, ἐπιβεβαιώσωμεν τήν κρίσιν τοῦ Ἁγίου Ἀντωνίου ἄς ἐνθυμηθῶμεν καί ἡμεῖς τόν γέροντα Ἥρωνα καί τήν ἐλεεινήν συμφοράν τήν ὁποίαν ὑπέστη τάς τελαυταίας ταύτας ἡμέρας πρό τῶν ὀφθαλμῶν μας καί κατά ποῖον τρόπον χλευασθείς ὑπό τοῦ διαβόλου, ἀπό τῆς ὕψους τῶν ἀρετῶν του εἰς τό βάραθρον τοῦ θανάτου μετέπεσεν. Ἐνθυμούμεθα βεβαίως, ὅτι οὗτος ἐπί πεντήκοντα ἔτη ἐν τῇ ἀπολύτῳ ἐρημίᾳ ζήσας, εἰς μεγίστην σκληραγωγίαν καί αὐστηράν ἐγκράτειαν ὑπέβαλε τόν ἑαυτόν ὑποταχθεῖς εἰς τήν ἐσχάτην ἐρημίαν καί τήν ἀπομόνωσιν, ὑπέρ πάντα ἄλλον ἐκ τῶν ἐδῶ παραμεινάντων. Μετά δέ τοσαύτην μοναδικήν ζωήν καί τοιούτους ἀγῶνας ἐμπαιχθεῖς ὑπό τοῦ διαβόλου καί εἰς βαρύτατον παράπτωμα κατολισθήσας εἰς πάντας τούς ἐν τῇ ἀκροτάτῃ ἐρήμῳ Πατέρας καί ἀδελφούς ἀπαρηγόρητον ἐπροξένησε λύπην. Δέν θά ἐπάθαινεν ὅμως τοῦτο, ἐάν ἦτο ἠσφαλισμένος διά τῆς ἀρετῆς τῆς διακρίσεως, ἥτις θά ἐδίδασκεν αὐτόν, ὅτι ὄχι εἰς τήν ἰδικήν του μόνον σκέψιν νά ὑπακούῃ, ἀλλά νά πείθεται εἰς τάς συμβουλάς τῶν Πατέρων καί ἀδελφῶν. Διότι ἐπί τοσοῦτον ὑπήκουεν εἰς τήν σκέψιν του, ἐπιδιώκων τήν νηστείαν καί τήν ἀπομάκρυνσιν ἐκ τῶν ἀνθρώπων, ὥστε οὐδέ κατά τήν ἑορτήν τοῦ Ἁγίου Πάσχα, δέν προσήρχετο εἰς τήν Ἐκκλησίαν, ἵνα μή συναντώμενος μετά τῶν Πατέρων καί ἀδελφῶν καί μετ’ αὐτῶν συντρώγων, ἀναγκασθῇ νά γευθῇ ὄσπριον ἤ ἄλλης τινος τροφῆς προσφερομένης εἰς τήν τράπεζαν οὕτω δέ, κατά τήν γνώμην του, παραβῇ τόν σκοπόν καί τόν ὅρον τόν ὁποῖον ἔθεσεν εἰς τόν ἑαυτόν του.
Οὗτος λοιπόν ἐξαπατώμενος ὑπό τῆς ἰδικῆς του θελήσεως ἐπί μακρόν διάστημα, ἐδέχθη κἄποτε τήν ἐπίσκεψιν ἀγγέλου τοῦ Σατανᾶ, ἀφοῦ δέ τόν προσεκύνησε, διετάχθη ὑπ΄ αὐτού νά ρίψῃ τόν ἑαυτόν του κατά τό μεσονύκτιον εἰς βαθύ φρέαρ, ὥστε καί ἐξ ἰδίας πείρας νά ἀντιληφθῇ ὅτι εἰς οὐδένα πλέον κίνδυνον ὑπόκειται, ἕνεκα τῆς μεγάλης του ἀρετῆς καί τῶν ὑπέρ τοῦ Θεοῦ ἀγώνων του. Μή διακρίνας λοιπόν διά τοῦ λογισμοῦ του, ὁ Ἥρων, ἐκεῖνον ὁ ὁποῖος τόν συνεβούλευεν, ἀλλά σκοτισθείς κατά τόν νοῦν, ἔπεσε κατά τό μεσονύκτιον εἰς τό φρέαρ. Μετ’ ὀλίγον δέ ἀντιληφθέντες οἱ ἀδελφοί τό συμβάν, μόλις ἠδυνήθησαν νά ἀνασύρουν τοῦτον μετά πολύν κάματον. Ἀφοῦ δέ τόν ἐξέβαλον, ἐπιζήσας δύο ἡμέρας, τήν τρίτην ἀπέθανε, ἀφήσας τούς ἀδελφούς καί τόν Παφνούτιον εἰς ἀπαρηγόρητον λύπην. Ὁ δέ Παφνούτιος ὑπό μεγάλης φιλανθρωπίας κινούμενος καί ἐνθυμούμενος τούς πολλούς αὐτοῦ κόπους καί τά μακρά ἔτη τῆς ἐν τῇ ἐρήμῳ ζωῆς του, ηὐσπλαγχνίσθη καί δέν ἄφησεν αὐτόν μακράν τοῦ μνημοσύνου καί τῆς προσφορᾶς τῶν ἀναπεπαυμένων, ἵνα μή συναριθμηθῇ μετά τῶν ἀποθνησκόντων ἀπό βίαιον θάνατον.
