† Ἀρχιεπισκόπου Ἀστραχανίου καί Σταυρουπόλεως Νικηφόρου Θεοτόκη
(1736 – 1800)
Ὅταν ὅμως προγνωρίσωμεν τόν θάνατον, τότε πρῶτον μέν διατάσσομεν, ὡς θέλομεν, τά περί τῆς οἰκίας, τά περί τῶν τέκνων, τά περί τῶν μετά θάνατον ὑποθέσεων ἡμῶν, ὅθεν μένει κατά τοῦτο ἡ ψυχή ἡμῶν ἥσυχος καί ἀφρόντιστος· δεύτερον δέ, διά τῆς μετανοίας καί ἐξομολογήσεως ἀφαιρέσαντες τό βαρύ φορτίον τῶν ἁμαρτημάτων ἡμῶν, καθησυχάζομεν τόν ἔλεγχον τῆς συνειδήσεως καί διώκομεν τόν ὑπέρμετρον φόβον τῆς αἰωνίου κολάσεως· τρίτον, μεταλαβόντες τῶν ἁγίων μυστηρίων, συνενούμεθα μέ τόν Σωτῆρα Χριστόν. Διό ἔρχεται εὐθύς εἰς τήν καρδίαν ἡμῶν ἡ ἐλπίς τῆς ἐλεημοσύνης τοῦ Θεοῦ, ἡ ἐλπίς τῆς αἰωνίου ἀναπαύσεως, ἡ ἐλπίς τῆς ἀθανάτου βασιλείας, ἡ ὁποία σηκώνει τήν θλῖψιν τῆς στερήσεως τοῦ κόσμου καί τῆς ζωῆς, φέρει τήν χαράν τῆς ἀπολαύσεως τῶν οὐρανίων ἀγαθῶν καί τῆς ἀνεκλαλήτου δόξης τοῦ Θεοῦ.
Οὐδέν ἄλλο μένει τότε πικρόν ἅμα καί φοβερόν εἰμή ἡ ἀγωνία τοῦ χωρισμοῦ τῆς ψυχῆς ἀπό τοῦ σώματος· ἀλλά μετά ταύτην τήν προετοιμασίαν ἔρχονται οἱ ἅγιοι ἄγγελοι, οἱ ἐλεήμονες καί φωτεινοί, οἵτινες, διώκοντες μακράν τούς δαίμονας, καί τήν πικρότητα γλυκαίνουν καί τούς πόνους ἐλαφρύνουν καί τῆς ψυχῆς τόν φόβον διώκουν καί χαίροντες παραλαμβάνουν αὐτήν. Μακάριος, ἀδελφοί μου, ἐκεῖνος, ὅστις καταξιωθῇ τοιούτου καλοῦ θανάτου· ἐκεῖνος ψάλλει μετά τοῦ Δαβίδ· «Ἐν εἰρήνῃ ἐπί τό αὐτό κοιμηθήσομαι καί ὑπνώσω» (Ψαλμ. δ’ 9).
Αλλ΄ ὅταν ἔλθῃ ὁ θάνατος ἀπροσδόκητος καί αἰφνίδιος καί εὕρῃ ἡμᾶς εἰς τό μέσον τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν, ὦ πόσον φοβερός τότε γίνεται! ὦ πόσον πικρός καί ψυχολέθριος! Βλέπει τότε ὁ δυστυχής ἐκεῖνος ἄνθρωπος ἐξαίφνης τοῦ θανάτου τήν μάχαιραν ἠκονημένην καί γυμνήν καί ἐπί τόν τράχηλον αὐτοῦ φερομένην, ζητεῖ ἵνα φύγῃ, ἀλλά φυγή δέν ὑπάρχει· θέλει ἵνα διατάξῃ τά περί τοῦ οἴκου αὑτοῦ, ἀλλ’ ὁ νοῦς συγχύζεται καί οἱ διαλογισμοί σχεδόν ἐχάθησαν· θέλει ἴσως ἵνα ἐξομολογηθῇ, ἀλλ’ ἡ γλῶσσα παρελύθη καί δέν δύναται νά ζητήσῃ αὐτόν, τό στόμα ἐκλείσθη καί δέν δύναται νά ἐξαγγείλῃ τάς ἁμαρτίας αὑτοῦ. Βλέπει ὅτι μετά θάνατον ἐγκαταλείπει θλιβεράς κρισολογίας εἰς τούς φιλτάτους αὑτοῦ κληρονόμους· τοῦτο τραυματίζει αὐτόν ὀξύτατα. Βλέπει ὅτι ἀποθνῄσκει ἀμετανόητος καί αἰσθάνεται τοῦ φοβεροῦ κριτηρίου τήν ἀπόφασιν καί τῆς αἰωνίου κολάσεως τήν τιμωρίαν· τοῦτο φέρει εἰς αὐτόν τοῦ ᾅδου τάς ὀδύνας.
