Διά τῆς Χάριτος καί βοηθείας τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καί διά τῶν θεοπνεύστων λόγων τοῦ Ἰωάννου καί τῶν μεγίστων σημείων καί τεράτων, τά ὁποῖα ἐποίησεν ὁ Θεός δι’ αὐτοῦ, ἐπίστευσαν πάντες σχεδόν οἱ κάτοικοι τῆς νήσου Πάτμου· αφού δέ ἀπέθανεν ὁ βασιλεύς ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος ἐξώρισεν ἡμᾶς εἰς τήν νῆσον ταύτην, ἔγινεν ἄλλος βασιλεύς, ὁ ὁποῖος δέν ἠμπόδιζε τήν περί τοῦ Χριστοῦ διδαχήν, οὐδέ ἠνώχλει τούς πιστεύοντας εἰς τό ὄνομα αὐτοῦ. Οὗτος λοιπόν ὁ νέος βασιλεύς, ἔχων ἀγαθάς πληροφορίας περί τοῦ Ἰωάννου, διέταξεν ἵνα ἀπολυθῇ οὗτος ἐκ τῆς ἐξορίας καί νά μεταβῇ ὅπου ἄν θέλῃ(1)· ἰδών δέ ὁ Ἰωάννης, ὅτι πάντες σχεδόν οἱ ἐν Πάτμῳ ἐπίστευσαν εἰς τόν Χριστόν, ἀπεφάσισεν ἵνα ἐπιστρέψῃ εἰς τήν Ἔφεσον. Τοῦτο μαθόντες οἱ πιστεύσαντες ἀδελφοί, συνελθόντες πάντες ὁμοῦ, παρεκάλουν μετά θερμῶν δακρύων αὐτόν λέγοντες· «Μή ἐγκαταλίπῃς ἡμᾶς ὀρφανούς, Πάτερ παρακαλοῦμεν τήν ἁγιότητά σου, ἀλλά νά μένῃς διά παντός μετά τῶν τέκνων σου»· ὁ δέ Ἰωάννης συνεβούλευσεν αὐτούς, λέγων· «Μή κάμητε οὕτω, τέκνα μου, καί κλαίοντες λυπεῖτε τήν ψυχήν μου, μή φροντίζοντες καί διά τό συμφέρον τῶν ἄλλων· διότι ὁ Χριστός, εἰς τόν ὁποῖον ἐπιστεύσατε, αὐτός ἐμφανισθείς εἰς ἐμέ διέταξεν ὅπως ἐπιστρέψω εἰς τήν Ἔφεσον, ἵνα παρηγορήσω καί τούς ἐκεῖ ἀδελφούς».
Ἰδόντες οἱ ἀδελφοί ὅτι δέν πείθεται εἰς τούς λόγους αὐτῶν, προσέπεσον εἰς τούς πόδας αὐτοῦ παρακαλοῦντες καί λέγοντες· «Ἐάν, ὦ Πάτερ καί διδάσκαλε, ἀπεφάσισες ἵνα ἀφήσῃς ἡμᾶς ὀρφανούς, παρακαλοῦμεν σέ θερμῶς ὅπως παραδώσῃς εἰς ἡμᾶς ἐγγράφως τά περί τῆς ἐνσαρκώσεως καί τῆς λοιπῆς οἰκονομίας τοῦ Θεοῦ, διά νά μελετῶμεν αὐτά πάντοτε καί οὕτω μένωμεν σταθεροί καί ἀμετακίνητοι εἰς τήν πίστιν, μήποτε κανείς ἐκ τῶν ἀδελφῶν ἀμελήσας πλανηθῇ ὑπό τοῦ σατανᾶ καί ἀκολουθήσῃ ὀπίσω αὐτοῦ». Ἀπεκρίθη πρός αὐτούς ὁ Ἰωάννης· «Πολλάκις, τέκνα μου, ἠκούσατε παρ’ ἐμοῦ περί τῶν σημείων τά ὁποῖα ἐποίησεν ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ ἐνώπιόν μου, καί πάντας τούς λόγους τῆς οἰκονομίας αὐτοῦ ἐγνώρισα πρός σᾶς· ἀρκεῖσθε ὅθεν εἰς ταῦτα φυλάττοντες αὐτά, καί θά δώσῃ εἰς σᾶς Κύριος ὁ Θεός τήν αἰώνιον ζωήν».