Ἀλλά τι νά εἴπω καί περί τῶν δύο ἐκείνων ἀδελφῶν οἵτινες ἔμενον πέραν τῆς ἐρήμου τῆς Θηβαΐδος ὅπου κάποτε ὁ μακάριος Ἀντώνιος διέμεινεν; Οὗτοι λοιπόν, ὑπό ἀκρίτου λογισμοῦ ὑποκινηθέντες ἀπεφάσισαν νά μεταβοῦν εἰς τό ἐσωτερικόν τῆς ἐρήμου ὅπου ἔκτασις μεγάλη, ἀκαλλιέργητος καί νά μή λάβουν τροφήν παρ’ ἀνθρώπου, εἰ μή ὁ Θεός διά θαύματος, ἤθελε προσφέρει εἰς αὐτούς. Ἐνῷ δέ οὗτοι ἐπλανῶντο εἰς τήν ἔρημον, ἐξαντλούμενοι ἐκ τῆς πείνης, ἰδόντες αὐτούς οἱ Μάζικες, οἵτινες εἶναι φυλή πάντων τῶν ἀγρίων φυλῶν ἀγριωτέρα καί ὠμοτέρα, ἤλλαξαν διά τῆς Θείας Προνοίας, τήν ἔμφυτον ἀγριότητα εἰς φιλανθρωπίαν, προϋπαντήσαντες αὐτούς μέ ἄρτους. Αἰσθανθείς τότε ὁ εἷς τῶν ἀδελφῶν τό χάρισμα τῆς διακρίσεως, μετά χαρᾶς καί εὐχαριστιῶν ἐδέχθη τούς ἄρτους σκεφθείς ὅτι οἱ ἄγριοι καί ὠμοί οὗτοι ἄνθρωποι, οἱ εὐχαριστούμενοι πάντοτε μέ τό ἀνθρώπινον αἷμα δέν θά συνεπάθουν αὐτούς ἄν καί ἦσαν ἤδη ἐντελῶς ἐξηντλημένοι, καί δέν θά προσέφερον εἰς αὐτούς τροφήν, ἐάν ὁ Θεός δέν προέτρεπε τούς ἀγρίους τούτους, πρός τοῦτο. Ὁ δέ ἄλλος ἀρνηθείς τήν τροφήν, ὡς προσφερθεῖσαν ὑπό ἀνθρώπων ἐπιμείνας εἰς τήν ἄκριτον ἀπόφασιν, ἀπέθανεν ἐξ ἀσιτίας. Οὕτω ἄν καί ἐξ ἀρχῆς κακῶς καί οἱ δύο ἐσκέφθησαν, ἐπιτρέψαντες εἰς ἑαυτούς νά πράξωσι συμφώνως πρός μίαν παράλογον καί ὀλεθρίαν ἀπόφασιν, ὅμως ὁ εἷς, ἀφοῦ ἠσθάνθη ἐντός αὐτοῦ ἀνατείλασαν τήν ἀρετήν τῆς διακρίσεως, ἐπανώρθωσεν ἐκεῖνο τό ὁποῖον ἐγωϊστικῶς καί ἐπιπολαίως ἐσκέφθη· ὁ δέ ἕτερος ἐπιμείνας εἰς τήν παράλογον ἀπόφασιν καί μή φωτισθείς ὑπό τῆς ἀρετῆς τῆς διακρίσεως, ὑπέκυψεν εἰς τόν θάνατον ἀπό τόν ὁποῖον ὁ Κύριος, ηὐδόκησε νά ἀποτρέψῃ τοῦτον.
Τί νά εἴπω δέ καί δι’ ἐκεῖνον τοῦ ὁποίου τό ὄνομα δέν θέλω νά ἀναφέρω διότι εὑρίσκεται μεταξύ ἡμῶν; Ὁ ὁποῖος, ὑποδεχθείς πολλάκις τόν δαίμονα ὡς ἄγγελον καί λαμβάνων δι΄ αὐτοῦ ἀποκαλύψεις συνεχῶς δέ βλέπων φῶς λύχνου ἐν τῷ κελλίῳ αὐτοῦ, προστάσσεται κατόπιν ὑπό τοῦ ἰδίου δαίμονος νά προσφέρῃ θυσίαν εἰς τόν Θεόν τόν υἱόν του, τόν διαμένοντα μετ’ αὐτοῦ εἰς τό Μοναστήριον, ἵνα ἐκ τῆς θυσίας ταύτης ἀξιωθῇ τῆς τιμῆς τοῦ Πατριάρχου Ἀβραάμ καί εἰς τήν συμβουλήν τοῦ ὁποίου δαίμονος, τόσον ὑπετάγη, ὥστε θά ἐξετέλει τήν σφαγήν τοῦ υἱοῦ του, εἰ μή, βλέπων τοῦτον ὁ υἱός νά ἀκονίζῃ μάχαιραν καί νά προετοιμάζῃ σχοινίον παρά τήν συνήθειάν του, ἑτοιμαζόμενον δέ νά προσφέρῃ τοῦτον ὁλοκαύτωμα, δέν ἐσῴζετο ὁ υἱός διά τῆς φυγῆς. Μακρός δέ ὁ λόγος θά ἦτο, ἄν ἤθελον διηγηθῇ τήν πλάνην τοῦ Μεσοποταμινοῦ ἐκείνου ὅστις, ἀφοῦ ὑπεβλήθη εἰς τόσην ἐγκράτειαν, κεκλεισμένος εἰς τό κελλίον ἐπί ἔτη πολλά, τόσον ὕστερον, διά διαβολικῶν ἀποκαλύψεων καί σατανικῶν ὀπτασιῶν ἐνεπαίχθη, ὥστε, ἄν καί ὑπεβλήθη εἰς τόσους κόπους καί κατά τάς ἀρετάς, πάντας ὑπερέβαλλε τούς ἐκεῖ διαμένοντας μοναχούς, ὅμως μετέπεσεν εἰς τόν ἰουδαϊσμόν καί τήν περιτομήν. Διότι, ἐπιθυμῶν ὁ διάβολος, νά ἐξαπατήσῃ τοῦτον πολλάκις τῷ ἐνέβαλεν ἀληθοφανῆ ὁράματα ἵνα διά τούτων κάμῃ εὐκολοπίστευτον τήν ἀπάτην εἰς τήν ὁποίαν ἔμελεν εἰς τό τέλος νά ἐμπλέξῃ αὐτόν.
