Εἰδώς τό, γρηγορεῖτε, τοῦ Θεοῦ Λόγου,
Θεοῦ καλοῦντος γρηγορῶν ὤφθης, Πάτερ.
Ἀρμενίης Μεγάλης θάνε Γρηγόριος τριακοστῇ.
Ἀπόσπασμα ἀπό τό Βίο τοῦ Ἁγίου Ἱερομάρτυρος Γρηγορίου, Ἐπισκόπου τῆς Μεγάλης Ἀρμενίας. Γεννηθεῖς τό ἔτος σμ’ (240).
Ἀνελθών ὁ Τιριδάτης εἰς τόν θρόνον τῆς Μεγάλης Ἀρμενίας, ἐπέδειξε μεγάλον ζῆλον πρός τά εἴδωλα καί ἐπεθύμει νά εὕρῃ τρόπον, ὥστε νά πιστεύσωσιν εἰς αὐτά ὅλοι οἱ ὑποκείμενοι εἰς αὐτόν καί μάλιστα οἱ ἐπιφανέστεροι καί χρησιμώτεροι τῶν ἀρχόντων, μεταξύ τῶν ὁποίων ἦτο καί ὁ θεῖος Γρηγόριος· ὅθεν καλέσας αὐτόν μετεχειρίζετο πάντα τρόπον νά τόν καταστήσῃ κοινωνόν τῆς θρησκείας του, ἀλλ’ ὁ Ἅγιος, κρατῶν στερεῶς τήν εὐσεβῆ πίστιν, ὠμολόγει παρρησίᾳ ὅτι ποτέ δέν θά τήν ἀπαρνηθῇ. Βλέπων δέ ὁ Τιριδάτης, ὅτι δέν ὑπετάσσετο, θυμωθείς τοῦ λέγει· «Ἐγώ σέ ἐτίμησα, Γρηγόριε, καί σέ ἔχω συγκοινωνόν εἰς τήν τιμήν καί τόν πλοῦτον μου, καί σύ γίνεσαι πρός τόν εὐεργέτην ἀχάριστος;» Ὁ δέ Ἅγιος τοῦ λέγει· «Ὁ Δεσπότης Χριστός ὁ Βασιλεύς πάσης κτίσεως μᾶς προστάσσει νά ὑποτασσώμεθα εἰς τούς ἐπιγείους βασιλεῖς καί ἄρχοντας (τά τοῦ Καίσαρος τῷ Καίσαρι) ὡς πρός τάς σωματικάς ὑπηρεσίας, αἱ ὁποῖαι τήν ψυχήν δέν βλάπτουσι, καθώς εἶδες ὅτι σοῦ ὑπήκουσα ἕως τώρα προθύμως εἰς τούς πολέμους καί τάς ἄλλας χρείας τῆς πόλεως καί δέν ἠμέλησα πώποτε· ἀλλά τώρα, ὅπου μέ προστάσσεις καί παρακινεῖς εἰς τήν ἀσέβειαν, δέν πρέπει νά σοῦ ὑποταχθῶ, διότι ἄν πράξω οὕτω, θέλει κατακριθῆ ἡ ψυχή μου εἰς τήν αἰώνιον κόλασιν».
