† Ἀρχιεπισκόπου Ἀστραχανίου καί Σταυρουπόλεως Νικηφόρου Θεοτόκη
Τότε λοιπόν οἱ ἠγαπημένοι συγγενεῖς καί οἱ ἀληθινοί φίλοι φέρουν εἰς αὐτόν τόν ἱερέα σύμβουλον καί διδάσαλον τῆς σωτηρίας αὐτοῦ. Ὅθεν εὑρίσκει τότε τήν εὐκαιρίαν, μάλιστα ὅταν ἡ ἀσθένεια ὑπάρχῃ πολυήμερος, διά νά μετανοήσῃ καί κλαῦσῃ καί ἐπιστρέψῃ πρός τόν Θεόν καί ἐξομολογηθῇ τάς ἁμαρτίας αὐτοῦ καί συνενωθῇ μετά τοῦ Σωτῆρος Ἰησοῦ Χριστοῦ διά τῆς μεταλήψεως τοῦ παναχράντου σώματος καί αἵματος αὐτοῦ καί διατάξῃ τά περί τοῦ οἴκου αὐτοῦ· τότε δέ βεβαία ἐλπίς εἶναι ὅτι πίπτει καί διαμένει ὄχι εἰς τόν Βορρᾶν, τό τόπον τῆς κολάσεως, ἀλλ’ εἰς τόν Νότον, τόν τόπον τῆς μακαριότητος.
Ἀλλ’ ὅταν ἐξαίφνης, ὡσάν καταιγίς ἀπροσδόκητος καί ὡς ἀνεμοστρόβιλος αἰφνίδιος, παρά πᾶσαν ἐλπίδα ἁρπάζῃ ὁ θάνατος τήν ζωήν, ὅταν, λέγω, τήν ὥραν ταύτην εὑρίσκεται ὁ ἄνθρωπος ὑγιής καί εὔρωστος καί ἁμαρτάνων, μετά δέ μίαν στιγμήν ἄλαλος καί ἀναίσθητος, ποία ἐλπίς τότε σωτηρίας; Ποῦ τότε μετάνοια; Ποῦ ἐξομολόγησις; Ποῦ ἐπιστροφή; οὔτε συγγενής οὔτε φίλος οὔτε ἱερεύς δύναται τότε νά βοηθήσῃ, ἄν καί θέλῃ, ἄν καί καταβάλλῃ πᾶσαν προσπάθειαν καί ἐξ ὅλης καρδίας ἐπιποθῇ· μόλις προφθάσῃ ὁ δυστυχής ἐκεῖνος νά αἰσθανθῇ ὅτι ἀποθνῄσκει καί οἱ ἀνελεήμονες ἔρχονται, ζητοῦντες τήν ψυχήν αὐτοῦ. «Ταύτη τῇ νυκτί τήν ψυχήν σου ἀπαιτοῦσιν ἀπό σοῦ» (Λουκ. ιβ’, 20).
Οἱ τῆς ἰατρικῆς ἐπιστήμης διδάσκαλοι λέγουν ὅτι, ὅταν ἐν τῷ ἅμα παύσῃ ἡ κίνησις τοῦ νευρώδους ὑγροῦ, δηλαδή τοῦ ζωτικοῦ πνεύματος, εἰς τά περί τόν ἐγκέφαλον ἀγγεῖα, παύει εὐθύς καί ἡ κίνησις τοῦ αἵματος εἰς τήν καρδίαν, ἐν τῷ ἅμα δέ παύει καί ἡ ἀναπνοή καί ἡ ζωή· καί καλοῦν μέν τό πάθος τοῦτο ἀποπληξίαν, τῆς δέ ἀποπληξίας ἀποτέλεσμα τόν αἰφνίδιον θάνατον. Καί ἡμεῖς μέν δέν ἐναντιούμεθα εἰς τούς φυσιολογοῦντας ἰατρούς οὔτε ἀποφασίζομεν, ὅτι ψευδής εἶναι ἡ τούτων φυσιολογία· λέγομεν δέ ὅτι ἡ στάσις τοῦ ζωτικοῦ πνεύματος καί τοῦ αἵματος δέν εἶναι τά πρῶτα αἴτια τοῦ αἰφνιδίου θανάτου, ἀλλά τά δεύτερα καί, ἵνα οὕτως εἴπω, τά ὄργανα διά τῶν ὁποίων ὀργανοῦται καί ἐκτελεῖται ὁ αἰφνίδιος θάνατος.
Ἀληθῶς ὁ πρίων πριονίζει καί τό ἄροτρον ἀροτριᾷ καί τό δίκτυον ἀγρεύει, πλήν ταῦτα οὔτε εἶναι οὔτε θεωροῦνται αἴτια, ὄργανα δέ μόνον εἶναι τῶν ἐξ αὐτῶν τελουμένων ἔργων· ὁ τεχνίτης δέ τῆς οἰκοδομῆς καί ὁ γεωργός τῆς γῆς καί ὁ ἁλιεύς τῆς ἄγρας εἶναι τό καθ’ αὐτό καί πρῶτον αἴτιον.