Ταῦτα ἀκούσαντες οἱ ἀδελφοί παρεκάλουν μετά περισσοτέρων δακρύων, λέγοντες ὅτι δέν ἀνίστανται ἐκ τοῦ ἐδάφους, ἐάν δέν παραχωρήσῃ εἰς αὐτούς τό ζήτημα τοῦτο· λυπηθείς δέ αὐτούς ὁ Ἀπόστολος διά τά πολλά δάκρυά των εἶπεν· «Ὑπάγετε, τέκνα μου, εἰς τούς οἴκους σας, καί διά τῆς προσταγῆς τοῦ Κυρίου καί τοῦτο τό εὐσεβές ζήτημα θά γίνῃ εἰς σᾶς» (2). Καί εὐλογήσας αὐτούς ἐπορεύθησαν ἕκαστος εἰς τόν οἶκον αὐτοῦ. Τότε παραλαβών ἐμέ ὁ Ἰωάννης ἐξήλθομεν τῆς πόλεως μακράν ἕως ἑνός μιλίου διάστημα εἰς τόπον ἥσυχον λεγόμενον «Κατάπαυσις», ἀνήλθομεν δέ εἰς τό ἐκεῖ πλησίον εὑρισκόμενον ὑψηλόν ὄρος, μείναντες ἐπ’ αὐτοῦ τρεῖς ἡμέρας· διετέλεσε δέ καθ’ ὅλας τάς τρεῖς ἡμέρας ὁ Ἰωάννης νῆστις ἄνευ οὐδεμιᾶς τροφῆς προσευχόμενος καί παρακαλῶν τόν Θεόν ὅπως δώσῃ τό Εὐαγγέλιον εἰς τούς ζητοῦντας αὐτό πιστούς ἀδελφούς. Τήν τρίτην λοιπόν ἡμέραν λέγει πρός μέ· «Τέκνον Πρόχορε, εἴσελθε εἰς τήν πόλιν καί λάβε μελάνην καί χάρτην καί φέρε ταῦτα πρός μέ ἐνταῦθα»· εἰσελθών δέ ἐγώ εἰς τήν πόλιν καί ἐκτελέσας τήν παραγγελίαν, ἐπέστρεψα πρός αὐτόν, ὁ ὁποῖος μοί εἶπεν· «Ἄφες, τέκνον, ἐνταῦθα τόν χάρτην καί τήν μελάνην, καί ἐπίστρεψον εἰς τήν πόλιν, μετά δέ δύο ἡμέρας ἐλθέ πάλιν ἐνταῦθα»· καί ἐποίησα οὕτως.
Ἐπανελθών μετά δύο ἡμέρας συμφώνως πρός τήν ἐντολήν, εὗρον τόν Ἰωάννην ἱστάμενον ὄρθιον καί προσευχόμενον· εἶπε δέ πρός μέ· «Λάβε, τέκνον, τόν χάρτην καί τήν μελάνην, καί στῆθι ἐκ δεξιῶν μου»· ἐποίησα δέ καθώς διετάχθην. Καί αἴφνης ἐγένετο ἀστραπή μεγάλη καί βροντή τοιαύτη, ὥστε ἐσαλεύθη τό ὄρος ὁλόκληρον· ἐγώ δέ ἐκ τοῦ φόβου ἔπεσον κατά γῆς ὡσεί νεκρός· ἐκτείνας ὅμως Ἰωάννης τήν χεῖρα, μέ ἤγειρε λέγων· «Κάθου ἐκ δεξιῶν μου»· καί πάλιν προσηύξατο· μετά δέ τήν εὐχήν εἶπε· «Τέκνον Πρόχορε, ἐκεῖνα τά ὁποῖα θά ἀκούῃς ἐκ τοῦ στόματός μου, γράφε εἰς τούς χάρτας». Καί ἀνοίξας τό στόμα αὐτοῦ, καθώς ἵστατο ὄρθιος καί ἄνω βλέπων πρός τόν οὐρανόν, ἤρχισε νά λέγῃ· «Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος καί ὁ Λόγος ἦν πρός τόν Θεόν καί Θεός ἦν ὁ Λόγος…..» καί οὕτω καθεξῆς, ἐκεῖνος ἱστάμενος ἔλεγε καί ἐγώ καθεζόμενος ἔγραφον· ἐποιήσαμεν δέ δύο ἡμέρας καί ἕξ ὥρας, ἐκεῖνος μέν ἱστάμενος καί λέγων, ἐγώ δέ καθεζόμενος καί γράφων. Καί ἀφοῦ συνεπληρώθησαν οἱ θεῖοι λόγοι τοῦ Εὐαγγελίου, ἐποίησεν εὐχήν καί οὕτω κατήλθομεν ἐκ τοῦ ὄρους μεταβάντες εἰς τήν οἰκίαν τοῦ Σωσιπάτρου, ὅστις παρέθηκεν εἰς ἡμᾶς τράπεζαν καί φάγοντες ἀνεπαύθημεν.
