Ἐκ τῶν εἰς τήν Ἁγίαν καί Μεγάλην Τεσσαρακοστήν Διδαχῶν τοῦ Ἐπισκόπου Κερνίκης καί Καλαβρύτων (1711 – 1714) ΗΛΙΟΥ ΜΗΝΙΑΤΟΥ
ΕΙΣ ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΚΗΝ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
ΔΙΔΑΧΗ ΠΕΡΙ ΠΙΣΤΕΩΣ(1)
Ἀπεκρίθη Ναθαναήλ, καί λέγει ἑαυτῷ· Ραββί, σύ εἷ ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, σύ εἷ ὁ Βασιλεύς τοῦ Ἰσραήλ (Ἰωάν. α’ 50).
Ὅταν ἐγώ μέ εὐλαβητικήν θεωρίαν στοχάζωμαι τήν ἀρχήν, τήν αὔξησιν, τήν στερέωσιν τῆς Ὀρθοδόξου ἡμῶν Πίστεως, ἀντικρύζω μυστήρια, εὑρίσκω θαύματα, ἀπό τό ἕνα μέρος τόσον πολλά, ὥστε εἶναι ἀδύνατον νά τά περιγράψω μέ τόν λόγον καί ἀπό τό ἄλλο τόσον ὑψηλά, ὥστε εἶναι ἀδύνατον νά φθάσω ἐκεῖ μέ τήν διάνοιαν. Ὅθεν ὅλος ἐκστατικός ἀπό τό θάμβος καί ἀπό τήν χαράν, τόν μέν ὕψιστον Θεόν, ὅστις ἐδίδαξε τοιαύτην Πίστιν, δοξάζω ἀναφωνῶν μετά τοῦ Δαβίδ· «Μέγας ὁ Κύριος ἡμῶν καί μεγάλη ἡ ἰσχύς αὐτοῦ, καί τῆς συνέσεως αὐτοῦ οὐκ ἔστιν ἀριθμός» (Ψαλμ. ρμς’ 5)· τόν δέ Ὀρθόδοξον λαόν, ὅστις ἐπαγγέλλεται τοιαύτην Πίστιν, μακαρίζω λέγων· «Μακάριος ὁ λαός, οὗ Κύριος ὁ Θεός αὐτοῦ» (Ψαλμ. ρμγ’ 15). Ἂν καί ὁ περί Ὀρθοδόξου Πίστεως ὑψηλότατος λόγος, διά νά θριαμβεύση μέ ὅλην ἐκείνην τήν ἀήττητον ἰσχύν, τήν ὁποίαν ἔχει, εἰς τάς καρδίας τῶν ἀκουόντων, ἔπρεπε νά κηρυχθῆ ἀπό τό στόμα ἤ ἑνός τῶν Ἀποστόλων καί μαθητῶν τοῦ Χριστοῦ, ἤ ἑνός τῶν θεοπνεύστων Διδασκάλων τῆς Ἐκκλησίας μας, οἱ ὁποῖοι ἐστάθησαν τά ἐκλεκτά ἐκεῖνα ὄργανα, τά ὁποῖα ἐξ ἀρχῆς μετεχειρίσθη τό Πνεῦμα τό Ἅγιον, διά νά ἐνηχήση εἰς ὅλην τήν γῆν τόν εὔσημον ἦχον τῆς εὐαγγελικῆς ἀληθείας, μ’ ὅλον τοῦτο, τολμῶ καί ἐγώ νά ἀνάβω σήμερον ἐπάνω εἰς τοῦτον τόν ἱερόν ἄμβωνα, διά νά κηρύξω, ὡς δύναμαι, τήν δόξαν καί τό μεγαλεῖον τῆς Ὀρθοδοξίας.