Ταῦτα καί ἕτερα λέγοντος πρός αὐτόν τοῦ Ἁγίου, ἐθυμώθη ὁ Τιριδάτης ὑπέρ τό μέτρον· ὅθεν ἔβαλε καί ἔδεσαν ὀπίσω τούς ἀγκῶνας τοῦ Ἁγίου καί τεντώσαντες ἄνω καί κάτω τό στόμα του διά ξύλου, ἐφόρτωσαν εἰς τούς ὤμους του βώλους μεγαλωτάτους ἅλατος μεταλλικοῦ, τό ὁποῖον ἐξάγεται εἰς τήν Ἀρμενίαν· ἔπειτα κρεμάσαντες τόν Ἅγιον ὑψηλά διά σχοινίου τόν ἐτιμώρουν πικρῶς ἕως ἡμέρας ἑπτά. Τήν δέ ἑβδόμην τόν κατεβίβασαν, καί τόν ἠρώτησαν ἐάν ἔστεργε νά θυσιάσῃ εἰς τά εἴδωλα· καί ἐπειδή ποσῶς δέν ἔστεργε, τοῦ ἔδωσαν δεινότερα κολαστήρια, τά ὁποῖα ὑπέμεινεν ἀνδρειότατα ὁ γενναῖος τῆς εὐσεβείας ἀγωνιστής. Εἶτα ἐκρέμασαν τόν Ἅγιον ἀντιστρόφως ἀπό τοῦ ἑνός ποδός, καί τόν ἔδειραν ἀσπλάγχνως μέ ραβδία χονδρά ροζάρικα· κάτωθεν δέ ἐκάπνιζον αὐτόν μέ κόπρον βρωμερωτάτην, ὥστε οὐδέ νά ἀναπνεύσῃ ἠδύνατο, ἀλλ’ ὁ τρσμακάριος ὑπέμενε ταῦτα μεγαλοψύχως, εὐχαριστῶν καί δοξάζων τόν Κύριον, καί διδάσκων τούς παρόντας τήν τοῦ Δεσπότου Χριστοῦ ἐνανθρώπησιν καί τήν δόξαν τοῦ Παραδείσου, ἡ ὁποία ἀναμένει τούς Χριστιανούς, καί τήν αἰώνιον κόλασιν τῆς ὁποίας γίνονται κληρονόμοι ὅσοι ἀποθνῄσκουσιν ἀμετανόητοι.
Ἀφοῦ λοιπόν ἄλλας ἑπτά ἡμέρας ἐβασανίσθη οὕτω, τόν κατεβίβασαν, ἐλπίζοντες νά τόν φέρωσιν εἰς τήν μιαράν των γνώμην οἱ μάταιοι· καί ἐπειδή δέν ἔστεργε, πάλιν συνέσφιγξαν τάς κνήμας του διά σανίδων καί σχοινίων τόσον ἰσχυρῶς, ὥστε ἕνεκα τῆς πολλῆς συνθλίψεως ἔσταζε τό αἷμα ἀπό τά ἄκρα τῶν δακτύλων τῶν ποδῶν του. Ὕστερον ἐκάρφωσαν εἰς τά πέλματα τῶν ποδῶν του σιδηρᾶ καρφία, καί τόν ἠνάγκασαν οὕτω νά τρέχῃ ὅσον ἠδύνατο. Εἰς ταύτην τήν τιμωρίαν ᾐσθάνετο ὀδύνην πολλήν ὁ τρισόλβιος, καί ἐκοκκίνιζεν ἐκ τῆς ροῆς τῶν αἱμάτων ὅλον τό ἔδαφος· ὁ δέ Τιριδάτης ἔβαλε πάλιν καί τόν ἔδειραν ὠμότερον, ἁπλώσαντες αὐτόν ὑπτίως κατά γῆς. Ἔπειτα ἔθλιψαν τήν κεφαλήν του διά μηχανικοῦ ὀργάνου καί ἔβαλον εἰς τούς ρώθωνας αὐτοῦ διά μιᾶς σύριγγος σαπωνόχωμα (σόδαν ἤ ποτάσσαν) καί ὄξος δριμύ ἡνωμένα μεθ’ ἅλατος καί νίτρου, τῶν ὁποίων εἰσῆλθεν ἡ δριμύτης ἕως εἰς αὐτά τά βαθύτατα μέρη τῆς κεφαλῆς καί ἕως εἰς αὐτόν τόν ἐγκέφαλόν του. Εἶτα κατέκαιον τήν κεφαλήν του ἐπί ἕξ ἡμέρας διά θυλάκου δερματίνου πλήρους