Τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρός ἡμῶν Ἰωάννου Ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως τοῦ Χρυσοστόμου
Λόγος εἰς τόν μάταιον βίον καί εἰς κατάνυξιν καί ὠφέλειαν ἡμῶν κατανυκτικώτατος καί πάνυ ὠφελιμώτατος.
Εὐλόγησον Πάτερ
Ὅσοι τοῦ βίου μάταια καί ἀπολλύμενα πράγματα κατελίπετε, μή πάλιν τήν ὑμετέραν καρδίαν εἰς αὐτά ἐπιστρέφετε. Ὁ πλοῦτος παρέρχεται, καί ἡ δόξα ἀπόλλυται. Τό κάλλος μαραίνεται, καί πάντα διαλύονται, καί ὡς καπνός παρέρχεται, καί ὡς σκιά παράγουσι. «Ματαιότης ματαιοτήτων, τά πάντα ματαιότης»· καί «μάτην ταράσσεται πᾶς ἄνθρωπος». Ὄντως γάρ μάτην ταράσσονται, καί μάτην θορυβοῦνται, μάτην χειμάζονται νῦν οἱ συνάγοντες τά μετ’ ὀλίγον ἀπολλύμενα, ἅπερ λαβεῖν μεθ’ ἑαυτών οὐ δύνανται· ἀλλά πάντα καταλιμπάνοντες, γυμνοί ὡς ἐγεννήθημεν, πρός φοβερόν δικαστήν πορευόμεθα.
Κἄν πάντας τούς θησαυρούς συνάγωμεν ἐδῶ, ἐκεῖ γυμνοί καί ἐλεεινοί, σκυθρωποί, σκοτεινοί, συντετριμμένοι, τεταπεινωμένοι, τετραχηλισμένοι, ἐν φόβῳ καί τρόμῳ· κατηφεῖς, ὀδυνηροί, εἰς γῆν τό πρόσωπον ἐρριμένον καί τοῦτο μετά αἰσχύνης καλύπτοντες, οὕτω πορευόμεθα, οὕτως ἀνιστάμεθα, οὕτω παριστάμεθα εἰς ἐκεῖνο τό μέγα, εἰς ἐκεῖνο τό φοβερόν, τό φρικτόν, τό ἀπροσωπόληπτον, τό ἀδωροδόκητον, ἀκατάληπτον δικαστήριον καί κολαστήριον, ὅπου Ἄγγελοι τρέμουσιν, ὅπου θρόνοι φοβεροί τίθενται, ὅπου αἱ βίβλοι τῶν πράξεων ἡμῶν ἀνοίγονται, ὅπου ὁ ποταμός τοῦ πυρός τοῦ ἀσβέστου, ὅπου ὁ ἀνήμερος σκώληξ, ὅπου τό ἀφώτιστον σκότος, ὅπου ὁ ἀτέραμνος τάρταρος, ὅπου ὁ βρυγμός τῶν ὀδόντων, ὅπου τό ἀκατάπαυστον δάκρυον, ὅπου οἱ ἀσίγητοι στεναγμοί, ὅπου τό ἀπαραμύθητον πένθος. Ὅπου οὐκ ἔστι γέλως, ἀλλά κλαυθμός. Ὅπου οὐκ ἔστι φέγγος, ἀλλά τρόμος. Ὅπου οὐκ ἔστι χαρμονή, ἀλλά στεναγμός. Ὅπου οὐκ ἔστι τρυφή, ἀλλά ἀνταπόδοσις.