Εἰς ταύτην τήν σεβασμίαν καί κυριώνυμον ἡμέραν, ἥτις εἶναι ἡμέρα πανηγύρεως διά τήν νίκην τήν ὁποῖαν ἐπέτυχεν ἡ Ὀρθοδοξία κατά τῶν ἀντιπάλων αἱρετικῶν, μέ παρακινεῖ ἡ ὁμολογία τοῦ ἀδόλου Ἰσραηλίτου Ναθαναήλ, ὅστις γνωρίζει ὅν ἔγραψε Μωσῆς ἐν τῷ Νόμω καί οἱ Προφῆται, καί ὁμολογεῖ λέγων πρός τόν θεάνθρωπον Κύριον· «Ραββί, σύ εἶ ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, σύ εἶ ὁ Βασιλεύς τοῦ Ἰσραήλ», ἥτις ὁμολογία εἶναι καί ἡ πρώτη τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἀλλά καί τί χαριέστερον, τί ὠφελιμώτερον εἶναι, ἀπό τόν περί Ὀρθοδοξίας λόγον, τόν κηρυττόμενον (εἴθε νά ἐγίνετο τοῦτο καθ’ ἑκάστην ἡμέραν) ἀπό Ὀρθόδοξον Διδάσκαλον πρός Ὀρθοδόξους ἀκροατάς, διά νά ριζώνεται βαθύτερον τό θεόφυτον δένδρον τῆς εὐσεβοῦς Πίστεως εἰς τάς καρδίας τῶν πιστῶν, διά νά ποτίζεται συχνότερον μέ τό καθαρόν νάμα τῆς Εὐαγγελικῆς ἀληθείας, διά νά βλαστάνη περισσότερον ἀκηράτους καρπούς αἰωνίου ζωῆς;
Πνεῦμα Πανάγιον, ὅπου εἶσαι Πνεῦμα σοφίας καί συνέσεως, χάρισαι σήμερον φῶς γνώσεως εἰς τόν νοῦν μου, διά νά ἐννοήσω ἐγώ πρῶτος, καί δύναμιν λόγων εἰς τά χείλη διά νά ἐξηγήσω καί εἰς τούς ἄλλους τά μεγαλεῖα τῶν θαυμασίων σου, τά ὁποῖα ἔδειξας εἰς τήν Ὀρθόδοξον Πίστιν τῶν Χριστιανῶν. Ναί, Παράκλητε ἀγαθέ! τό Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, χωρίς τοῦ ὁποίου γλῶσσα ἀνθρώπου νά θεολογήση δέν δύναται, δίδαξον τήν ἰδικήν μου, διά νά κηρύξη πῶς ἤρχισε, πῶς ηὔξησε, πῶς ἐστερεώθη ἡ Ὀρθοδοξία, ἡ ὁποῖα εἶναι τό ὑψηλότερον, τό θαυμασιώτερον, τό θειώτερον ἔργον τῆς θείας σου σοφίας καί δυνάμεως. Μέ ταύτην τήν βοήθειαν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τό ὁποῖον ἐγώ παρακαλῶ, θέλω διαμοιράσει εἰς τρία κεφάλαια τόν περί Ὀρθοδοξίας λόγον, Ὀρθόδοξοι ἀκροαταί. Θέλω ἀποδείξει εἰς τόν πρῶτον, ὅτι αὐτή εἶναι ὅλη θεία εἰς τήν ἀρχήν. Εἰς τό δεύτερον ὅτι εἶναι ὅλη θεία εἰς τήν αὔξησιν. Καί εἰς τό τρίτον, ὅτι εἶναι ὅλη θεία εἰς τήν στερέωσιν. Ὅθεν σεῖς θέλετε ἐννοήσει, ὅτι ἡ Ὀρθοδοξία εἶναι ἐφεύρημα καί κατόρθωμα μόνον ἑνός παντοδυνάμου Θεοῦ, διά τοῦτο αὐτή μόνη εἶναι ἡ ἀληθινή διδασκαλία διά νά πιστεύωμεν, αὐτή μόνη ἡ ἀληθινή ὁδός, διά νά σωθῶμεν.