θερμοτάτης στάκτης τῆς καμίνου, ἐντός τῆς ὁποίας ἔβαλον τόν Ἅγιον· τήν δέ ἑβδόμην, ἀφοῦ τόν ἐξήγαγον, εἶπεν ὁ Τιριδάτης πρός καταφρόνησιν· «Τάχα ἐπῆγες εἰς τά βασίλεια τοῦ Χριστοῦ σου, καί ἀπήλαυσας ὀλίγην ἀπό τήν θαυμασίαν ἐκείνην μακαριότητα;» Ὁ δέ Ἅγιος ἀπεκρίθη· «Ἀκόμη δέν ὑπάγομεν εἰς ἐκείνην τήν δόξαν καί ἄρρητον ἀγαλλίασιν, παρά ὅταν ἔλθῃ ὁ Δεσπότης Χριστός ἐν τῇ Δευτέρᾳ Αὐτοῦ Παρουσίᾳ, ἵνα κρίνῃ ἅπαντας, καί τότε οἱ μέν εὐγνώμονες δοῦλοί του θά λάβωσι πλουσίαν τήν ἀνταπόδοσιν, σύ δέ, ἄθλιε, θά λάβῃς τήν τιμωρίαν, ἡ ὁποία σοῦ πρέπει κατά τάς πράξεις σου».
Θυμωθείς ὅθεν ὁ Τιριδάτης τά μέγιστα προσέταξε καί ἐκρέμασαν τόν Ἅγιον κατακέφαλα, καί διά τοῦ ἀφεδρῶνος ἔρριπτον ἄφθονον ὕδωρ ἐντός τῆς κοιλίας του πρός καταισχύνην οἱ ἀλιτήριοι· μετά ταῦτα τόν ἐκολάκευσε πάλιν ὁ Τιριδάτης, εἶτα δέ τόν ἐφοβέρισε νά τόν θανατώσῃ μέ δεινά κολαστήρια· ἐπειδή δέ ὁ Ἅγιος δέν ἐπείθετο εἰς τό νά ὑπακούσῃ, τόν ἐκρέμασαν πάλιν καί μέ σιδηροῦς ὄνυχας ἐξέσχιζον τάς πλευράς του ἀσπλάγχνως καί ἔτρεχαν κρουνηδόν τά αἵματα· κατόπιν ἔστρωσαν εἰς τήν γῆν σιδηροῦς τριβόλους, ἐπάνω εἰς τούς ὁποίους σύροντες αὐτόν ὑπτίως ὁλόγυμνον τοῦ ἔλεγον· «Ποῦ εἶναι τώρα ὁ Θεός σου, καί δέν σέ λυτρώνει ἀπό τάς χεῖρας μας;» Πάλιν δέ τόν ἐφυλάκισαν καί τήν ἐπιοῦσαν ἰδών ὁ Τιριδάτης αὐτόν ὑγιᾶ εἰς ὅλας του τάς πληγάς, ἐθαύμασε καί διέταξε νά βάλωσι σιδηρᾶς κνημῖδας εἰς τά γόνατά του, σιδηρᾶ ὑποδήματα εἰς τούς πόδας του καί νά τόν κρεμάσωσιν. Οὕτω δέ κρεμάμενος διέμενεν ὁ Ἅγιος τρεῖς ὁλοκλήρους ἡμέρας. Ἐν ᾧ δέ πάλιν περιεπαίζετο ὑπό τοῦ Τιριδάτου, διότι δέν τοῦ ἔδιδεν ὁ Χριστός βοήθειαν, εἶπεν εἰς αὐτόν· «Ἐγώ ἔχω εἰς χαράν μου τά κολαστήρια ταῦτα, διότι εἶναι ψυχοσωτήρια· ἀλλά σύ ἐπισωρεύεις εἰς τήν κεφαλήν σου πῦρ καταφλέγων αἰωνίως». Διό θυμωθείς σφόδρα ὁ Τιριδάτης λέγει· «Ἐπειδή ἀπειλεῖς νά μέ καύσῃς διά πυρός ἀσβέστου, ἐγώ θά σέ καύσω τώρα εἰς τό πῦρ τό σβεννύμενον, ἵνα σέ διδάξω νά μή εἶσαι τόσον αὐθάδης καί ἀναίσχυντος πρός ἐμέ». Ἀνέλυσαν λοιπόν ἐντός χαλκώματος μόλυβδον καί τόν ἔχυσαν ὅλον βραστόν εἰς τόν Ἅγιον, ὅστις ὑπέμεινε γενναίως καί ταύτην τήν βάσανον, δοξάζων τόν Κύριον.