Τήν ἑπομένην ἡμέραν εἶπεν ὁ Ἰωάννης πρός τόν Σωσίπατρον· «Τέκνον, φρόντισον νά εὕρῃς καλάς μεβράνας διά τήν καθαρογράφησιν τοῦ Ἁγίου Εὐαγγελίου»· καί ὅτε ἔφερεν ὁ Σωσίπατρος τάς μεμβράνας, λέγει πρός με ὁ Ἀπόστολος· «Κάθου, τέκνον, ἐνταῦθα καί καλλιγράφησον εἰς αὐτάς τό Εὐαγγέλιον»· ἐγώ δέ καθίσας εἰς τόν οἶκον τοῦ Σωσιπάτρου, μετά πολλῆς τῆς ἐπιμελείας ἐκαθαρόγραψα αὐτό. Ὁ δέ Ἰωάννης κατά τό διάστημα τοῦτο ἐδίδασκε καί καθίστα Ἐπισκόπους καί Πρεσβυτέρους εἰς τάς Ἐκκλησίας· ἀφοῦ δέ ἐτελείωσεν ἡ καθαρογράφησις τοῦ Εὐαγγελίου, ἔφερον αὐτό εἰς τήν Ἐκκλησίαν καί κατά διαταγήν τοῦ Ἰωάννου συνήχθησαν πάντες οἱ ἀδελφοί, πρός τούς ὁποίους ἀνεγνώσθη καί ἐγένετο χαρά καί ἀγαλλίασις διά τήν Χάριν αὐτοῦ· εἶτα διέταξεν ὅπως τό μέν εἰς τήν μεμβράνην γραφέν Εὐαγγέλιον παραμείνῃ εἰς τήν Πάτμον, ἐκ τοῦ ὁποίου νά ἀντιγράψωσιν ἀκριβῶς καί νά ἐφοδιασθῶσι πᾶσαι αἱ Ἐκκλησίαι, τό δέ εἰς τούς χάρτας γεγραμμένον νά μεταφέρωμεν εἰς τήν Ἔφεσον, τό ὁποῖον καί ἐγένετο· μετά δέ τήν λειτουργίαν καί τήν θείαν κοινωνίαν ἀπέλυσε τόν λαόν.
κβ’ Ἡ θεραπεία τοῦ τυφλοῦ
Τήν ἑπομένην ἡμέραν εἶπεν πρός με ὁ Ἰωάννης· «Τέκνον Πρόχορε, ἐλθέ ἵνα ἐξέλθωμεν εἰς τά χωρία τῆς νήσου διά νά διδάξωμεν τούς ἀνθρώπους πρό τοῦ ἀναχωρήσωμεν ἀπ’ ἐδῶ». Καί οὕτως ἐξήλθομεν· ἐνῷ δέ ἐδίδασκεν ὁ Ἰωάννης εἰς ἕνα τόπον, Ἀγροικίαν καλούμενον, ὑπῆρχεν ἐκεῖ εἷς ἱερεύς τοῦ Διός, ὀνομαζόμενος Εὔχαρις, ὁ ὁποῖος εἶχεν υἱόν τυφλόν ὑπάρχοντα καί εὑρισκόμενον ἐκεῖ, ἀκούοντα δέ μετά μεγάλης προθυμίας καί γλυκύτητος τούς λόγους τοῦ Ἰωάννου· αἴφνης δέ ἔκραξεν οὗτος λέγων· «Διδάσκαλε, διά τόν Θεόν τόν ὁποῖον κηρύττεις, ἐπειδή γλυκέως ἀκούω τούς λόγους σου, ποίησον προσευχήν δι’ ἐμέ ὅπως ἀναβλέψω καί ἴδω τό πρόσωπόν σου διά νά εὐφρανθῶ περισσότερον». Λυπηθείς ὅθεν αὐτόν ὁ Ἰωάννης καί γνωρίζων ὅτι ἔχει πίστιν διά νά σωθῇ, ἐκράτησεν αὐτόν ἐκ τῆς χειρός· καί ποιήσας εἰς τούς ὀφθαλμούς αὐτοῦ τόν τύπον τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, εἶπεν· «Ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἀνάβλεψον»· καί εὐθέως ἀνέβλεψε. Τοῦτο ἰδών ὁ Εὔχαρις ὁ πατήρ τοῦ θεραπευθέντος τυφλοῦ, προσέπεσεν εἰς τούς πόδας τοῦ Ἰωάννου προσκυνῶν αὐτόν καί παρακαλῶν, ὅπως εἰσέλθῃ εἰς τόν οἶκον του διά νά ποιήσῃ αὐτόν καί τούς οἰκείους του δούλους Χριστοῦ· ὅθεν εἰσελθόντων ἡμῶν καί πολλήν διδασκαλίαν ποιήσας ὁ Ἰωάννης καί κατηχήσας ἱκανῶς, ἐβάπτισεν αὐτούς πάντας εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.
(1) Κατά τόν Ὅσιον Νικόδημον, εἰς Πάτμον εὑρισκομένου τοῦ μεγάλου Ἰωάννου, στέλλει πρός αὐτόν ἐπιστολήν ὁ μακάριος Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης, ὤν τότε ἐνενήκοντα ἐτῶν γέρων, ἐν ᾗ ἐγκωμιάζει τόν μέγαν τοῦτον Ἀπόστολον, λέγων· «Προσαγορεύω σε τήν ἱεράν ψυχήν, ἠγαπημένε. Καί ἔστι μοι τοῦτο πρός σέ παρά τούς πολλούς ἰδιαίτερον. Χαῖρε ἀληθῶς, ἠγαπημένε, τῷ ὄντως ἐραστῷ καί ἐφετῷ καί ἀγαπητῷ λίαν ἠγαπημένε. Τί θαυμαστόν, εἰ Χριστός ἀληθεύει, καί τούς μαθητάς οἱ ἄδικοι τῶν πόλεων ἐξελαύνουσιν, αὐτοί τά κατ’ ἀξίαν ἑαυτοῖς ἀπονέμοντες, καί τῶν Ἁγίων οἱ ἐναγεῖς ἀποδιαστελλόμενοι καί ἀποφοιτῶντες;» Προσθέτων δέ καί ἄλλα πολλά ἐγκώμια, καί ἥλιον ὀνομάζων τοῦ Εὐαγγελίου τόν μέγαν Θεολόγον, προφητεύει εἰς τό τέλος τῆς ἐπιστολῆς, ὅτι μέλλει νά λυτρωθῇ ἀπό τήν ἐξορίαν καί θά ἐπιστρέψῃ πάλιν εἰς τόν τόπον τῆς Μικρᾶς Ἀσίας· καί ὅτι ἐκεῖ μέλλει νά παραδώσῃ πολλά ἀγαθά, λέγων αὐτολεξεί· «Ἀξιόπιστος δέ πάντως εἰμί τά προεγνωσμένα σοι, καί μαθών ἐκ Θεοῦ καί λέγων, ὅτι καί τῆς ἐν Πάτμῳ φυλακῆς ἀφεθήσῃ, καί εἰς τήν ἀσιάτιδα γῆν ἐπανήξεις, καί δράσεως ἐκεῖ τοῦ ἀγαθοῦ μιμήματα καί τοῖς μετά σέ παραδώσεις». Κατά τήν πρόρησιν λοιπόν ταύτην τοῦ θείου Διονυσίου, ὅτε ὁ βασιλεύς Τραϊανός ἐβασίλευσε μετά τόν Νερούαν ἐν ἔτει Ϟη’ (98), ἐστάλησαν γράμματα βασιλικά εἰς τήν Πάτμον, τά ὁποῖα ἀνεκάλουν τόν μέγαν Ἰωάννην ἀπό τήν ἐξορίαν.