Φοβερόν ὄντως τό ἀκοῦσαι, φοβερώτερον δέ τό ἰδέσθαι πᾶσαν κτίσιν, ἐξαίφνης ἀνισταμένην, καί ἀπολογουμένην ὑπέρ λόγων, ὑπέρ ἐνθυμήσεων, ὑπέρ τῶν ἐν νυκτί, ὑπέρ τῶν ἐν ἡμέρα· ὧν ἥμαρτεν ἕκαστος ἀπαιτηθήσεται. Μέγας φόβος τότε, ἀδελφοί. Μέγας τρόμος. Μεγάλη ἀνάγκη ἡ γενομένη τότε, οἵα οὐδέποτε ἐγένετο, οὐδέ γίνεται πλήν τῆς φρικτῆς ὥρας ἐκείνης, ὅτε οἱ Ἄγγελοι περιτρέχουσιν, αἱ σάλπιγγες βοῶσι, τά ἄστρα πηδῶσιν, ὁ ἥλιος σκοτίζεται, οἱ οὐρανοί ἑλίσσονται, ἡ γῆ πᾶσα σαλεύεται, αἱ Δυνάμεις προτρέχουσιν, τά Σεραφίμ βοῶσι, τά Χερουβίμ σείονται· τά ἄνω καί κάτω, τά ἐπίγεια, τά καταχθόνια ταράσσονται, τά μνημεῖα ἀνοίγονται, τά κριτήρια εὐτρεπίζονται. Πολύς φόβος, ἀδιήγητος ὁ τρόμος, ἀνερμήνευτος ἡ ἀνάγκη ἡ τότε γενομένη. Μέγας ὁ χειμών ἐκεῖνος. Μέγας ὁ κλύδων. Χαλεπή ἡ περίστασις. Ἀκατάληπτός ὁ θόρυβος.
Ἀκούσωμεν τοῦ Δανιήλ λέγοντος· «Ἐθεώρουν ἐν ὁράματι τῆς νυκτός, ἕως οὗ θρόνοι ἐτέθησαν, καί παλαιός τῶν ἡμερῶν ἐκάθισεν. Ὁ θρόνος αὐτοῦ φλόξ πυρός, οἱ τροχοί αὐτοῦ πῦρ φλέγον. Ποταμός πυρός εἷλκεν ἔμπροσθεν αὐτοῦ. Χίλιαι χιλιάδες παρεστάθησαν αὐτῷ καί μύριαι μυριάδες ἐλειτούργουν αὐτῷ. Κριτήριον ἐκάθησε καί βίβλοι ἠνεώχθησαν. Ἔφριξε τό πνεῦμα μου, ἐγώ Δανιήλ ἰδών· καί αἱ ὁράσεις τῆς κεφαλῆς μου συνετάραξάν με». Βαβαί! Ὁ Προφήτης τά ὁρώμενα τῆς μελλούσης Κρίσεως ἰδών ἔφριξε· καί τί ἆρα ἡμεῖς μέλλομεν ὑπομένειν; Ὅταν ἀπό ἀνατολῶν ἡλίου μέχρι δυσμῶν παριστάμεθα γυμνοί, καί τό φορτίον τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν ἐπί τοῦ τραχήλου σύν τοῖς ἀποκρύφοις ἔργοις ἡμῶν τοῖς πᾶσι δεικνύοντες.