Ἰδών ὁ Τιριδάτης, ὅτι μέ κολαστήρια δέν ἠδύνατο νά νικήσῃ τόν Ἅγιον, ἐδοκίμασε πάλιν διά κολακειῶν νά τόν διαστρέψῃ εἰς τήν ἀσέβειαν· ἀλλά εἷς ἀπό τούς σατράπας καί ἄρχοντας αὐτοῦ τόν συνεβούλευσε λέγων· «Δέν εἶναι δίκαιον οὔτε πρέπον, ὦ βασιλεῦ, νά ζήσῃ πλέον οὗτος ὁ ἄνθρωπος, οὔτε νά βλέπῃ τόν ἥλιον, ἐπειδή εἶναι υἱός τοῦ Πάρθου Ἀνάκ, ὅστις μέ δόλον ἐφόνευσε τόν πατέρα σου, καί κατέστησε τήν Ἀρμενίαν ὅλην αἰχμάλωτον τῶν Περσῶν». Ταῦτα ἀκούων ὁ Τιριδάτης ἐμίσησεν ἐξ ὅλης ψυχῆς τόν Γρηγόριον, καί διατάσσει νά δέσουν τάς χεῖρας, τούς πόδας καί τόν τράχηλόν του, καί νά τόν ρίψουν εἰς τόν βαθύν βορβορώδη λάκκον (ἤτοι εἰς ξηροπήγαδον) τῆς πόλεως Ἀρταξᾶ. Οὗτος δέ ὁ λάκκος, ἀδελφοί καί πατέρες, ἦτο ἕν φοβερόν καί ἐλεεινόν θέαμα, ὅτι τόν εἶχον οἱ Ἀρμένιοι ἐπί ταὐτοῦ κατασκευασμένον, διά νά ρίπτουν ἐκεῖ τούς καταδίκους, καί ἦτο γεμᾶτος ὄφεις θανατηφόρους καί σκώληκας, καί δυσωδίαν εἶχε πολλήν ἀπό τήν λάσπην τῶν θηρίων, ὅπου δέν ἦτο δυνατόν νά ὑποφέρῃ τις ἐκεῖ κἄν μίαν ἡμέραν ἀπό τήν ἄμετρον δυσωδίαν. Εἰς τοῦτον τόν φοβερόν καί ἀπαράκλητον λάκκον ἔκλεισαν τόν θαυμάσιον καί θεῖον Γρηγόριον, καί ἔμεινεν ἐκεῖ εἰς τό δυσωδέστατον καί σκοτεινόν ἐκεῖνον τόπον χρόνους ὁλοκλήρους δεκαπέντε, τρεφόμενος κρυφίως ἀπό μίαν γυναῖκα χήραν, τήν ὁποίαν προσέταξεν Ἅγιος Ἄγγελος νά καταβιβάζῃ καθ’ ἑκάστην ἡμέραν τεμάχιον ἄρτου, ἵνα τρώγῃ ὁ Ἅγιος, διά νά μή ἀποθάνῃ ἀπό τήν πεῖναν οὔτε ἀπό ἄλλην τινά κάκωσιν, καί οὕτως ἐτρέφετο καθ’ ὅλον ἐκεῖνο τό διάστημα.