Μίαν νύκτα λοιπόν, παρουσιάζεται εἰς αὐτόν τό πλῆθος τῶν Χριστιανῶν μετά τῶν Ἀποστόλων καί Μαρτύρων, σκοτεινόν καί πλῆρες πάσης ἐντροπῆς καταθλιβόμενον εἰς τήν λύπην καί τό πένθος. Ἀντιθέτως δέ, τό πλῆθος τῶν Ἰουδαίων μετά τοῦ Μωϋσέως καί τῶν Προφητῶν, φωτιζόμενον διά λαμπροῦ φωτός, πλῆρες χαρᾶς καί ἱλαρότητος. Συνεβούλευε δέ ὁ ἀπατεών, ὅτι ἐάν ἤθελε νά συμμετάσχῃ τῆς χαρᾶς καί τῆς εὐτυχίας τῶν Ἰουδαίων νά δεχθῇ περιτομήν τοῦθ’ ὅπερ, ἀπατηθείς ἔπραξε.
Ὁλοφάνερον λοιπόν εἶναι ἐκ τῶν λεχθέντων γεγονότων, ὅτι δέν θά ἐνεπαίζοντο πάντες οἱ προαναφερθέντες, ἐάν εἶχον ἀποκτήσει τό χάρισμα τῆς διακρίσεως.
Ταῦτα συνεπλήρωσεν ὁ Γερμανός, εἰπών καί διά νέων παραδειγμάτων καί ρητῶν τῶν Πατέρων ἀρκετά ἀπεδείχθη, ὅτι ἡ διάκρισις, πηγή καί ρίζα καί κεφαλή καί σύνδεσμος εἶναι πασῶν τῶν ἀρετῶν. Κατά ποῖον δέ τρόπον δυνάμεθα ταύτην νά ἀποκτήσωμεν ἐπιθυμοῦμεν νά μάθωμεν· ἀκόμη δέ, πῶς θά δυνηθῶμεν νά διακρίνωμεν τήν ἀληθῆ καί ἐκ Θεοῦ διάκρισιν ἀπό τήν ἀπατηλήν, ἐπίπλαστον καί διαβολικήν; Τότε ὁ ἀββᾶς Μωϋσῆς εἶπεν. Ἀληθής διάκρισις δέν ἐπιτυγχάνεται εἰ μή μόνον διά πραγματικῆς ταπεινώσεως δηλαδή, ὅσα πράττομεν νά ἐξομολογούμεθα εἰς τούς Πατέρας, ἀλλά καί ὅσα σκεπτόμεθα. Καί δι’ οὐδέν νά μή δίδωμεν ἐμπιστοσύνην μόνον εἰς τήν ἰδικήν μας σκέψιν, ἀλλά εἰς ὅλας τάς συμβουλάς τῶν γερόντων νά ἀκολουθοῦμεν καί εἰς ἐκεῖνο εἶναι καλόν νά πειθώμεθα ὅπερ ἐκεῖνοι κρίνουσι.
Οὗτος δέ ὁ τρόπος, ὄχι μόνον διά τῆς πραγματικῆς διακρίσεως καί τῆς λογικῆς ὁδοῦ τόν μοναχόν ἑτοιμάζει νά μένῃ ἀβλαβής, ἀλλά ἀκόμη καί ἐκ τῶν παγίδων τοῦ διαβόλου διαφυλάττει ὥστε νά μή βλάπτεται· διότι εἶναι ἀδύνατον, ὁ ρυθμίζων τόν βίον αὐτοῦ συμφώνως πρός τήν κρίσιν καί τήν γνώμην τῶν γεροντωτέρων, νά ἐμπέσῃ εἰς ἀπάτην τῶν δαιμόνων, ἀφοῦ καί πρίν ἀκόμη ἀξιωθῶμεν τοῦ χαρίσματος τῆς διακρίσεως, τό νά ἀποκαλύπτωμεν καί νά φανερώνωμεν εἰς τούς Πατέρας τάς φαύλας σκέψεις, μαραίνει αὐτάς καί τάς ἐξασθενεῖ. Καθώς δέ ὄφις συρόμενος εἰς τό φῶς ἐκ τῆς σκοτεινῆς του φωλεᾶς βιάζεται νά ἐξαφανισθῇ διά τῆς φυγῆς, οὕτω καί οἱ πονηροί λογισμοί, διά τῆς καλῆς ἐξομολογήσεως καί περιγραφῆς, ἀποκαλυφθέντες, βιάζονται νά ἀπομακρυνθοῦν ἀπό τόν ἄνθρωπον.