Μέρος Πρῶτον
Ὅστις στοχασθῆ τοῦτον τόν κόσμον τῆς φύσεως, ἤτοι τό σύστημα τοῦ παντός, τόν οὐρανόν καί τήν γῆν, καί ὅσα εἶναι οὐράνια καί ἐπίγεια, καί μέσα σέ αὐτά ἀντικρύση τόσα θαύματα, πρέπει ἐξ ἀνάγκης νά ὁμολογήση, ὅτι αὐτά ὅλα δέν ἠδύνατο νά τά κάμη ἄλλος, παρά ἕνας Θεός. Καί τοῦτο διά τρεῖς αἰτίας. Πρῶτον διά τήν παράδοξον ἀρχήν· ὅτι ὅλα ἔγιναν ἐξ οὐκ ὄντων, ἐκ τοῦ μηδενός, ἐξ οὐδεμιᾶς προϋπαρχούσης ὕλης. Δεύτερον, διά τό ἄπειρον πλῆθος· ὅτι λάμπουσι τόσοι ἀστέρες εἰς τόν οὐρανόν, πολλαπλασιάζονται τόσα γένη πετεινῶν εἰς τόν ἀέρα, τόσα γένη ζώων καί φυτῶν εἰς τήν γῆν καί κητῶν εἰς τήν θάλασσαν. Τρίτον, διά τήν στερεάν διαμονήν· ὅτι ὅλα διατηροῦνται καί διαφυλάττονται, ἄλλα μέ μίαν ἀδιάκοπον διαδοχήν, ἄλλα μέ μίαν ἀπαράλλακτον κίνησιν, ὅλα στερεωμένα εἰς μίαν ἀσάλευτον τάξιν, τά ὁποῖα δέν ἠδύνατο νά κάμη ἄλλος, παρά ἕνας Θεός. Ὅθεν ὁ Προφήτης θαυμάζων ἀναφωνεῖ· «Ὡς ἐμεγαλύνθη τά ἔργα σου, Κύριε! πάντα ἐν σοφία ἐποίησας!» (Ψαλμ. ργ’ 24). Καί ὁ Ἀπόστολος μαρτυρεῖ· «τά γάρ ἀόρατα αὐτοῦ ἀπό κτίσεως κόσμου τοῖς ποιήμασι νοούμενα καθορᾶται, ἥ τε ἀΐδιος αὐτοῦ δύναμις καί θειότης» (Α’Ρωμ. α’ 2,0).
Πράγματα τόσο μεγάλα (λέγει ο Μέγας Βασίλειος) όπου βλέπομεν δεν ηδύνατο νά κάμη άλλος παρά ένας Θεός πάνσοφος· πράγματα τόσον χρήσιμα, δέν ηδύνατο νά τά κάμη άλλος παρά ένας Θεός πανάγαθος. «Εποίησε (λέγει ο θείος ούτος διδάσκαλος), ο δυνατός τό μέγιστον, ο σοφός τό κάλλιστον, ο αγαθός τό χρήσιμον». Διά τούτο προσθέτει ο αυτός, ότι ο κοσμος ούτος τής φύσεως «ψυχών διδασκαλέιον λογικών καί θεογνωσίας εστί παιδευτήριον». Ομοίως όστις στοχασθή τόν κόσμον τής Χάριτος, ήτοι τό σύστημα τών Ορθοδόξων, τήν Εκκλησίαν τού Χριστού, τήν Πίστιν τών Χριστιανών, καί αντικρύζει εδώ μέσα τόσον ύψος θεολογίας, τόσον βάθος μυστηρίων, τόσον φώς θείων αποκαλύψεων, τόσην αγιότητα εις τόν νόμον, τόσα κατορθώματα τών Αποστόλων, τόσα ανδραγαθήματα τών Μαρτύρων, τόσα θαύματα τών Αγίων, αδύνατον είναι νά μή ομολογήση, ότι αυτά όλα δέν ηδύνατο νά τά κάμη άλλος, παρά ένας Θεός. Καί τούτο διά τρείς αιτίας. Πρώτον διά τήν αρχήν, πώς ήρχισε· δεύερον διά τήν αύξησιν, πώς ηύξησε· καί τρίτον διά τήν στερέωσιν· πώς εστερεώθη μία τοιαύτη Ορθόδοξος Πίστις. Καί αρχίζομεν από τό πρώτον.