Ἐπειδή δέ ὁ βασιλεύς Τιριδάτης ἔχασε τάς φρένας του καί δαιμονισθείς ἔτρωγε τάς σάρκας του, μεταβαλών δέ τήν ἀνθρωπίνην μορφήν εἰς μορφήν χοίρου, ἐβόσκετο μαζί μέ τούς χοίρους εἰς τά βουνά (ὤ τοῦ παραδόξου τερατουργήματος!), διά νά μαρτυρῆται μέ τό ἔξω σχῆμα ἡ ἔσω τῆς ψυχῆς σκληρότης καί ὁ βόρβορος αὐτῆς. (Μή δέ ἀπιστήσῃ τις εἰς τοῦτο, ὅτι ὅπου Θεός; ἐνεργεῖ, τό ἀδύνατον ἀργεῖ, ὅτι ὡς Παντοδύναμος ἔκαμε καί τοῦτο τό θαυματούργημα καθώς τό τοῦ Ναβουχοδονόσορος, καί ἄλλα θαυμασιώτερα εἰς δόξαν αὐτοῦ καί μεγαλοπρέπειαν). Ἦτο λοιπόν εἰς τήν πόλιν τῆς Ἀρμενίας θλῖψις πολλή καί στεναχωρία διά τήν χοιρείαν μορφήν τοῦ βασιλέως, καί τήν ἄλλην τῶν ἀρχόντων ἀπό τήν τῶν δαιμόνων μάστιγα (διότι καί οἱ ἄρχοντές του ἐδαιμονίσθησαν). Εἶχε δέ ὁ Τιριδάτης ἀδελφήν Κουσαροδούκταν ὀνόματι, ἥτις εἶδεν ἐνύπνιον καί ἤκουσε φωνήν λέγουσαν· «Ἐάν δέν ἐξέλθῃ ὁ Γρηγόριος ἀπό τόν λάκκον, οὔτε ὁ ἀδελφός σου οὔτε οἱ ἄρχοντες θεραπεύονται». Τήν δέ πρωΐαν ἐπῆγεν εὐθύς εἰς τήν ἀγοράν καί ἀνήγγειλε τήν ὀπτασίαν εἰς τούς ἄρχοντας· οἱ δέ νομίζοντες φαντασίαν τό ἐνύπνιον, τήν ἐχλεύαζον λέγοντες, ὅτι οὔτε κἄν ὀστοῦν τοῦ Γρηγορίου εὑρίσκετο. Ἀλλά πάλιν καί ἄλλας νύκτας ἀκούσασα ἐν ὁράματι τά ὅμοια, κατέπεισεν τόν λαόν, καί ἔστειλαν ἕνα σατράπην, Αὐτάϊαν καλούμενον, ἐλθών δέ οὗτος εἰς τόν λάκκον, ἐφώνησε τόν Γρηγόριον, ὅστις εὐθύς ἀπεκρίνατο· ὅθεν κρεμάσας σχοινία, τόν παρεκάλεσεν ὁ ἄρχων νά δεθῇ μέ ταῦτα διά νά τόν σύρωσιν ἔξω, ἐπειδή ὁ Θεός του οὕτως ἐπρόσταξεν.