Ἐκ τούτου σκοτεινός θόρυβος, φόβοι ἐντρομώτατοι, σπαραγμοί ἐλεεινοί, ἀπελπισμός τέλειος. Ἐπάνω εἰς ὅλα αὐτά καί οἱ δαίμονες οἱ σκοτεινοί καί ἄσπλαγχνοι, τάς πράξεις ἐλέγχοντες καί τήν ψυχήν αὐτοῦ ἀπαιτοῦντες, σπαράττουν αὐτόν βασανιστικώτατα· σχίζεται τέλος πάντων ἀνηλεῶς ἡ ψυχή ἀπό τοῦ σώματος καί τρέμουσα καί στενάζουσα ἁρπάζεται βιαίως. Κύριε παντελεῆμον, ρῦσαι ἡμᾶς ταύτης τῆς φοβερᾶς καταδίκης. Οὐαί, ἀδελφοί μου, εἰς ἐκεῖνον τόν ἄνθρωπον, ὅστις τοιουτοτρόπως ἀποθάνῃ! Οὗτος εἶναι ὁ κακός θάνατος, περί τοῦ ὁποίου ὁ προφήτης Δαβίδ λέγει· «Θάνατος ἁμαρτωλῶν πονηρός» (Ψαλμ. λγ’ 22).
Ταλαίπωροι ἄνθρωποι! Ὄχι μόνον ἀγνοοῦμεν τήν ὥραν τοῦ θανάτου, ἀλλ’ οὔτε γνωρίζομεν ποῖον τοῦ θανάτου ἡμῶν τό εἶδος. Ἆρά γε ἔρχεται εἰς ἐμέ ὁ θάνατος ἤρεμος καί πρᾶος ἤ ἄγριος καί θηριώδης; ἆρά γε βλέπω ἐγώ πρῶτον τά θανατηφόρα αὐτοῦ σημεῖα ἤ αὐτός μέ προφθάνει ὡς ὁ κλέπτης κρυφίως; ἆρά γε θά μοῦ δώσῃ καιρόν, ἔστω ὀλίγον, ἵνα κλαύσω διά τάς ἁμαρτίας μου, ἤ θά μέ ἁρπάσῃ εὐθύς ἀμετανόητον; Διά τί τόσον σκότος, διά τί τόση ἄγνοια διά τοῦ θανάτου τήν ὥραν καί διά τό εἶδος τοῦ θανάτου, ἐκ τῶν ὁποίων κρέμαται τῆς ψυχῆς ἡ σωτηρία;
Ταῦτα, ἀγαπητοί μου, ᾠκονόμησεν ὁ φιλανθρωπότατος Θεός διά τήν ἡμετέραν σωτηρίαν· ἡ ἄγνοια τῆς ὥρας φέρει τόν φόβον· ὁ φόβος βάλλει χαλινόν, ὁ χαλινός ἀνακόπτει τήν εἰς τάς ἁμαρτίας ὁρμήν καί τήν πτῶσιν· ἡ ἄγνοια τῆς ὥρας φέρει προσοχήν, ἡ προσοχή προθυμίαν, ἡ προθυμία ἐργάζεται τῆς ἀρετῆς τα κατορθώματα· διά τοῦτο δέν ἐφανέρωσεν ἄν καλός ἤ πονηρός θά εἶναι ὁ θάνατος ἡμῶν, ἵνα φοβούμενοι φεύγωμεν τήν ἁμαρτίαν, ἵνα, προσέχοντες, ἐργαζώμεθα τήν ἀρετήν.