Ἵνα δέ καί διά παραδείγματος τήν ἀρετήν ταύτην ἀκριβέστερον κατανοήσετε, τοῦ ἀββᾶ Σεραπίωνος τό συμβάν θέλω διηγηθῇ, τό ὁποῖον ὁ ἴδιος πρός φύλαξιν τῶν ἀκροατῶν του ἔλεγε πάντοτε. Ὅταν ἤμην νεώτερος ἔμενον μετά τοῦ ἀββᾶ μου· ἀφοῦ δέ ἐτρώγομεν ἐγειρόμενος τῆς τραπέζης, κατ’ ἐνέργειαν τοῦ δαίμονος, ἔκλεπτον διπυρίτην καί τοῦτον ἔτρωγον κρυφίως ἀπό τόν ἀββᾶν μου. Ἐπειδή πολύν καιρόν ἔκαμνα τοῦτο, κατακυριευθείς, δέν ἠδυνάμην νά ἐγκαταλείψω τήν κακήν αὐτήν πρᾶξιν. Μόνον ἐκρινόμην ὑπό τῆς συνειδήσεώς μου, εἰς δέ τόν γέροντα ἐντρεπόμην νά τό εἴπω. Συνέβη δέ, κατ’ οἰκονομίαν τοῦ φιλανθρώπου Θεοῦ, νά ἔλθουν τινές ἀδελφοί πρός τόν γέροντα, ὠφελείας χάριν καί ἠρώτων τοῦτον διά τάς ἰδικάς των σκέψεις. Ὁ δέ γέρων ἀπεκρίθη, ὅτι τίποτε δέν βλάπτει τόσον τούς μοναχούς καί χαροποιεῖ τούς δαίμονας, ὅσον τό νά κρύπτῃ κανείς ἐκεῖνο τό ὁποῖον σκέπτεται, ἀπό τούς Πνευματικούς του Πατέρας. Ὡμίλησε δέ εἰς αὐτούς καί διά ἐγκράτειαν. Ἐνῷ δέ ταῦτα ἐλέγοντο, συνελθών εἰς τόν ἑαυτόν μου καί σκεφθείς, ὅτι ὁ Θεός ἀπεκάλυψεν εἰς τόν γέροντα τά πταίσματά μου καί συγκινηθείς, ἤρχισα νά κλαίω καί ἐξέβαλον τόν διπυρίτην ἐκ τοῦ κόλπου μου, τόν ὁποῖον κακῶς εἶχον συνηθίσει νά κλέπτω. Πεσών δέ εἰς τήν γῆν ἐζήτουν συγγνώμην διά τάς πράξεις μου καί εὐχήν ἵνα μέ ἀσφαλίσῃ ἐκ μελλόντων παραπτωμάτων. Τότε ὁ γέρων μοί εἶπεν. Ὦ τέκνον, καί ἐμοῦ σιωπῶντος σέ ἠλευθέρωσεν ἡ ἰδική σου ἐξομολόγησις· τόν δέ προσβάλλοντά σε δαίμονα διά τῆς σιωπῆς σου, ἀφοῦ εἶπες τά ἐν σεαυτῷ, κατέσφαξες. Τοῦτον, τόν ὁποῖον μέχρι τοῦδε ἄφησες νά σέ κατακυριεύσῃ μέ τό νά μή τοῦ φέρεις ἀντίρρησιν οὔτε νά τόν ἐλέγχῃς. Εἰς τό ἑξῆς δέ δέν θά ἔχῃ θέσιν ἐν σοί, ἀφοῦ ἐκ τῆς καρδίας σου πασιφανῶς ἐξεβλήθη. Δέν εἶχε τελειώσει τόν λόγον του ὁ γέρων καί ἰδού, ἐφάνη τό ἀποτέλεσμα ὡς λάμψις πυρός συρομένη ἐκ τοῦ κόλπου μου, ἐγέμισε δέ ὅλον τό οἴκημα μέ βαρεῖαν δυσῳδίαν ὥστε νά νομίζουν οἱ παριστάμενοι ὅτι ἐκαίετο μεγάλη ποσότης θείου. Τότε εἶπεν ὁ γέρων. Ἰδού· τῶν λόγων μου καί τῆς ἰδικῆς σου ἀπελευθερώσεως τήν ἀπόδειξιν παρέσχεν ὁ Κύριος διά τοῦ σημείου τούτου.
Τοιουτοτρόπως λοιπόν ἀπεμακρύνθη ἀπ’ ἐμοῦ τό πάθος τῆς λαιμαργίας καί ἡ διαβολική ἐκείνη ἐνέργεια, μέχρι σημείου ὥστε οὐδέποτε νά μοῦ ἔλθῃ πλέον εἰς τόν νοῦν τοιαύτη ἐπιθυμία. Ἰδού λοιπόν ὅτι καί ἐκ τῶν ὑπό τοῦ ἀββᾶ Σεραπίωνος λεχθέντων, μανθάνωμεν ὅτι τότε μόνον ἀξιούμεθα τοῦ χαρίσματος τῆς ἀληθινῆς διακρίσεως, ὅταν δέν ἐμπιστευώμεθα εἰς τό κριτήριον τῆς διανοίας ἡμῶν, ἀλλά εἰς τήν διδαχήν καί τήν γνώμην τῶν Πατέρων· διότι ἀσφαλῶς, οὐχί δι’ ἄλλου τινός ἐλαττώματος, ὁ διάβολος ὁδηγεῖ τόν μοναχόν κατά κρημνῶν ἀλλά μέ τό νά πείσῃ τοῦτον ἀφοῦ ἀθετήσῃ τάς νουθεσίας τῶν Πατέρων, νά ἀκολουθῇ κατόπιν τήν ἰδικήν του κρίσιν καί νά πράττῃ κατά τήν ἰδικήν του θέλησιν.