Τότε τῶν βλασφήμων αἱ γλῶσσαι, ὑπό τῶν ἀποτόμων Ἀγγέλων συντρίβονται. Τότε τῶν φιλαργύρων αἱ τρέμουσαι χεῖρες κρέμανται καί ζεόμεναι ὀδυνῶνται. Τότε οἱ ὀφθαλμοί τῶν διανευόντων ἐξορύσσονται. Ποῦ τότε γονεῖς; Ποῦ ἀδελφοί; Ποῦ πατήρ; Ποῦ μήτηρ; Ποῦ φίλοι; Ποῦ γείτων; Ποῦ ἡ τῶν βασιλευόντων φαντασία; Ποῦ ἡ τῶν ἀρχόντων ἐξουσία; Ποῦ ἡ τῶν δικαστῶν ὑπερηφάνεια; Ποῦ οἱ δοῦλοι; Ποῦ αἱ δουλίδες; Ποῦ ὁ καλλωπισμός τῶν ἱματίων; Πού ὁ εὐτρεπισμός τῶν δακτύλων; Ποῦ τά σηρικά; Ποῦ τά βύσσινα; Ποῦ ἡ φαντασία τοῦ χρυσοῦ; Ποῦ ὁ κτύπος τοῦ ἀργύρου; Ποῦ οἱ παραδείσιοι κῆποι; Ποῦ αἱ οἰκίαι αἱ κεκοσμημέναι; Ποῦ οἱ φυλαττόμενοι θησαυροί; Ποῦ οἱ παρορῶντες τούς πένητας, καί ὡς ἀθάνατοι διακείμενοι; Ποῦ οἱ ὀνειδίζοντες τούς πτωχούς; Ποῦ οἱ παραβλέποντες τούς ἐν ἀνάγκαις ὄντας; Ποῦ οἱ γελῶντες καί τούς εὐλαβεῖς ἐκμυκτηρίζοντες; Ποῦ εἰσιν οἱ λέγοντες· Φιλάνθρωπός ἐστιν ὁ Θεός καί οὐ κολάζει τούς ἁμαρτωλούς;
Πόσον οὖν μετανοήσουσιν οἱ ταῦτα λέγοντες; Πόσον κόψονται καί οὐκ ἐστιν ὁ ἐλεῶν αὐτούς; Πόσον στενάξουσι καί οὐδείς ὁ λυτρούμενος; Πόσον ἑαυτούς κατακόπτοντες εἴπωσιν· Οὐαί! ἑαυτούς ἀπωλέσαμεν. Ἐδιδασκόμεθα καί οὐ προσείχομεν. Ἐνουθετούμεθα καί κατεφρονοῦμεν. Διεμαρτύροντο ἡμῖν καί οὐκ ἐπιστεύομεν τῶν θείων Γραφῶν λεγουσῶν· προσέχετε ἕκαστος ἑαυτόν ὅτι καί περί ἀργοῦ λόγου λόγον δώσομεν ἐν ἡμέρᾳ Κρίσεως. Ἀλλ’ ἡμεῖς εἰς οὐδέν ταῦτα ἐλογιζόμεθα. Διά τοῦτο δικαία ἡ κρίσις τοῦ Θεοῦ, ὄντως ἀξίως κολαζόμεθα. Διά μικρόν χρόνον ἀμελήσαντες τῷ αἰωνίῳ πυρί καταδικαζόμεθα. Διά δόξαν ματαίαν καί ἀπάνθρωπον, τῆς ἀληθοῦς δόξης ἐστερήθημεν. Διά πλοῦτον ἀπολλύμενον, τοῦ πλούτου τῆς Βασιλείας τῶν οὐρανῶν ἐξεπέσαμεν· ὄντως δικαία ἡ κρίσις τοῦ Θεοῦ.