Πόσας φοράς διά τόν φόβον τοῦ θανάτου ἀπέχομεν ἀπό τῆς ἁμαρτίας; πόσας φοράς φοβούμενοι μήπως αὔριον ἀποθάνωμεν, ἐργαζόμεθα τά καλά ἔργα; διά τί λοιπόν παραπονούμεθα; Ἴσως θέλομεν γνωστήν τήν ὥραν τοῦ θανάτου ἡμῶν, διά νά ἐμπορευώμεθα τήν σωτηρίαν τῆς ψυχῆς μας, δηλαδή διά νά ἁμαρτάνωμεν πᾶσαν φοβεράν ἁμαρτίαν ἕως τῆς ἐσχάτης ὥρας τῆς ζωῆς ἡμῶν, τότε δέ, προστρέχοντες εἰς τήν μετάνοιαν, νά κερδίζωμεν τήν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν· ἀλλ’ «ὁ Θεός οὐ μυκτηρίζεται» (Γαλατ. στ’, 7), ὡς παντεπόπτης δέ καί δίκαιος βλέπει τά διανοήματα ἡμῶν καί κρίνει δικαίως πᾶσαν τήν οἰκουμένην.
Ἡ ὥρα τοῦ θανάτου εἶναι ἄδηλος, ὁ θάνατος ἔρχεται πολλάκις αἰφνίδιος. Ναί, ἀληθῶς· ἀλλ’ ὁ Σωτήρ σου καί Κύριος σέ ἐδίδαξε τί πρέπει νά πράξῃς. «Γρηγορεῖτε οὗν», εἶπεν, «ὅτι οὐκ οἴδατε τήν ἡμέραν οὐδέ τήν ὥραν, ἐν ᾗ ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου ἔρχεται» (Ματθ. κε’ 13). «Διά τοῦτο καί ἡμεῖς» εἶπε, «γίνεσθε ἕτοιμοι· ὅτι ᾗ ὥρᾳ οὐ δοκεῖτε ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου ἔρχεται» (Αὐτόθ. κδ’, 44). Λοιπόν γρηγόρει καί πρόσεχε, λοιπόν γίνου ἕτοιμος. Ἔρχεται, ναί, ἐξαίφνης ὁ θάνατος· ἀλλ’ εἰς ποῖον; Εἰς τόν μή γρηγοροῦντα καί εἰς τόν ἀνέτοιμον.
Ἐάν τις κατασταθῇ πονηρός καί διεστραμμένος, διαλογίζεται δέ ὅτι ὁ θάνατος ἀργοπορεῖ καί δέν ἔρχεται ταχέως, τότε ὑβρίζει, δέρει, ἁρπάζει, καταδυναστεύει τούς ἀδελφούς αὐτοῦ καί ἀπεριμερίμνως προσηλοῦται εἰς τάς πολυφαγίας καί πολυποσίας καί μέθας καί εἰς τάς λοιπάς ἀνομίας καί ἁμαρτίας, «ἐάν δέ εἴπῃ ὁ κακός δοῦλος ἐκεῖνος ἐν τῇ καρδίᾳ αὑτοῦ· Χρονίζει ὁ κύριός μου ἐλθεῖν, καί ἄρξηται τύπτειν τούς συνδούλους, ἐσθίειν δέ καί πίνειν μετά τῶν μεθυόντων» (Ματθ. κδ’, 48 – 49), ἐκεῖνον κατ’εκείνην τήν ἡμέραν, τήν ὁποίαν αὐτός δέν περιμένει, καί κατ’ ἐκείνην τήν ὥραν, τήν ὁποίαν αὐτός δέν γνωρίζει, ἁρπάζει αἰφνιδίως ὁ θάνατος· «ἥξει ὁ κύριος τοῦ δούλου ἐκείνου ἐν ἡμέρᾳ ᾗ οὐ προσδοκᾷ καί ἐν ὥρᾳ, ᾗ οὐ γινώσκει» (Αὐτ. 50).
Ἡ ὥρα τοῦ θανάτου εἶναι ἄδηλος, ὁ θάνατος ἔρχεται ὡς ὁ κλέπτης. Ναί, ἀληθῶς· λοιπόν γρηγόρει καί πρόσεχε, λοιπόν γίνου ἕτοιμος· διότι, ὅποιον εὕρῃ ἀμετανόητον καί ἀνέτοιμον, αὐτόν ὁ Κύριος«διχοτομήσει καί τό μέρος αὐτοῦ μετά τῶν ὑποκριτῶν θήσει· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμός καί ὁ βρυγμός τῶν ὀδόντων» (Αὐτ. 51). Λοιπόν καθείς ἔχει ἀνάγκην μεγάλης προσοχῆς, καθείς ἔχει ἀνάγκην καθημερινῆς ἑτοιμασίας, καθείς χρεωστεῖ ἰδιάζουσαν περί τούτου φροντίδα καί ἰδιάζουσαν πυκνήν πρός τόν Θεόν δέησιν, ἵνα, ἐλεήσας αὐτόν κατά τό μέγα αὑτοῦ ἔλεος λυτρώσῃ ἀπό τοῦ αἰφνιδίου καί πονηροῦ θανάτου.