Ἔπρεπε δέ ἀκόμη ἀφοῦ ἐκ τῆς ἀνθρωπίνης πείρας καί μορφώσεως λάβομεν τά παραδείγματα, νά ἐκπαιδευώμεθα καί νά συμμορφούμεθα. Διότι ἔστω καί ἄν ταῦτα ψηλαφῶμεν διά τῶν χειρῶν, βλέπομεν διά τῶν ὀφθαλμῶν καί ἀκούομεν διά τῶν ὤτων, ἀδυνατοῦμεν μόνοι νά ἐφαρμόσωμεν. Πῶς λοιπόν δέν εἶναι μωρόν νά νομίζωμεν, ὅτι ἡ πνευματική τελειοποίησις ἡ δυσκολωτέρα ὅλων τῶν ἐπιστημῶν, δέν ἔχει ἀνάγκην διδασκάλου; Ἡ ὁποῖα καί ἀόρατος καί ἀπόκρυφος εἶναι γενομένη μόνον νοητή διά τῆς καθαρότητος τῆς καρδίας; Ἡ τέχνη δέ αὕτη τοῦ νά μορφώνῃ τις πνευματικῶς, ἐάν ἀποτύχῃ, ὄχι μόνον προσωρινήν ζημίαν προκαλεῖ ἀλλά αἰτία γίνεται τῆς ἀπωλείας τῆς ψυχῆς καί γεννᾷ αἰώνιον θάνατον. Ὁ Γερμανός εἶπε· αἰτίαν ἵνα ἐντρεπώμεθα καί περικάλυμμα βλαβερᾶς εὐλαβείας, γεννᾷ συνήθως, τό ὅτι πολλάκις τινές τῶν Πατέρων, ἀκούσαντες παρά τῶν ἀδελφῶν τάς σκέψεις των, ὄχι μόνον δέν ἐθεράπευσαν, ἀλλά καί κατηγόρησαν τούτους ὥστε νά φέρωσιν εἰς ἀπόγνωσιν. Καθώς ἡμεῖς οἱ ἴδιοι τοῦτο τό γεγονός ἀντελήφθημεν, συμβάν εἰς τήν Συρίαν.
Ἀδελφός τις, εἴς τινα τόν ἐκεῖ γερόντων ἐξέθεσε τούς λογισμούς του, μέ πᾶσαν ἁπλότητα καί ἀλήθειαν, χωρίς καθόλου νά ἐντραπῇ ἀποκαλύψας τά ἀπόκρυφα τῆς καρδίας του. Ὁ δέ γέρων μόλις ἤκουσε ταῦτα, ἤρχισε νά ἀγανακτῇ καί νά καταφέρεται κατά τοῦ ἀδελφοῦ, μεμφόμενος αὐτόν διά τάς τοιαύτας φαύλας σκέψεις του. Ὡς ἐκ τούτου πολλοί ἀκούσαντες τοῦτο, ἐντρέποντο νά ἐκθέσωσι τάς σκέψεις των εἰς τούς γέροντας. Τότε ὁ ἀββᾶς Μωϋσῆς, καλόν εἶπε εἶναι, καθώς προεῖπον, νά μή ἀποκρύπτωμεν τάς σκέψεις μας ἀπό τῶν Πατέρων, ἀλλ’ οὐχί βεβαίως εἰς τούς τυχόντας ἀλλά εἰς γέροντας πνευματικούς καί διακρινομένους καί ὄχι μόνον γηράσαντας, νά ἐξομολογούμεθα ἐπειδή πολλοί τάς σκέψεις των ἐκθέσαντες, κατήντησαν νά ἀπογυμνωθοῦν, ἐξ αἰτίας τῆς ἀπειρίας τῶν ἀκουόντων. Διότι, ἦτο τις ἐκ τῶν ἀδελφῶν πάρα πολύ σοβαρός, ἐνοχληθείς δέ ὑπό τοῦ δαίμονος τῆς πορνείας ἦλθε πρός τινα γέροντα καί ἀνέφερεν εἰς αὐτόν τάς σκέψεις του. Ἐκεῖνος δέ ἀφοῦ ἤκουσε, ὤν δέ ἄπειρος ἀφοῦ ὠργίσθη, ἄθλιον ἔλεγε τόν ἀδελφόν καί ἀνάξιον τοῦ μοναχικοῦ σχήματος ἐπειδή ἔκαμε τοιαύτην σκέψιν. Ἀκούσας δέ ὁ ἀδελφός ταῦτα καί ἀπογοητευθείς ἐγκατέλειψε τήν θέσιν του καί ἐπανήρχετο εἰς τόν κόσμον. Κατ’ οἰκονομίαν ὅμως Θεοῦ συναντᾷ αὐτόν ὁ ἀββᾶς Ἀπολλώς ὁ ἐκ τῶν γερόντων ἐμπειρότερος. Ἰδών δέ αὐτόν πολύ τεταραγμένον καί σκυθρωπόν ἠρώτησεν αὐτόν· τέκνον, διά ποίαν αἰτίαν εἶσαι τόσον ὠχρός; Ὁ δέ ἀδελφός ἐκ τῆς πολλῆς ταραχῆς δέν εἶπε λέξιν. Κατόπιν δέ ἀφοῦ παρεκλήθη ὑπό τοῦ γέροντος, διηγήθη τά καθ’ ἑαυτόν εἰπών, ὅτι πολλάκις τόν ἠνώχλουν λογισμοί καί μεταβάς ἀνέφερε ταῦτα εἰς τόν τάδε γέροντα. Ἀλλά κατά τήν γνώμην τούτου, ἐλπίς σωτηρίας δέν ὑπῆρχε δι’ αὐτόν· ἀπογοητευθείς λοιπόν, ἀπήρχετο εἰς τόν κόσμον. Ταῦτα ἀκούσας ὁ Πατήρ Ἀπολλώς, θερμῶς παρεκάλει τόν ἀδελφόν, λέγων· «μή ἐκπλήττεσαι τέκνον, μηδέ νά ἀπελπίζεσαι· διότι ἐγώ εἰς τήν τοιαύτην ἡλικίαν καί κατάλευκος ἤδη, πάρα πολύ ἐνοχλοῦμαι ἀπό τοιαύτας σκέψεις· μή λοιπόν χάσῃς τό θάρρος σου δι’ αὐτήν τήν διέγερσιν, διότι ὄχι τόσον μέ τήν ἀνθρωπίνην φροντίδα θεραπεύεται, ὅσον μέ τήν εὐσπλαγχνίαν τοῦ Θεοῦ· μόνον δέ κάμε μου τήν χάριν σήμερον καί ἐπίστρεψον εἰς τό κελλίον σου». Οὕτω, πράγματι, ὁ ἀδελφός ἔπραξεν.