Πρίν νά πλασθῇ ὁ κόσμος οὗτος τῆς φύσεως, δηλαδή ὁ οὐρανός καί ἡ γῆ, τί ἦτο; Χάος, ἄβυσσος, οὐδέν. Καί λοιπόν νά δημιουργήση ἀπό τό χάος, ἀπό τήν ἄβυσσον, ἀπό τό οὐδέν, τοῦτο τό μέγα θέατρον τῶν θαυμάτων, δέν ἠδύνατο ἄλλη, παρά ἡ παντοδύναμος δεξιά τοῦ Ὑψίστου. «Δεξιά Κυρίου ἐποίησε δύναμιν» (Ψαλμ. ριζ’ 15 – 16). Καί πρίν νά κτισθῇ ὁ κόσμος τῆς Χάριτος, ἤτοι ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, πρίν νά ἀρχίση ἡ Πίστις καί ἡ Ὀρθοδοξία, τί ἦτο; Χάος ἀσεβείας καί ἀπωλείας, οὐδέν δικαιοσύνης καί ἁγιότητος. Ἀφαιρέσατε ἕνα μικρότατον μέρος τῆς γῆς, τήν Ἰουδαίαν, εἰς τήν ὁποίαν ἐπροσκυνεῖτο ὁ ἀληθής Θεός (ἄν καί ἐκεῖνο τό μέρος ἦτο ἀρκετά μεμολυσμένον ἀπό τά πλησίον ἔθνη) ὁ κόσμος ὅλος ἦτο γεμᾶτος ἀπό εἰδωλολάτρας καί εἴδωλα· ἡ Αἴγυπτος, ἡ Ἑλλάς, ἡ Ρώμη, τά ὁποῖα ἦσαν τότε τά εὐγενέστερα μέρη τοῦ κόσμου. Βασιλεῖς καί λαοί, σοφοί καί ἀγράμματοι, ἄνδρες καί γυναῖκες, γέροντες καί παιδία ἠθέτησαν τόν Κτίστην, καί ἐπροσκυνοῦσαν τά κτίσματα· ἄλλος τόν ἥλιον, ἄλλος τήν σελήνην, ἄλλος τά ἄστρα, ἄλλος φυτά· ἕκαστος ἐλάτρευεν ὅτι ἤθελε, μάλιστα ἐθεοποίει τό ἴδιον πάθος.
Ἐπειδή δέ ἡ Πίστις εἶναι ὁ πρῶτος κανών τῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων, ἀφοῦ οὕτω ἐπίστευον, φαντασθῆτε πώς ἐζοῦσαν οἱ ἄνθρωποι τοῦ καιροῦ ἐκείνου. Ποῖος ἐφοβεῖτο νά φονεύση; Ποῖος ἐντρέπετο νά πορνεύση ἤ νά μοιχεύση; Ἀφοῦ ἐπροσκυνοῦντο θεοί αἱμοβόροι, ὅπως ὁ Ἄρης καί ὁ Ἡρακλῆς, θεοί πόρνοι καί μοιχοί, ὅπως ὁ Ζεύς καί ἡ Ἀφροδίτη, ποῖος παρεκινεῖτο νά κάμη τό καλόν, ἐφ’ ὅσον δέν ὑπῆρχεν ἐλπίς Παραδείσου; Ποῖος ἀπέφευγε τό κακόν, ἐφ’ ὅσον δέν ὑπῆρχε φόβος αἰωνίου κολάσεως; Ποῖα ἤθη θά ὑπῆρχον ἀνάμεσα εἰς ἀνθρώπους οἱ ὁποῖοι δέν ἐγνώριζαν Θεόν, καί ἄν τόν ἐγνώριζαν, δέν τόν ἤθελον; Τό κακόν ἦτο καθολικόν καί παμπάλαιον. Ὅθεν ἔγινε δευτέρα φύσις. Πολύ ἰσχυρά ἦτο στερεωμένος εἰς τήν γῆν ὁ θρόνος τοῦ Ἑωσφόρου πρός τόν ὁποῖον ἦσαν ὁλοτελῶς ἀφιερωμένοι καί δεδουλώμένοι οἱ ἄνθρωποι. Τότε δή τότε ἀληθινά ὁ «Κύριος ἐκ τοῦ οὐρανοῦ διέκυψεν ἐπί τούς υἱούς τῶν ἀνθρώπων τοῦ ἰδεῖν, εἰ ἔστι συνιών, ἤ ἐκζητῶν τόν Θεόν· πάντες ἐξέκλιναν, ἅμα ἠχρειώθησαν, οὐκ ἔστιν ἕως ἑνός» (Ψαλμ. ιγ’ 2 – 3).