Ἐξελθών ὁ Ἅγιος τοῦ λάκκου καί λουσάμενος ἐνεδύθη καί τόν ἔφεραν εἰς τήν πόλιν των· ὁ δέ Τιριδάτης καί οἱ ἄλλοι ἄρχοντες ἔπεσαν ὅλοι εἰς τούς πόδας του δεόμενοι νά τούς λυτρώσῃ τῆς δαιμονικῆς μάστιγος. Αὐτός δέ ἠρώτησεν αὐτούς καί τοῦ ἔδειξαν τόν τόπον εἰς τόν ὁποῖον εἶχον ρίψει τά λείψανα τῶν Ἁγίων Μαρτύρων(¹), τά ὁποῖα εὗρον σῷα καί ἀκέραια καί ἀπείρακτα ἀπό τά πετεινά καί θηρία καί εὐωδίαζον, καί τά ἐνταφίασαν ἐντίμως, ώς ἔπρεπε, μετά πολυτίμων ἱματίων, τά ὁποῖα τούς ἔδωκεν ὁ βασιλεύς· καί τήν ἄλλην ἡμέραν ἔκαμεν εὐχήν ὑπέρ αὐτῶν, ἵνα τούς συνετίσῃ ὁ Κύριος (καί μάλιστα τόν βασιλέα) καί ἐννοήσωσι τό τῆς θείας αὐτοῦ οἰκονομίας μυστήριον, ἔπειτα τούς ἐδίδαξε καί ἱκανῶς ἐνουθέτησε νά μισήσωσι τά πονηρά εἴδωλα, καί νά γνωρίσωσι τόν μόνον Θεόν, ὅστις ὡς ἐλεήμων καί παντοδύναμος τόν ἐφύλαξε τόσα ἔτη εἰς τόν λάκκον ἀβλαβῆ καί ἀπήμαντον, καί νά πιστεύσωσιν εἰς αὐτόν, ἵνα μή κολασθῶσιν αἰωνίως· καί τούς ὑπεσχέθη ὅτι, ἐάν βαπτισθῶσι, θά λάβωσι τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματος ἴασιν· διηγήθη δέ πρός αὐτούς καί ὀπτασίαν θαυμάσιον, τήν ὁποίαν εἶδεν εἰς τόν λάκκον, καί διά τῆς ὁποίας τοῦ ἐφανερώθη, πῶς ἔμελλον νά πιστεύσωσιν εἰς τόν Δεσπότην Χριστόν ὅλοι οἱ Ἀρμένιοι, πρός λύτρωσιν ἀπό τῆς αἰωνίου κολάσεως, τήν ὁποίαν χάριν συντομίας παραλείπομεν.
Αὐτά καί ἕτερα λέγων ὁ μέγας Γρηγόριος περί τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως, τούς ἔπεισε καί ἐπίστευσαν ἅπαντες. Ἔκτισαν δέ Ἐκκλησίαν πλουσίαν εἰς τιμήν τῆς Ὁσίας Ριψιμίας καί τῶν λοιπῶν Ὁσιομαρτύρων, καί ἔθεσαν ἐκεῖ τά τίμια λείψανα. Ὁ δέ Τιριδάτης παρεκάλει τόν Ἅγιον νά τόν μεταστρέψῃ ἀπό τῆς φρικτῆς ἐκείνης χοιρείας μορφῆς εἰς τό πρότερον εἶδός του· εἰ δέ μή, κἄν τάς χεῖρας μόνον καί τούς πόδας του, ἵνα ὑπηρετῇ καί αὐτός κατά δύναμιν εἰς τήν οἰκοδομήν τῆς Ἐκκλησίας, τήν ὁποίαν ἔκτιζον. Ἐλυπήθη λοιπόν ὁ Ἅγιος, καί ποιήσας εὐχήν ὑπέρ αὐτοῦ πρός Κύριον, μετέστρεψεν εἰς τήν προτέραν μορφήν τάς χεῖρας καί τούς πόδας του· ὅστις, ἵνα μή φανῇ πρός τήν εὐεργεσίαν ἀχάριστος, ἔτι δέ ἵνα τύχῃ τῆς συγχωρήσεως παρά τῶν Ἁγίων Μαρτύρων, τάς ὁποίας δεινότατα ἐκόλασεν ἄλλοτε, ἔσκαπτε μόνος του τόν τόπον βαθύτατα ὅπου ἔμελλον νά βάλωσι τάς σορούς τάς ἐμπεριεχούσας τά ἅγιά των λείψανα καί ἐσήκωνεν εἰς τόν ὦμόν του τούς βαρεῖς καί μεγάλους λίθους, ἐπειδή ἦτο ἀνήρ ἰσχυρός. Ἡ δέ ἀδελφή του Κουσαροδούκτα καί ἡ βασίλισσα, Ἀσιχήνη ὀνόματι, εἰργάζοντο καί αὐταί καί ἐξῆγον τό χῶμα διά τῶν κρασπέδων τῶν ἱματίων των μετά πολλῆς ταπεινώσεως.