Νῦν οἱ νηστεύσαντες τρυφῶσιν. Οἱ ἁγνεύσαντες ἑαυτοῖς εἰς τόν οὐράνιον Νυμφῶνα χορεύουσιν. Οἱ σκορπίσαντες ἐν ἀγαλλιάσει θεριοῦσιν. Οἱ κλαύσαντες, αἰωνίως ἀγάλλονται. Οἱ καταφρονήσαντες τῶν ἐπιγείων ἀπέλαβον τά ἐπουράνια. Μόνοι δέ ἡμεῖς οἱ ἁμαρτωλοί κολάσει ἀξίως παρεδόθημεν· καί νῦν κράζομεν, καί οὐκ ἔστιν ὁ ἐλεῶν. Στενάζομεν καί οὐκ ἔστιν ὁ σῴζων. Ἴδωμεν ἵνα μή καί ἡμεῖς μετ’ ἐκείνων τῶν ἀφρόνων τά τοιαῦτα ρήματα, ἐν τῷ μέλλοντι αἰώνι εἴπωμεν. Δεῦτε προφθάσωμεν τό ἑαυτῶν τέλος. Προλάβωμεν τόν κλέπτην τῶν ψυχῶν ἡμῶν. Δράμωμεν ἕως καιρόν ἔχομεν. Στενάξωμεν, μετανοήσωμεν, ἐξυπνισθῶμεν ἐκ τοῦ ὕπνου τῆς ραθυμίας ἡμῶν, ἐκ τοῦ βάρους τῆς ἀμελείας ἡμῶν. Ὑψώσωμεν χεῖρας πρός τόν δυνάμενον σῶσαι καί εἴπωμεν· Ἰησοῦ σῶσόν μας, ἀπολλύμεθα. Σπεύσωμεν πρίν ὁ ἥλιος δύσῃ, πρίν ἡ θύρα κλεισθῇ. Ἐπάν ἡ νύξ καταλάβῃ, οὐδείς ἐργάζεται, ἐπάν ἡ πανήγυρις τοῦ βίου λυθῇ, οὐδείς πραγματεύεται. Ἐπάν τό θέατρον λυθῇ, οὐδείς στεφανοῦται. Οὐδείς ἀγωνίζεται, οὐδείς πιστεύει. Διό δράμωμεν δρόμου σφοδροῦ, ἵνα φθάσωμεν· ἵνα μή καί ἡμεῖς κρούσαντες ἀκούσωμεν, οὐκ οἶδα ὑμᾶς.
Ὀρθοποδήσωμεν, αἰδεσθῶμεν. Πόσον τόν Δεσπότην ἀτιμάζομεν; Πόσον τόν εὐεργέτην παροξύνομεν; Αἰσχυνθῶμεν λοιπόν. Ὁ γάρ καιρός ἤγγικε καί ἡ ἡμέρα ἔφθασε καί δεῖ ἡμᾶς λόγον ἀποδοῦναι ὑπέρ ὅλου τοῦ βίου ἡμῶν. Ὅμως παυσώμεθα τῆς τρυφῆς, τοῦ αἰσχροῦ γέλωτος, ἵνα μή κλαύσωμεν ἐκεῖ πικρῶς. Παυσώμεθα τούς ἀδελφούς λοιδοροῦντες, ἀδικοῦντες, μισοῦντες, καταλαλοῦντες. Παυσώμεθα θησαυρίζοντες, πλεονεκτοῦντες. Σχολάσωμεν ταῖς προσευχαῖς καί ταῖς δεήσεσι, ταῖς νηστείαις, ταῖς ἀγρυπνίαις. Ἐξομολογησώμεθα· ἐπιστρέψωμεν, ἀδελφοί. Ἐπιστροφῆς γάρ ὁ καιρός οὗτος. Μετανοήσωμεν, μετανοίας γάρ ὁ καιρός καί δακρύων πολλῶν. Δείξωμεν μετάνοιαν Θεῷ ἐμμέριμνον καί Κρίσεως ἡμέραν μεμελετημένην καί ἁμαρτίαν λοιπόν παρ’ ἡμῶν μεμισημένην καί γνώμην διωρθωμένην.
Ποιήσωμεν ὧδε μικρόν, ἵνα μή κολασθῶμεν ἐκεῖ αἰωνίως. Ἀγωνισώμεθα προσκαίρως, ἵνα μή βασανισθῶμεν εἰς ἀπεράντους αἰῶνας. Ὁ χρόνος μικρός, ἡ κρίσις μακρά. Τό τέλος ἐγγύς καί ὁ γνησίως μετανοῶν οὐδείς. Ἕκαστος γάρ θέλει ζητήσει τόν καιρόν, ὅν κακῶς ἐδαπάνησε καί οὐχ εὑρήσει. Οὐαί τῷ ἀμελοῦντι! Ζητήσει γάρ σταγόνα ὕδατος φλεγόμενος καί οὐδείς ὁ παρέχων. Οὐαί τῷ ἀπιστοῦντι! Ὅτι αἰωνίως κολάζεται. Οὐαί τῷ μή μετανoοῦντι! Ὅτι πρός αὐστηρόν Κριτήν ἀπέρχεται. Οὐαί τῷ ραθύμῳ! Ὅτι πρός ἀποτόμους ἀγγέλους παραδίδεται. Μή φεισώμεθα τῶν ἑαυτῶν σωμάτων, ἀλλά ταῦτα κατατρίψωμεν. Ἐπειδή μακάριοι οἱ πεινῶντες καί διψῶντες. Τό δέ σῶμα πηλός ἐστιν καί ἐλεύσεται ὥρα καί ἡμέρα φοβερά καί ἀπαραίτητος. Καί εἰς γῆν ἡ γῆ πορεύεται. Καί ἡ κόνις πάλιν κόνις γίνεται.