Τώρα μετρήσατε μέ τόν νοῦν σας τό βάθος τῆς πλάνης καί ἀπωλείας, εἰς τό ὁποῖον ἦτο κατά τήν ἐποχήν ἐκείνην βυθισμένος ὁ κόσμος, μετρήσετε καί τό ὕψος τῆς θεογνωσίας καί ἁγιότητος, εἰς τό ὁποῖον ἔμελλε νά ἀναβῆ μέ τήν Πίστιν τοῦ Χριστοῦ. Ἔμελλε νά παύση ἡ εἰδωλολατρία, ἡ ὁποία ἦτο τόσον βαθειά ριζωμένη εἰς τάς καρδίας τῶν ἀνθρώπων, καί νά πιστευθῇ ἕνας μόνος Θεός. Καί τοῦτο ὄχι ἁπλῶς, ἀλλά Θεός εἰς τούς οὐρανούς, μέ μίαν φύσιν καί μέ τρεῖς ὑποστάσεις, πλήν καί αἱ τρεῖς ἕνας Θεός· καί Θεός εἰς τήν γῆν μέ δύο φύσεις καί μέ μίαν ὑπόστασιν, Θεός καί ἄνθρωπος, ἄνθρωπος δέ θανατωμένος ἐπάνω εἰς ἕνα σταυρόν. Ἔμελλον νά πέσωσιν ὅλοι οἱ ναοί τῶν εἰδώλων, οἱ ὁποῖοι εἶχον σκεπάσει ὅλην τήν γῆν καί νά κτισθῇ μία νέα Ἐκκλησία, εἰς τήν ὁποίαν, ὡς εἰς ποίμνην, νά συναχθῶσιν ὅλα ἐκεῖνα τά ἀπολωλότα πρόβατα. Ἔμελλε νά κηρυχθῇ μία νέα διδασκαλία ἐκ διαμέτρου ἐναντία τῆς φιλοσοφίας τοῦ κόσμου, ἥτις νά κάμη εἰς τήν ἀρετήν ἐπιγείους Ἀγγέλους, ἀνθρώπους οἱ ὁποῖοι εἰς τήν κακίαν ἦσαν ἐπίγειοι δαίμονες. Ἔμελλε, μέ ὀλίγα λόγια, ὁ κόσμος, ὅστις εἶχε γηράσει εἰς τήν ἁμαρτίαν, νά ἀνακαινισθῆ εἰς τήν ἁγιότητα, νά γίνη ἄλλος ἐξ ἄλλου, νά ἀλλάξη καί πίστιν καί ζωήν.
Καί ἤλλαξεν ἀληθινά· ἀλλά τέτοια παράδοξος ἀλλοίωσις ποίας δεξιᾶς ἠδύνατο νά εἶναι κατόρθωμα; Ὄχι ἄλλης βέβαια παρά τοῦ Θεοῦ «Αὕτη ἡ ἀλλοίωσις τῆς δεξιᾶς τοῦ Ὑψίστου» (Ψαλμ. ος’ 11). Μόνον ὁ ὕψιστος Θεός, ὅστις δέν ἔχει ἀνάγκην ἀπό κανένα μέσον διά νά κάμη ὅτι βούλεται, ἠδύνατο νά κάμη ἕνα ἔργον τόσον θαυμαστόν ἐκ τοῦ μή ὄντος.
Ποῖον τάχα ἀπό τά κτίσματα ἐφάνη διά νά κτίση τήν Ἐκκλησίαν; Διά νά κηρύξη τήν Ὀρθοδοξίαν; Διά νά διδάξη τήν Πίστιν τοῦ Χριστοῦ; Δέν κατῆλθε ἀπό τούς οὐρανούς Ἄγγελος τις ἤ Ἀρχάγγελος νά ἐκπλήξη τούς ἀνθρώπους μέ μίαν δύναμιν ὑπερφυσικήν ἐξαισίων θαυμάτων. Δέν ἠγέρθη ἐδῶ εἰς τήν γῆν, ἤ ἀνδρειωμένος τις στρατιώτης ἤ σοφός τις ρήτωρ, ἤ ἔνδοξος πλούσιος, διά νά ἀναγκάση, διά νά καταπείση, καί νά ἑλκύση τούς ἀνθρώπους εἰς μίαν νέαν Πίστιν, ἤ διά τῶν ὅπλων, ἤ μέ τέχνην εὐγλωττίας, ἤ μέ τό πλῆθος δωρεῶν. Μάλιστα ὅλον τό ἐναντίον συνέβη, λέγει ὁ μακάριος Παῦλος. Διά νά καταισχύνη ὁ Θεός τήν σοφίαν τοῦ κόσμου, ἐξέλεξεν ἀνθρώπους ἀμαθεῖς. Διά νά νικήση τοῦ κόσμου τήν δύναμιν, ἐξέλεξεν ἀνθρώπους ἀσθενεῖς. Διά νά ταπεινώση τήν ὑπερηφάνειαν τοῦ κόσμου, ἐξέλεξεν ἀνθρώπους ἐξουθενημένους. Διά νά καταργήση τοῦ κόσμου τό εἶναι, ἐξέλεξε τό οὐδέν· «τά μωρά τοῦ κόσμου ἐξελέξατο ὁ Θεός, ἵνα τούς σοφούς καταισχύνη, καί τά ἀσθενῆ τοῦ ἐξελέξατο ὁ Θεός, ἵνα καταισχύνη τά ἰσχυρά, καί τά ἀγενῆ τοῦ κόσμου, καί τά ἐξουθενημένα ἐξελέξατο ὁ Θεός, καί τά μή ὄντα , ἵνα τά ὄντα καταργήσῃ» (Α’Κορ. α’ 27 – 28).