Ἀπομακρυνθείς δέ ἀπ’ αὐτοῦ ὁ ἀββᾶς Ἀπολλώς, διηυθύνθη πρός τό κελλίον τοῦ ἐπιτιμήσαντος τόν ἀδελφόν γέροντος καί σταθεῖς ἔξω ἐδεήθη πρός τόν Θεόν, λέγων. «Κύριε, ὁ τούς πειρασμούς ὁδηγῶν εἰς ὠφέλειαν, μετάστρεψον τόν πόλεμον τοῦ ἀδελφοῦ εἰς τοῦτον τόν γέροντα ἵνα ἐξ ἰδίας ἀντιλήψεως μάθῃ, ὅσον κατά τό διάστημα τῆς μακρᾶς ζωῆς του δέν ἐδιδάχθη, νά συμπάσχῃ δηλαδή πρός τούς πολεμουμένους». Μόλις δέ ἐτελείωσε τήν προσευχήν, βλέπει ἕνα Αἰθίοπα ἱστάμενον πλησίον τοῦ κελλίου καί ρίπτοντα βέλη κατά τοῦ γέροντος· ἀπό τῶν ὁποίων τραυματισθείς ἀμέσως ὁ γέρων, ὡς μεθύων, ἐδῶ καί ἐκεῖ περιεστρέφετο. Μή δυνάμενος δέ νά ὑπομείνῃ, ἀφοῦ ἐξῆλθε τοῦ κελλίου, ἀνεχώρει πρός τόν κόσμον διά τῆς αὐτῆς ὁδοῦ τήν ὁποίαν εἶχεν ἀκολουθήσει πρότερον ὁ νεώτερος. Ὁ δέ ἀββᾶς Ἀπολλώς ἀντιληφθείς τό γεγονός, μετέβη εἰς συνάντησίν του εἰπών· «ποῦ μεταβαίνεις; Καί διά ποῖον λόγον εἶσαι τόσον τεταραγμένος; Ἐννοήσας δέ, ὅτι ὁ Ἅγιος ἐπληροφορήθη τά κατ’ αὐτόν καί ἐντρεπόμενος, δέν εἶπε λέξιν. Τότε ὁ Ἅγιος Ἀπολλώς εἶπεν εἰς αὐτόν. Ἐπίστρεψον εἰς τό κελλίον σου καί εἰς τό ἑξῆς νά κατανοῇς τήν ἀσθένειάν σου. Νόμιζε δέ τόν ἑαυτόν σου, ἤ λησμονηθέντα ὑπό τοῦ διαβόλου, ἤ περιφρονηθέντα. Διά τοῦτο δέν ἠξιώθης νά ἀγωνισθῇς κατ’ αὐτοῦ· τί δέ λέγω, νά ἀγωνισθῇς; Οὐδέ μιᾶς ἡμέρας προσβολήν του, δέν κατώρθωσες νά ὑποφέρῃς».
Ἔπαθες δέ τοῦτο διότι, ὅτε ἦσο νεώτερος καί κατεδιώκεσο ὑπό τοῦ κοινοῦ ἐχθροῦ, τό ὑπεδέχθης ἀντί νά ἀναλάβῃς κατ’ αὐτοῦ ἀγώνα καί εἰς ἀπόγνωσιν ἔφθασες, διότι δέν ἐσκέφθης τό σοφόν ἐκεῖνο παράγγελμα τό λέγον· «Ρῦσαι ἀπαγομένους εἰς θάνατον καί ἐκπριᾶν τούς κτεινομένους, μή φείσῃ» ἀλλ’ οὔτε καί τήν παραβολήν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ὑπελόγισες καθ’ ἥν, «κάλαμον συντεθλασμένον μή συντρίβειν καί λῖνον καπνιζόμενον μή σβεννύειν»· διότι οὐδείς θά ἠδύνατο νά ἀνθέξῃ εἰς τάς ἐπιβουλάς τοῦ ἐχθροῦ, οὐδέ τήν φυσικήν διέγερσιν νά καταπραΰνη, ἐάν ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ δέν ἐφύλαττε τόν ἄνθρωπον ἀπό τήν ἀσθένειαν· ἀφοῦ δέ συνεπληρώθη ἡ δι’ ἡμᾶς σωτηρία οἰκονομία, ἄς παρακαλέσωμεν διά κοινῶν προσευχῶν τόν Κύριον, ὅπως καί τήν κατά σοῦ ἐξαπολυθεῖσαν μάστιγα ἀπομακρύνῃ. «Αὐτός γάρ, ἀλγεῖν ἡμᾶς ποιεῖ, καί πάλιν ἀποκαθίστησιν· ἔπαισε καί αἱ χεῖρες αὐτοῦ ἰάσαντο· ταπεινοῖ καί ἀνυψοῖ· θανατοῖ καί ζῳογονεῖ, κατάγει εἰς Ἅδου καί ἀνάγει».