(2) Ὁ δέ Δοσίθεος ἐν σελίδι 13 τῆς Δωδεκαβίβλου λέγει, ὅτι συνέγραψε τό Εὐαγγέλιον ὁ Ἰωάννης ἀπό δεήσεως τῶν Ἐπισκόπων τῆς Ἀσίας, καί οὐχί τῶν Πατμίων, ὡς γράφεται ἐνταῦθα. Συμμαρτυρεῖ δέ καί ὁ Μελέτιος εἰς τόν πρῶτον τόμον τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας αὐτοῦ λέγων, ὅτι ἐν Ἐφέσῳ συνέγραψεν ὁ Ἰωάννης τό Εὐαγγέλιον καί τάς ἐπιστολάς του. Συμβιβάζει ὅμως καί θεραπεύει τήν διαφωνίαν ταύτην ὁ αὐτός Μελέτιος λέγων, ὅτι προέγραψε μέν ὁ Ἰωάννης τό Εὐαγγέλιον καί τάς ἐπιστολάς εἰς τήν Πάτμον, ἐξέδωκε δέ καί ἐδημοσίευσε ταῦτα εἰς τήν Ἔφεσον. Ἔγραψε δέ τό Εὐαγγέλιον, κατά τόν Δοσίθεον, κατά τό ἑξηκοστόν τέταρτον ἔτος ἀπό τῆς Ταφῆς ἤ τῆς Ἀναλήψεως τοῦ Κυρίου. Ἤ κατ’ ἄλλους, μετά τριάκοντα ἕξ ἔτη ἀπό τῆς Ἀναλήψεως, δύο ἔτη ὕστερον ἀπό τῆς συγγραφῆς τῆς Ἀποκαλύψεως, ἡ ὁποῖα εἶναι τό δυσκολώτατον βιβλίον πάντων τῶν τοῦ κόσμου βιβλίων, κατά τόν Ἱερώνυμον, καί ἡ σκοτεινοτάτη καί δυσκολωτάτη βίβλος κατά τόν Μελέτιον. Ἤρχισε δέ ἀπό τῆς προαιωνίου Γεννήσεως τοῦ Κυρίου καί ἀφῆκε τήν ὑστέραν οἰκονομικῶς, διά τούς αἱρετικούς τοῦ καιροῦ ἐκείνου, Ἐβίωνά τε καί Κήρινθον, οἱ ὁποῖοι ἠρνοῦντο τήν θεότητα τοῦ Χριστοῦ. Καί εἰς στερέωσιν μέν τῶν εὐσεβῶν, ἀντίρρησιν δέ τῶν αἱρετικῶν τῶν λεγομένων Γνωστικῶν, ὡς καί αὐτῶν τῶν Νικολαϊτῶν, ὡς λέγει ὁ Εἰρηναῖος, ὁ Ἱερώνυμος, καί ὁ Ἐπιφάνιος. Ἔγραψε δέ τήν Ἀποκάλυψιν τέσσαρα ἔτη πρό τῆς κοιμήσεώς του, κατά τόν Μελέτιον.
Σημείωσαι ὅτι ὁ Ἅγιος Πέτρος ὁ Ἀλεξανδρείας, ὁ κατά τά τέλη τοῦ δευτέρου αἰῶνος ἀκμάσας, λέγει εἰς τό χρονικόν τό συνεκδοθέν μετά τῶν βιβλίων τῆς Βυζαντίδος, ὅτι τό ἰδιόχειρον Εὐαγγέλιον τοῦ θείου τούτου Ἰωάννου μέχρι τοῦ νῦν φυλάττεται χάριτι Θεοῦ εἰς τήν τῶν Ἐφεσίων ἁγιωτάτην Ἐκκλησίαν, καί ὑπό τῶν πιστῶν ἐκεῖ προσκυνεῖται· ἀναφέρεται δέ ἐν τούτῳ ὅτι τρίτη ὥρα ἦτο, ὅτε ὁ Χριστός ἐσταυρώθη, καθώς καί τά ἀκριβῆ χειρόγραφα περιέχουσι (βλέπε σημείωσιν 20 Νικηφόρου τοῦ Θεοτόκη εἰς τήν μετάφρασιν Κλήμεντος τοῦ Κανονικοῦ ἐν τῇ «Ἀνασκευῇ» τῆς τότε διερμηνευθείσης Διαθήκης). Βλέπε καί εἰς τήν εἰκοστήν τοῦ Δεκεμβρίου (ἡμέτερος «Μέγας