Ὁ Θεός καί πρός εὐεργεσίαν καί πρός τιμωρίαν τῶν ἀνθρώπων μεταχειρίζεται τά κτίσματα αὐτοῦ ὡς ὄργανα· διά τῆς ἀνατολῆς τοῦ ἡλίου φωτίζει καί διά τοῦ πυρός θερμαίνει τήν γῆν καί πάντα τά ἐν αὐτῇ· διά τῆς στάσεως τοῦ ἡλίου ἐξαφανίζει τούς Ἀμορραίους (Ἰησ. ι’, 13) καί διά τοῦ πυρός κατακαίει τά Σόδομα καί Γόμορρα (Γέν. ιθ’ 24-25)· διά τοῦ ὕδατος ποτίζει τήν γῆν καί αὐξάνει τούς καρπούς, διά τοῦ ὕδατος κατακλύζει τόν κόσμον (Αὐτόθ. ζ’, 17) καί καταποντίζει τούς Αἰγυπτίους (Ἐξόδ. ιδ’, 27)· διά τοῦ ἀέρος χορηγεῖ τήν ἀναπνοήν καί δίδει εἰς πάντα τά ζῷα ζωήν, διά τοῦ ἀέρος φέρει σκότος ψηλαφητόν εἰς τήν Αἴγυπτον (Αὐτ. ι’, 21 – 22) καί ἐπιφέρει κονιορτόν κατατραυματίζοντα τούς Αἰγυπτίους καί τά τετράποδα αὐτῶν (Αὐτόθ. θ’, 9).
Αὐτός ὁ Θεός ὡς παντοδύναμος διά τῆς γῆς τρέφει πάντα τά ζῶντα, διά τῆς γῆς φονεύει τόν Δαθάν καί τόν Ἀβειρών (Ἀριθ. ιστ’, 32). Αὐτός, ὡς ἐξουσιαστής καί δεσπότης καί τῆς στάσεως καί τῆς κινήσεως καί τῶν νόμων καί ἰδιωμάτων τῆς φύσεως καί αὐτῆς τῆς φύσεως, καί τῶν κτισμάτων πάντων δημιουργός καί παντοδύναμος, καί σταματᾷ καί κινεῖ καί μεταβάλλει τά πάντα καί ποιεῖ ὅσα θέλει καί καθώς θέλει καί βούλεται. Αὐτός λοιπόν ὁ Θεός, ὅταν θέλῃ, καταπαύει ἐν τῷ ἅμα καί τήν περί τόν ἐγκέφαλον κίνησιν τοῦ ζωτικοῦ πνεύματος καί τήν ἐν τῇ καρδίᾳ κίνησιν τοῦ αἵματος, καί οὕτω φέρει τόν αἰφνίδιον θάνατον.
Πρῶτον ὁ Θεός προβάλλει εἰς τόν ἁμαρτάνοντα τά βότανα τῆς θείας αὐτοῦ φιλανθρωπίας καί μακροθυμίας. Ἔδωκεν εἰς τόν πλούσιον τοῦ σημερινοῦ Εὐαγγελίου τόν πλοῦτον· «ἀνθρώπου», λέγει, «τινός πλουσίου» (Λουκ. ιβ’, 16)· αὐτός δέ, μή μεταδώσας τίποτε εἰς οὐδένα, ἐγέμισε τάς ἀποθήκας αὐτοῦ καί κατέκλεισε τόν πλοῦτον αὐτοῦ ἐκεῖ. Ὁ Θεός διά νά χορτάσῃ τήν ἐπιθυμίαν αὐτοῦ καί μεταβάλῃ εἰς τό μεταδοτικόν ἦθος τήν πλεονεκτικήν αὐτοῦ γνώμην, ἀναδεικνύει πάλιν τήν γῆν αὐτοῦ καρποφόρον, «ἀνθρώπου τινός πλουσίου εὐφόρησεν ἡ χώρα» (Αὐτόθ.), γεννήματα καί καρποί πολλοί καί ἄμετροι, αἱ ἀποθῆκαι πλήρεις, ὁ πλοῦτος ἀχώρητος· ὁ δέ πλούσιος ἀντί νά ἀνοίξῃ τάς ἀποθήκας καί ἀφοῦ ἐκκενώσῃ αὐτάς ἀπό τούς παλαιούς καρπούς νά τάς γεμίσῃ μέ τούς νέους καί οὕτω νά μείνῃ πάλιν πλούσιος καί νά ἔχῃ γεμάτας τάς ἀποθήκας, ἠκούσατε τό τί διελογίσθη καί τί ἀπεφάσισεν· ἐσκέφθη νά κατακρημνίσῃ τάς παλαιάς αὐτοῦ ἀποθήκας καί νά οἰκοδομήσῃ ἄλλας νεοκτίστους, χωροῦσας καί τούς παλαιούς καί τούς νέους καρπούς. «Καθελῶ μου τάς ἀποθήκας καί μείζονας οἰκοδομήσω» (Αὐτόθ. 18).