Ταῦτα ἀφοῦ εἶπε καί προσηυχήθη, ὁ Ἅγιος Ἀπολλώς, ἀμέσως τοῦτον ἀπό τοῦ κινδύνου τοῦ πολέμου ἀπήλλαξε, συμβουλεύσας αὐτόν νά ζητήσῃ παρά τοῦ Θεοῦ νά δωρήσῃ εἰς αὐτόν γλῶσσαν ἔμπειρον, ὥστε νά γνωρίζῃ ἐν καιρῷ ποῖον πρέπει νά εἴπῃ λόγον.
Ἐξ ὅλων λοιπόν τῶν λεχθέντων μανθάνομεν, ὅτι ἄλλη ὁδός σωτηρίας ἀσφαλής δέν θά εὑρεθῇ, ἐκτός ἐκείνης τοῦ νά ἐκμυστηρευώμεθα τάς ἰδικάς μας σκέψεις εἰς ἐκείνους ἐκ τῶν Πατέρων οἵτινες ἔχουσι λίαν ἀνεπτυγμένον τό χάρισμα τῆς διακρίσεως καί παρά τούτων νά καθοδηγούμεθα εἰς τήν ἀρετήν καί νά μή ἀκολουθοῦμεν μόνον τόν ἰδικόν μας λογισμόν καί τήν ἰδικήν μας κρίσιν. Ἀλλά οὔτε, ὡς συμβαίνει, ἐάν τύχῃ τις εἰς ἕνα γέροντα ἁπλοϊκώτερον ἤ ὀλίγον ἄπειρον, πρέπει νά φεύγῃ ἵνα ἐκθέσῃ τάς ἰδίας σκέψεις εἰς τούς δοκιμωτάτους τῶν Πατέρων, περιφρονῶν τήν τῶν προπατόρων παράδοσιν. Διότι καί οὗτοι οὐχί ἀφ’ ἑαυτῶν ἐνεργοῦντες ἀλλ’ ἐκ τοῦ Θεοῦ κατευθυνόμενοι καί ἐκ τῶν Θείων Γραφῶν, παρέδωσαν εἰς τούς μεταγενεστέρους νά συμβουλεύωνται τούς περισσότερον προοδεύσαντας. Εἶναι δέ τοῦτο δυνατόν νά μάθωμεν καί ἀπό ἄλλων πολλῶν πηγῶν ἀλλά καί ἐκ τῶν ἐν τῇ Θεοπνεύστῳ Γραφῇ κειμένων, ἰδίως δέ ἐκ τοῦ γεγονότος τοῦ συμβάντος εἰς τόν Ἅγιον Σαμουήλ. Ὅστις ἐκ τῆς νηπιακῆς του ἡλικίας ἀφιερωθείς εἰς τόν Θεόν ὑπό τῆς μητρός του καί ἀξιωθείς νά ἀκούσῃ τήν Θείαν Φωνήν, δέν ἐπείσθη εἰς τόν ἰδικόν του λογισμόν. Ἀλλά ἀφοῦ πρώτην καί δευτέραν φοράν ἐκλήθη ὑπό τοῦ Θεοῦ, ἔτρεξε πρός τόν γέροντα Ἠλεί καί διά τῆς διδαχῆς τούτου ἐνετυπώθη καί συνεμορφώθη τίνι τρόπῳ πρέπει νά ἀποκριθῇ πρός τόν Θεόν. Ὥστε, ἐκεῖνον τόν ὁποῖον διά τῆς ἰδικῆς Του προσκλήσεως, ὡς ἄξιον Αὐτοῦ προέκρινε ὁ Θεός, διά τῆς διδαχῆς καί τῆς ἐπιταγῆς τοῦ γέροντος, ἠθέλησε νά φωτισθῇ· ἇρα εἰς ταπείνωσιν ὡδήγησε τοῦτον.
Τόν δέ Παῦλον, ὅν ὁ ἵδιος ὁ Χριστός ἐκάλει καί συνδιελέγετο μετ’ αὐτοῦ, ἄν καί ηδύνατο ἀμέσως νά ἀνοίξῃ τούς ὀφθαλμούς του καί νά γνωρίσῃ εἰς τοῦτον τήν ὁδόν τῆς τελειότητος, πρός τόν Ἀνανίαν ἔστειλε καί παρά τούτου διέταξε νά μάθῃ τήν ὁδόν τῆς ἀληθείας, λέγων. «Ἐγείρου, εἴσελθε εἰς τήν πόλιν, κᾀκεῖ σοι λεχθήσεται τί σέ δεῖ ποιεῖν», διδάσκων ἡμᾶς διά τούτων, νά ἀκολουθοῦμεν τάς ὁδηγίας τῶν περισσότερον προοδευμένων. Τοῦτο δέ, ἵνα μή τό εἰς τόν Παῦλον καλῶς λεχθέν, κακῶς νοούμενον, γίνῃ παράδειγμα ἵνα αὐθαδιάσουν οἱ μεταγενέστεροι, μέ τό νά ἐπιθυμήσουν ὡς ὁ Παῦλος, παρά τοῦ Θεοῦ νά ὁδηγηθῶσιν εἰς τήν ἀλήθειαν καί οὐχί, ὡς ἁρμόζει, διά τῶν Πατέρων.