Διό νήψωμεν παρακαλῶ, ὁδοιπορήσωμεν δυσωπῶ. Μή ἑαυτούς ἀπατήσωμεν. Ἔστω γάρ καί τρυφῶμεν· ἔστω καί πλουτοῦμεν πεντήκοτα ἔτη ἤ καί ἑκατόν. Καί μετά ταῦτα τί; Γῆρας καί μετά ταῦτα νόσος, καί μετά ταῦτα ἀδυναμία, καί μετά ταῦτα ἡ φρικτή ἐκείνη ὥρα ἡ παρά πάντων προσδοκωμένη καί φριττομένη καί ἀμελουμένη. Μέγας φόβος τότε, ἀδελφοί! Μέγα δέ ἐστίν ἰδεῖν ψυχήν χωριζομένην ἐκ τοῦ σώματος! Μεγάλη ἡ ὥρα τῆς ἀνάγκης ἐκείνης! Ὅταν ἡ φωνή κρατηθήσεται· ὅταν ἡ γλῶσσα καθαρόν λόγον εἰπεῖν οὐ δύναται· ὅταν στρέφωμεν τούς ὀφθαλμούς συνεχῶς καί τούς παρεστῶτας ἡμῖν ἀδελφούς, ἤ φίλους, ἤ γονεῖς οὐ γνωρίζομεν· ἤ τάχα γνωρίζομεν, ἀλλά φθέγξασθαι πρός αὐτούς οὐ δυνάμεθα. Τῶν θρηνούντων ἡμᾶς ἀκούωμεν καί τούτους παραμυθήσασθαι οὐ δυνάμεθα. Τά τέκνα ὀδυρόμενα καί δακρύοντα βλέπομεν καί τόν πόνον ἐκείνων ἔχοντες πορευόμεθα.
Καί τί λέγω τέκνα; Ἐν τῇ ὥρα ἐκείνῃ οὐκ ἔστι μέριμνα τέκνων, οὐδέ φίλων, οὐδέ ἄλλη φροντίς συνέχει ἡμᾶς. Μόνον ἡ μνήμη τῶν ἡμετέρων ἁμαρτημάτων καί πῶς ἀπαντήσωμεν τῷ Κριτῇ· καί ποίαν ἀπολογίαν εἴπωμεν· καί ποῖος ἆρα τόπος δέξεται ἡμᾶς. Εἶτα ὡς ταῦτα ἐνθυμούμενοι ἐξαίφνης ἐφίστανται ἡμῖν Ἄγγελοι ἀπότομοι, παρά Θεοῦ ἀπεσταλμένοι. Τότε ἡμεῖς θεωροῦντες τούτους, ἐάν ἀνευτρέπιστοι εὑρεθῶμεν, μέλλομεν ταράσσεσθαι καί τῆς κλίνης φεύγειν δοκιμάζομεν. Μή δυνάμενοι ὅμως, ἐλεεινοῖς ὀφθαλμοῖς καί στυγνῷ τῷ προσώπω, προσέχομεν πρός αὐτούς καί παρακαλοῦντες, ἱκετεύομεν· «Ἐλεήσατε ἡμᾶς, φιλάνθρωποι Ἄγγελοι, λέγοντες, ἐλεήσατε. Μή με ἄκαρπον πρός τόν Κριτήν ἀπενέγκητε· μή μέ ἁμαρτωλόν τοῦ σώματος χωρίσητε. Δέομαι καί δυσωπῶ, δώσατέ μοι ὀλίγον χρόνον μετανοῆσαι, στενάξαι, πενθῆσαι, ἐλεημοσύνας ποιῆσαι. Διό δυσωπῶ, δυσωπήθητε· παρακαλῶ, παρακλήθητε, ἐπειδή κακῶς τόν ἐμαυτοῦ βίον ἐδαπάνησα καί ἠνάλωσα».