Ἡ ὥρα τοῦ θανάτου εἶναι ἄδηλος· ὁ θάνατος πολλάκις ἔρχεται αἰφνίδιος. Ναί, ἀληθῶς· ἀλλά διατί περί τούτου προσκλαίεσαι; ἐάν θέλῃς, δύνασαι νά ἀποδιώξῃς καί τόν φόβον τοῦ αἰφνιδίου θανάτου καί τήν πανώλεθρον αὐτοῦ βλάβην. Γίνου δοῦλος τοῦ Κυρίου πιστός καί φρόνιμος ὡς ὁ Ἀβραάμ καί ὁ Ἰσαάκ· τότε ἀποθνῄσκεις πρεσβύτης ἐν γήρᾳ καλῷ (Γέν. κε’, 8)· ἀποθνῄσκεις δέ ὄχι βιαίως καί αἰφνιδίως, ἀλλ’ ἱλαρῶς καί προεγνωσμένως· μετά δέ τόν θάνατον προστίθεσαι εἰς τήν τάξιν τῶν δικαίων (Αὐτ. λε’, 29).
Γίνου δοῦλος τοῦ Κυρίου πιστός καί φρόνιμος, ὡς ὁ Ἰακώβ καί ὁ Ἰωσήφ· τότε γνωρίζεις καί σύ τήν ὥραν τοῦ θανάτου σου καί προλέγεις, ὡς ἐκεῖνοι· «Ἰδού ἐγώ ἀποθνῄσκω» (Αὐτ. μη’, 21)· τότε βλέπεις υἱούς τῶν υἱῶν σου (Αὐτ. ν’, 23)· τότε ἀποθνῄσκεις εὐλογῶν καί εὐχόμενος τά τέκνα σου· τότε προσδιορίζεις πρῶτον τά περί τῆς ταφῆς σου, ἔπειτα ἐξαπλώνεις τούς πόδας σου ἐπί τήν κλίνην σου (Αὐτ. μθ’, 33) καί κοιμᾶσαι καί ἀναπαύεσαι ἐν εἰρήνῃ καί αἰωνίᾳ ἀγαλλιάσει.
Γίνου δοῦλος τοῦ Κυρίου πιστός καί φρόνιμος· πιστός, φυλάττων ὡς κόρην ὀφθαλμοῦ ἕως ἐσχάτης σου ἀναπνοῆς τήν ὀρθόδοξον πίστιν· φρόνιμος, ἀπέχων ἀπό πάσης ἁμαρτίας καί ἐργαζόμενος πᾶσαν ἀρετήν· τότε δέ μή φοβηθῇς αἰφνίδιον θάνατον, τότε μή φοβηθῇς κόλασιν αἰώνιον· διότι, ὅταν ἔλθῃ ὁ θάνατος καί σέ εὕρῃ τοιοῦτον, τότε ὁ Δεσπότης καί Κύριός σου σέ συντάσσει μετά τῶν μακαρίων· διότι αὐτός εἶπε· «Μακάριος ὁ δοῦλος ἐκεῖνος, ὅν ἐλθών ὁ Κύριος αὐτοῦ εὑρήσει ποιοῦντα οὕτως» (Ματθ. κδ’, 46).
Ἀμήν.
ΠΗΓΗ: ΚΥΡΙΑΚΟΔΡΟΜΙΟΝ Νικηφόρου Θεοτόκη Ἀρχιεπισκόπου Ἀστραχανίου καί Σταυρουπόλεως. ΕΚΔΟΣΙΣ ΕΝΔΕΚΑΤΗ ΔΙΑΣΚΕΥΑΣΜΕΝΗ Ὑπό ΒΙΚΤΩΡΟΣ ΜΑΤΘΑΙΟΥ, ΑΘΗΝΑΙ 1972 (Σελ. 269 – 272).