Ὅτι δέ ταῦτα κατ’ αὐτόν τόν τρόπον συνέβησαν εἶναι δυνατόν νά πληροφορηθῇ τις, ὄχι μόνον ἐξ ὅσων ἐλέχθησαν, ἀλλά καί διά τῶν ἔργων, ὡς ἀπέδειξεν ὁ Ἀπόστολος γράφων, «ἀνῆλθον εἰς Ἱεροσόλυμα ἰδεῖν Πέτρον καί Ἰάκωβον καί ἀνεθέμην τό Εὐαγγέλιον αὐτοῖς, ὅ κηρύσσω μήποτε εἰς κενόν τρέχω ἤ ἔδραμον»· καί ταῦτα ἄν καί συνώδευεν αὐτόν ἡ χάρις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος διά τῆς δυνάμεως τῶν θαυμασίων τά ὁποῖα ἔπραττε.
Ποῖος λοιπόν εἶναι τόσον ὑπερήφανος καί ἀλαζών ὥστε εἰς τήν ἰδικήν του γνώμην καί κρίσιν μόνον, νά ἐμπιστεύεται, ὅταν τό Σκεῦος τῆς ἐκλογῆς ὀμολογῇ, ὅτι ἔχει ἀνάγκην τῆς συμβουλῆς τῶν πρό αὐτοῦ Ἀποστόλων;
Πασιφανῶς λοιπόν ἀποδεικνύεται διά τούτων, ὅτι εἰς οὐδένα ὁ Κύριος ἀποκαλύπτει τήν ὁδόν τῆς τελειότητος εἰ μή διά τῶν πνευματικῶν Πατέρων ὁδηγουμένων ἐπί ταύτην, ὡς λέγει διά τοῦ Προφήτου· «ἐπερώτησον τόν πατέρα σου καί ἀναγγελεῖ σοι τούς πρεσβυτέρους σου καί ἐροῦσι σοι».
Δι’ ὅλων λοιπόν τῶν φροντίδων ἡμῶν καί διά πάσης ἐπιμελείας δέον νά ἀποκτήσωμεν τό χάρισμα τῆς διακρίσεως, τό ὁποῖον θά δυνηθῇ νά διαφυλάξῃ ἡμᾶς ἀβλαβεῖς ἀπό πάσης ἀμφοτέρωθεν ὑπερβολῆς. Διότι, καθώς λέγουσιν οἱ Πατέρες, αἱ ἀκρότητες καί πρός τάς δύο πλευράς ὁμοίως βλάπτουσιν· καί ἡ ὑπερβολική νηστεία καί ὁ χορτασμός τῆς κοιλίας· καί ἡ ἄνευ μέτρου ἀγρυπνία καί ὁ ἐκ τοῦ ὕπνου λήθαργος, ὡς καί πᾶσα ἄλλη ὑπερβολή. Διότι ἀντελήφθημεν τινάς μέν ἐκ τῆς γαστριμαργίας μή ἡττηθέντας, διά τῆς ὑπερβολικῆς δέ νηστείας καταβληθέντας καί πρός τό αὐτό πάθος τῆς γαστριμαργίας ὀλισθήσαντας ἐκ τῆς ἀσθενείας τῆς προελθούσῃς ἀπό τήν ἄνευ μέτρου νηστείαν. Ἐνθυμοῦμαι δέ καί ἐγώ, ὅτι κἄποτε κἄτι παρόμοιον ἔπαθον μέ τό νά ὑποβληθῶ εἰς ἐγκράτειαν, τόσην ὥστε, νά λησμονήσω τήν διάθεσιν τῆς τροφῆς. Ἐπί δύο δέ ἤ καί τρεῖς ἡμέρας παραμένων νῆστις, διόλου δέν ἐπεθύμουν νά φάγω, ἐάν δέν μέ παρώτρυνον οἱ ἄλλοι πρός τοῦτο. Ἀλλά καί πάλιν, ἐξ ἐπιβουλῆς τοῦ διαβόλου αὐτός ὁ ὕπνος ἐχάθη ἐκ τῶν ὀφθαλμῶν μου, ὥστε μένων ἄϋπνος ἐπί πολλάς νύκτας νά παρακαλέσω τόν Κύριον νά μοί παράσχῃ ἔστω καί ἐλάχιστον ὕπνον. Σοβαρώτερον λοιπόν ἐκινδύνευσα ἀπό τήν ὑπέρ τό μέτρον ἀσιτίαν καί ἀγρυπνίαν ἤ ὅσον ἀπό τήν γαστριμαργίαν καί τόν ἀρκετόν ὕπνον.
Μέ τοιαύτας λοιπόν διδασκαλίας, ηὔφρανεν ἡμᾶς ὁ Μωϋσῆς, ὥστε ἡμεῖς ὠφεληθέντες νά δοξάζωμεν τόν Κύριον διά τήν τόσην σοφίαν τήν ὁποίαν παρέχει εἰς τούς φοβουμένους Αὐτόν, ὦ πρέπει τιμή καί κράτος εἰς τούς αἰῶνας. Ἀμήν.
ΠΗΓΗ: ΒΙΚΤΩΡΟΣ ΜΑΤΘΑΙΟΥ, ΜΕΓΑΣ ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΗΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΟΜΟΣ Β’ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ (ΣΕΛ. 453) ΑΘΗΝΑΙ 1955.
Οἱ Εἰκόνες καί οἱ φωτογραφίες τοῦ κειμένου, ἔχουν προστεθεῖ ἀπό τόν συντάκτη τῆς ἀνάρτησης.