Διά τί δέ κατεδαφίσεις καί οἰκοδομαί; μήπως διά νά σιτομετρῇ εἰς τούς ἔχοντας ἀνάγκην ὅπως ὁ πατριάρχης Ἰωσήφ εἰς τήν Αἴγυπτον; (Γέν. μζ’, 14). Ὄχι διά τοῦτο, ἀλλ’ ἵνα ἡ ψυχή αὐτοῦ μόνη ἀναπαύηται καί τρώγῃ καί πίνῃ καί εὐφραίνηται. «Καί ἐρῶ τῇ ψυχῇ μου· ψυχή, ἔχεις πολλά ἀγαθά, κείμενα εἰς ἔτη πολλά· ἀναπαύου, φάγε, πίε, εὐφραίνου» (Λουκ. ιβ’, 19). Ἰδών λοιπόν ὁ Θεός ὅτι αὐτός καταφρονεῖ «τοῦ πλούτου τῆς χρηστότητος αὐτοῦ καί τῆς ἀνοχῆς καί τῆς μακροθυμίας, ἀγνοῶν ὅτι τό χρηστόν τοῦ Θεοῦ εἰς μετάνοιαν αὐτόν ἄγει» (Ρωμ. β’, 4), καί ὅτι ὄχι μόνον μένει ἀδιόρθωτος, ἀλλά καί ἁμαρτάνει χειρότερον ἀπό ὅτι ἡμάρτανε πρότερον, τότε, εἴτε σταματήσας τήν περί τόν ἐγκέφαλον κίνησιν τοῦ ζωτικοῦ πνεύματος, ὡς λέγουν οἱ ἰατροί, εἴτε κατ’ ἄλλον τρόπον, τόν ὁποῖον αὐτός γνωρίζει, δι’ αἰφνιδίου θανάτου ἐθέρισε τήν ζωήν αὐτοῦ. «Ταύτῃ τῇ νυκτί τήν ψυχήν σου ἀπαιτοῦσιν ἀπό σοῦ» (Λουκ. ιβ’, 20).
Πᾶσα συμφορά, πᾶσα θλῖψις, πᾶν κακόν, ὅταν ἔλθῃ ἐξαίφνης, γίνεται πολύ βαρύτερον καί θλιβερώτερον· διά τοῦτο ὁ Προφήτης τοῦ Θεοῦ ἔλεγεν· «Ἡτοιμάσθην καί οὐκ ἐταράχθην» (Ψαλμ. ριη’, 60). Ὅταν ἔχῃ ὁ ἄνθρωπος προϋπάρχουσαν εἴδησιν τοῦ κακοῦ τοῦ ἐπί τήν κεφαλήν αὐτοῦ κρεμαμένου, ἐάν μέν τό κακόν εἶναι τοιοῦτον ὥστε νά δύναται νά τό ἀποφύγῃ, ἤ ἀποφεύγει αὐτό παντελῶς ἤ διά τρόπων διαφόρων καθιστᾷ αὐτό μετριώτερον· ἐάν δέ εἶναι ἀδύνατον νά ἀποφευχθῇ, προετοιμάζει τήν καρδίαν αὐτοῦ πρός ὑποδοχήν αὐτοῦ. Ἀλλ’ ὅταν χωρίς τινος οὔτε μικρᾶς εἰδήσεως πίπτῃ ἐπάνω εἰς αὐτόν ἡ συμφορά, τότε εἶναι ἀπαρηγόρητος καί ἀπρόφθαστος.
Ἀληθῶς ὁ θάνατος εἶναι ἀναπόφευκτος, εἶναι φοβερός, ἔστω καί ἄν προβλέπωμεν αὐτόν ἐρχόμενον. Καί αὐτός ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, ὅστις διά τήν καθ’ ὑπόστασιν ἕνωσιν τῆς ἀνθρωπότητος αὐτοῦ μετά τῆς θεότητος εἶχε καί ὡς ἄνθρωπος πάσας τάς ὑπερτελείους τελειότητας, ἐλυπήθη ὅταν ἦλθεν ἡ ὥρα τοῦ θανάτου αὐτοῦ. «Περίλυπος», εἶπεν, «ἐστίν ἡ ψυχή μου ἕως θανάτου» (Ματθ. κστ’ 38), καί παρεκάλεσε τόν Πατέρα αὐτοῦ ἵνα μή πίῃ τοῦ θανάτου τό πικρόν ποτήριον. «Πάτερ μου, εἰ δυνατόν ἐστι, παρελθέτω ἀπ’ ἐμοῦ τό ποτήριον τοῦτο» (Αὐτόθ. 39). Τοσαύτην δέ ἀγωνίαν ἐδοκίμασε τήν ὥραν ἐκείνην, ὥστε «ἐγένετο ὁ ἱδρώς αὐτοῦ ὡσεί θρόμβοι αἵματος καταβαίνοντες ἐπί τήν γῆν» (Λουκ. κβ’, 44).
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
(1736 – 1800)