Καί ποῖοι εἶναι οὗτοι τούς ὁποίους ἐξέλεξεν ὁ Κύριος, ἵνα τούς σοφούς καταισχύνη; Ἄνθρωποι Ἰουδαῖοι, ὅπερ σημαίνει τό ὄνειδος καί τό ἐξουθένημα ὅλων τῶν ἐθνῶν· ἁλιεῖς τό ἐπάγγελμα, ἄνθρωποι δηλαδή ἀγράμματοι καί πένητες· δώδεκα εἰς τόν ἀριθμόν, πολύ ὀλίγοι δηλαδή. Οὗτοι εἶναι ἐκεῖνοι, τούς ὁποίους ἐξέλεξεν ὁ Θεός, ἵνα ὑπάγωσι καί κηρύξωσιν εἰς ὅλον τόν κόσμον τό Εὐαγγέλιον· «Πορευθέντες εἰς τόν κόσμον ἅπαντα κηρύξατε τό Εὐαγγέλιον πάσῃ τῇ κτίσει» (Μαρκ. ις’ 15). Νομίζω ὅτι τούς βλέπω νά κατεβαίνουσιν ἀπό τό ὑπερῷον τῆς Ἱερουσαλήμ καί νά ἑτοιμάζωνται διά νά ὑπάγωσιν, ἄλλος εἰς ἕνα, ἄλλος εἰς ἄλλο μέρος τῆς Οἰκουμένης. «Σταθῆτε, σταθῆτε ὀλίγον, ὦ ἄνδρες Γαλιλαῖοι, ἀναμείνατε ὀλίγον, σᾶς παρακαλῶ, διά νά μοῦ εἴπητε· ποῖον εἶναι τό ἔργον, τό ὁποῖον ἐπιχειρεῖτε;» «Ἡμεῖς, ἀποκρίνονται, εἴμεθα ἀπεσταλμένοι νά ὑπάγωμεν, ἄλλος εἰς τήν Ρώμην, εἰς τήν ὁποίαν εἶναι ὁ θρόνος τῆς βασιλείας τοῦ κόσμου, ἄλλος εἰς τάς Ἀθήνας, εἰς τήν ὁποίαν εἶναι ἡ καθέδρα τῆς σοφίας τῆς γῆς, ἄλλος εἰς τούς Ἰνδούς, καί ἄλλος εἰς τούς Σκύθας, εἰς ἔθνη ἄγρια καί βάρβαρα· ἕως τά ἔσχατα μέρη τῆς Οἰκουμένης νά ἐξοστρακίσωμεν κάθε ἄλλην θρησκείαν, καί νά παρακινήσωμεν τούς ἀνθρώπους, νά δεχθῶσι μίαν νέαν Πίστιν, ἤτοι νά πιστεύωσιν ὡς Θεόν ἕνα ἄνθρωπον, ὅστις ἐγεννήθη χωρίς πατέρα, ἀπό μόνην τήν μητέρα, καί αὐτήν Παρθένον· ἄνθρωπον πτωχόν, ὅστις ἐπί Ποντίου Πιλάτου ἀπέθανεν εἰς τόν Σταυρόν, ἐν μέσῳ δύο ληστῶν· ὅστις ἀφ’ οὗ ἀπέθανεν ἀνεστήθη, ἀνέβη εἰς τούς οὐρανούς, ὅθεν μέλλει καί πάλιν νά καταβῇ διά νά κρίνῃ ὅλον τό ἀνθρώπινον γένος».