Συναξαριστής τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», τόμ ΙΒ’ ἔκδ. α’ σελ. 530 ἐν τῇ ὑποσημειώσει τοῦ Συναξαρίου τοῦ Ἁγίου Ἰγνατίου τί ἐν ἐπιστολῇ αὐτοῦ γράφει ὁ Ἅγιος οὗτος). Ἐν δέ τῇ «Ἑκατονταετηρίδι» γράφεται, ὅτι ἐπί Δομετιανοῦ ἐν ἔτει Ϟς’ (96) ὁ Ἀπόστολος Ἰωάννης ἐπέμφθη δέσμιος ἐξ Ἀσίας εἰς Ρώμην ὑπό τοῦ Ἀνθυπάτου, ὅπου ἐτέθη ἐντός λέβητος πλήρους ζέοντος ἐλαίου, καί ἐφυλάχθη ἀβλαβής, ὡς γράφει ὁ Ἱερώνυμος εἰς βιβλίον α’. Ἔπειτα ἐξωρίσθη ἐκεῖθεν εἰς Πάτμον, καί συνέγραψε τήν θείαν Ἀποκάλυψιν, ἐπί τῆς βασιλείας τοῦ Δομετιανοῦ, κατά Εἰρηναῖον καί Ἱερώνυμον.
Σημείωσαι ὅτι τά λόγια ἐκεῖνα, τά ὁποῖα γράφει ὁ Ἰωάννης εἰς τήν Καθολικήν πρώτην Ἐπιστολήν του, ἤτοι ὅτι «Τρεῖς εἰσιν οἱ μαρτυροῦντες ἐν τῇ γῇ, τό Πνεῦμα καί τό Ὕδωρ καί τό Αἷμα, καί οἱ τρεῖς εἰς τό ἕν εἰσι» (κεφάλαιον ε’), ταῦτα τά λόγια ἄλλοι, οὐχί ὀρθῶς, τά λέγουσιν ὡς νόθα. Ἐπειδή εἰς πολλά ἀρχαῖα χειρόγραφα δέν ἐμφέρονται πλήν εὑρίσκονται εἰς πάμπολλα ἀντίγραφα. Ὅθεν καί ὁ νεώτερος Σιμώνιος ὀμολογεῖ, ὅτι εὗρε τά τοιαῦτα λόγια εἰς διακόσια ἀντίγραφα ἀρχαιότατα. Ὅσα δέ ἀντίγραφα εὗρε, μή περιέχοντα αὐτά, δέν ἦσαν παλαιότερα τῶν ἑξακοσίων ἐτῶν. Ἀναφέρονται δέ τά λόγια ταῦτα καί ὑπό τοῦ Τερτυλλιανοῦ εἰς τό «Κατά Πραξέου» βιβλίον πρῶτον, κεφάλαιον εἰκοστόν πέμπτον. Καί ὑπό τοῦ Κυπριανοῦ εἰς ἐπιστολήν πρός Ἰωβιανόν «Περί Μονάδος». Καί οἱ τῆς Ἀφρικῆς δέ Πατέρες, τετρακόσιοι τόσοι Ἐπίσκοποι, ἐκτιθέμενοι τήν ἑαυτῶν πίστιν εἰς Οὐνερικόν τόν βασιλέα τῶν Ἀρειανῶν Οὐανδάλων ἐν ἔτει υπδ’ (484), τά αὐτά λόγια ἀναφέρουσιν αὐτολεξεί. Ἀλλά καί ὁ νεώτερος Καλμέτος προβάλλεται τούς ὑπέρ τῆς αὐθεντίας τῶν λόγων ἐκείνων κατά τῶν ἀντιλεγόντων συγγραψαμένους. Γράφει δέ περί τούτων καί ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης ἐν τῇ ἑρμηνείᾳ τῶν Καθολικῶν Ἐπιστολῶν.
ΠΗΓΗ: ΒΙΚΤΩΡΟΣ ΜΑΤΘΑΙΟΥ, ΜΕΓΑΣ ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΗΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΟΜΟΣ Θ’ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ (ΣΕΛ. 616 – 621) ΑΘΗΝΑΙ 1963.
Σ Υ Ν Ε Χ Ι Ζ Ε Τ Α Ι