Ὁ δέ Ἅγιος, βλέπων τήν πολλήν αὐτῶν εὐλάβειαν, συνήγαγεν ὅλον τό πλῆθος τῆς πόλεως, καί ἔκαμαν κοινήν λιτανείαν πρός Κύριον μετά δακρύων δεόμενοι, ἵνα θεραπεύσῃ τόν βασιλέα, μεταστρέφων αὐτόν εἰς τήν προτέραν μορφήν, καί ἀπολυτρῶν τῶν δαιμόνων αὐτόν τε καί τούς ἄλλους. Ἐπακούσας δέ αὐτῶν ὁ Θεός, ὁ παντελεήμων καί πανάγαθος, ἐξήγαγεν ἀπό τοῦ Τιριδάτου τόν ἔξωθεν ἐπικείμενον χοῖρον καί ἀπεδίωξε τόν ἔνδοθεν δαίμονα· καί ὄχι μόνον ἕως ἐδῶ ἔδειξε τήν φιλανθρωπίαν αὐτοῦ π πανοικτίρμων Θεός καί πανάγαθος, ἀλλά καί ὅλους τούς ἄρχοντας καί σατράπας ἰάτρευσε καί ἠλευθέρωσεν ἀπό τούς πονηρούς δαίμονας· καί ὅσοι ἄλλοι ἦσαν λεπροί, λωβοί καί παράλυτοι ἤ ἄλλην ἀσθένειαν εἶχον, ἐθεραπεύθησαν ἅπαντες, ὄχι μόνον σωματικῶς, ἀλλά καί ψυχικῶς, ὅπερ τό συμφερώτατον· διότι ἰδόντες τοιαῦτα θαυμάσια, ἕδραμεν ὅλο τό πλῆθος τοῦ λαοῦ, μυριάδες ἀναρίθμητοι, ζητοῦσαι τό ἅγιον Βάπτισμα· οἵτινες ὅλοι (καί μάλιστα ὁ βασιλεύς καί οἱ πρόκριτοι) ἵνα φανερώσωσιν, ὅτι ἐπίστευσαν ὁλοψύχως εἰς τόν Χριστόν, ἐχάλασαν ἀπό τά θεμέλια ὅλους τούς ναούς τῶν εἰδώλων, καί λαβόντες ἀπό τά σκευοφυλάκια ὅλους τούς θησαυρούς, ἤτοι χρυσίον, ἀργύριον, σκεύη ἀργυρᾶ καί χρυσοΰφαντα ἱμάτια, τά ἀφιέρωσαν εἰς τάς Ἐκκλησίας, τάς ὁποίας εἰς δόξαν Χριστοῦ ᾠκοδόμησαν· καί ὄχι μόνον τά κινητά, ἀλλά καί τά ἀκίνητα, ἤτοι χωράφια καί ἄλλα ὅμοια, καί ἔκαμαν τήν ἄτιμον ὕλην καί ἀνωφελῆ, ὕλην ψυχωφελῆ καί πολύτιμον.
(¹) Περί τῶν Ἁγίων τούτων Μαρτύρων ἀνδρῶν τε καί γυναικῶν βλέπε περαιτέρω μετά τόν Βίον τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου καί δή εἰς τό Συναξάριον τῶν Ἁγίων Ριψιμίας, Γαϊανῆς κ.λ.π. (σελίς 680)
ΠΗΓΗ: ΒΙΚΤΩΡΟΣ ΜΑΤΘΑΙΟΥ, ΜΕΓΑΣ ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΗΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΟΜΟΣ Θ’ (ΣΕΛ. 668…) ΕΚΔΟΣΙΣ 2α 1963.