Ταῦτα παρ’ ἡμῶν ἀκούοντες οἱ Ἄγγελοι, λέγουσι πρός ἡμᾶς· «Ὦ ψυχή ταπεινή! Ὦ ψυχή ἐλεεινή! Πάσας τάς ἡμέρας σου ἐν ἀμελείᾳ ἔζησας καί ἄρτι μετανοῆσαι θέλεις; Ὦ ψυχή, ὁ ἥλιος ἐβασίλευσεν· ὁ χρόνος σου τετέλεσται, ἡ ἐκκοπή ἔφθασεν. Ὁ Θεός ἐκέλευσεν, ἀθλία ψυχή· ἔξελθε ἐν πυρί αἰωνίῳ κατά τάς πράξεις σου. Οὐκ ἔστι σοι λοιπόν ἐλπίς· οὐκ ἔστι σοι πλέον σωτηρία, ἀλλ’ αἰώνιος τιμωρία». Ταῦτα ἀκούοντες, ἀδελφοί, μή πλανηθῶμεν. Κρίσις ἐστί καί κόλασις αἰωνία. Καί πῦρ ἄσβεστον καί σκώληξ ἀτελεύτητος καί σκότος ἐξώτερον καί τάρταρος καί βρυγμός καί κλαυθμός, ὡς ὁ Κύριος ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις ἐμνημόνευσε καί οὐ ψεύδεται. Ὁ οὐρανός γάρ φησι καί ἡ γῆ παρελεύσονται, οἱ δέ λόγοι μου οὐ μή παρέλθωσι. Διό φοβηθῶμεν καί φρίξωμεν πάντες οἱ ἐν ἁμαρτίαις ζήσαντες καί σπουδάσωμεν διά τῆς μετανοίας εὐαρεστῆσαι τῷ Χριστῷ.
Μή ραθυμήσωμεν, μή ἀποκάμωμεν, κρούοντες καί λέγοντες· Ἄνοιξον ἡμῖν, ἄνοιξον τοῖς ἀναξίοις καί ταπεινοῖς καί ἁμαρτωλοῖς, διά τό Ὄνομα σου τό Ἅγιον. Σύ γάρ εἰ Θεός ἡμῶν καί σοῦ ἐστιν ἡ δόξα, εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
ΠΗΓΗ: Βίβλος καλουμένη Οδηγός τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρός ἡμῶν Ἀναστασίου τοῦ Σιναΐτου Ἐπισκόπου Θεουπόλεως Ἀντιοχείας. Ἒκδοσις 3η ὑπό Γέροντος Χρύσανθου Σκουρτανιώτου Μοναχοῦ, τοῦ αὐταδέλφου αὐτοῦ Γερασίμου Ἱερομονάχου καί τῆς Συνοδείας αὐτοῦ. ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ 1970 (Σελ. 231). Πρόλογος τοῦ ἐν Μοναχοῖς ἐλαχίστου Βίκτωρος Ματθαίου Καθηγουμένου τῆς ἐν Κρονίζῃ, Κουβαρᾶ Ἀττικῆς Ἱερᾶς καί σεβασμίας Δεσποτικῆς Μονῆς Μεταμορφώσεως του Σωτῆρος (10η Αὐγούστου 1970).