Πηγαίνομεν νά καταπείσωμεν τούς ἀνθρώπους, ὅπως διά τήν ἀγάπην καί Πίστιν τούτου τοῦ Ἐσταυρωμένου, εἶναι ἕτοιμοι νά ἀρνηθοῦν τόν κόσμον, τήν πατρίδα, τούς γονεῖς, τά τέκνα, τήν ἰδίαν ζωήν. Νά προτιμήσουν τήν πτωχείαν καί καταφρόνησιν ἀπό ὅλους τούς θησαυρούς καί τάς βασιλείας τῆς γῆς, τάς σκληραγωγίας ἀπό ὅλας τάς τρυφάς, καί τόσον πολύ νά ἀγαπῶνται μεταξύ των, ὥστε νά ἀγαποῦν ἀκόμη καί τούς ἰδίους των ἐχθρούς, ἀνταλλάττοντες τάς ὕβρεις μέ εὐχάς, τό μῖσος μέ εὐεργεσίας. Πηγαίνομεν νά κηρύξωμεν ταύτην τήν νέαν διδασκαλίαν ὄχι εἰς ποταπούς ἀνθρώπους, ἀλλά εἰς στρατάρχας καί βασιλεῖς, εἰς ρήτορας καί φιλοσόφους, καί θέλομεν ἐκεῖνοι νά ἀπορρίψωσι τά σκῆπτρα καί τά διαδήματα, καί νά λάβωσιν εἰς χεῖρας τόν Σταυρόν∙ αὐτοί νά ὑποτάξωσι τόν νοῦν καί τήν θέλησιν εἰς τήν Πίστιν τοῦ Ἐσταυρωμένου. Πηγαίνομεν νά φέρωμεν τόν κόσμον εἰς ἄλλην Πίστιν, καί εἰς ἄλλην ζωήν∙ νά κάμωμεν τόν εἰδωλολάτρην κόσμον, Χριστιανόν, τόν ἀσεβῆ κόσμον, ἅγιον».
«Καλά, σεῖς βέβαια ἀποδύεσθε εἰς ἕνα μέγα καί δύσκολον ἐπιχείρημα, ἀλλά ποῦ εἶναι τά στρατεύματά σας;» «Ἡμεῖς εἴμεθα δώδεκα μόνον ἄνθρωποι», ἀποκρίνονται. «Ποῦ εἶναι τά ὄπλα σας;» «Ἐκεῖνος ὅστις μᾶς ἔστειλε, παρήγγειλεν εἰς ἡμᾶς νά μή λάβωμεν οὔτε ράβδον». «Σεῖς λοιπόν ἔχετε εἰς τόν νοῦν σας νά ἑλκύσετε εἰς τήν γνώμην σας τούς ἀνθρώπους μέ πλῆθος χρημάτων;» «Ὄχι∙ εἴμεθα πολύ πτωχοί, ἀλλά καί ἐκεῖνα τά ὀλίγα ὑπάρχοντα τά ὁποῖα εἴχαμεν, ἀφήκαμεν πάντα». «Ἀλλά ἔχετε κἄν τήν δύναμιν τοῦ λόγου; Εἶσθε εὔγλωττοι ρήτορες, διά νά πείσετε τούς ἀνθρώπους νά δεχθοῦν δόγματα τόσον παράδοξα, ἐναντία εἰς κάθε φυσικόν λόγον;» «Οὔτε αὐτό. Ἡμεῖς δέν γνωρίζωμεν τί εἶναι σοφία του κόσμου, καί δέν ὁμιλοῦμεν ἄλλην γλῶσσαν, πλήν τοῦ γένους ἡμῶν». «Καί λοιπόν ποῦ στηρίζετε τάς ἐλπίδας σας, ὅτι θά ἐπιστρέψετε εἰς τήν Πίστιν, τήν ὁποίαν διδάσκετε, ἕνα κόσμον ὁλόκληρον;» «Ἡμεῖς δέν θαρροῦμεν εἰς καμμίαν ἀνθρωπίνην δύναμιν, εἰμή μόνον εἰς τήν δύναμιν τοῦ Διδασκάλου, ὅστις μᾶς ἔστειλε, καί ἐλπίζομεν νά κατορθώσωμεν πάντα»∙ «Πάντα ἰσχύω ἐν τῷ ἐνδυναμοῦντι με Χριστῷ» (Φιλιπ. δ’ 13). Τί ἀκούω, ἀκροαταί; Τί βλέπω; Ὅσα εἶπον ὅτι θά κατορθώσωσιν οἱ ἄνθρωποι οὗτοι τά ἐκατώρθωσαν. Τώρα, εἴπατέ μου, σᾶς παρακαλῶ, νά κάμῃ ἕνα τοιοῦτον κατόρθωμα, ἥτοι νά κτίσῃ ταύτην τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν, ἀπό τοιαύτην ἀρχήν ἐκ τοῦ μή ὄντος, μέ τοιαῦτα ὄργανα μή ὄντα, καθώς τά λέγει ὁ θεῖος Παῦλος (Α’ Κορ. α’ 28), ποῖος ἄλλος ἠδύνατο, παρά εἷς παντοδύναμος Θεός; Ναί∙ «δεξιά Κυρίου ἐποίησε δύναμιν» (Ψαλμ. ριζ’ 15 – 16)∙ Ὄχι Ἀγγέλου, ὄχι ἀνθρώπου, ἀλλά ἐκείνη ἡ πανσθενής δεξιά τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία ἐκ τοῦ μή ὄντος ἐδημιούργησε τόν κόσμον τῆς φύσεως, ἐκείνη ἐδημιούργησε καί ἐκ τοῦ μή ὄντος τόν κόσμον τῆς Χάριτος. Ἰδού λοιπόν ὅτι ἡ Ὀρθοδοξία εἶναι ὅλη θεία εἰς τήν ἀρχήν.
Εἶναι δέ ἡ Ὀρθοδοξία καί ὅλη θεία εἰς τήν αὔξησιν, διότι ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖον ηὔξανε καθημερινῶς, εἶναι θεῖος. Ἡ Πίστις τῶν Χριστιανῶν εἶναι μία διδασκαλία οὐράνιος ὑπέρ φύσιν, ὑπέρ λόγον, ὑπέρ ἔννοιαν. Περιέχει Μυστήρια, τά ὁποία δέν ἀποδεικνύονται, τά ὁποῖα δέν ἐννοοῦνται. «Ἐλπιζομένων ὑπόστασις, πραγμάτων ἔλεγχος οὐ βλεπομένων» (Ἑβρ. ια’ 1), ὁρίζει αὐτήν ὁ μέγας Παῦλος. Νά πιστεύωμεν εἰς ἕνα Θεόν ἁπλούστατον καί ἀδιαίρετον, πλήν Θεόν τρισυπόστατον, Θεόν Πατέρα, Θεόν Υἱόν, Θεόν Πνεῦμα Ἅγιον. Τρεῖς κατά τήν ὑπόστασιν, καί ἕνα κατά τήν οὐσίαν καί φύσιν. Καί πάλιν νά πιστεύωμεν εἰς ἕνα Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν, ἄνθρωπον ὁμοῦ καί Θεόν∙ διπλοῦν εἰς τήν φύσιν, καί ἕνα εἰς τήν ὑπόστασιν∙ «Τίς σοφός καί συνήσει ταῦτα;» (Ὠσ. ιδ’ 9, Ψαλμ. ρς’ 43). Νά βλέπωμεν ἐκεῖ εἰς τήν ἁγίαν Τράπεζαν ἄρτον, καί νά πιστεύωμεν ὅτι ἐκεῖ εἶναι ἀληθῶς τό σῶμα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ∙ σῶμα ἔμψυχον, σῶμα ὁλόκληρον, τό ὁποῖον ὁρίζεται εἰς τόπον, ἀλλά δέν διαιρεῖται, ἐσθίεται ἀλλά δέν δαπανᾶται, πολυπλασιάζεται εἰς τόν οὐρανόν καί εἰς τήν γῆν καί εἰς ὅλας τάς Ἐκκλησίας τῶν Ὀρθοδόξων καί εἶναι ἕν καί τό αὐτό. Νά βλέπωμεν ἐκεῖ εἰς τήν ἁγίαν Κολυμβήθραν ὕδωρ φυσικόν, τό ὁποῖον περιβρέχει τό σῶμα, καί νά πιστεύωμεν ὅτι ἐκεῖνο εἶναι λουτήριον πνευματικόν, τό ὁποῖον καθαρίζει τήν ψυχήν. Νά βλέπωμεν ἄλλα αἰσθητῶς καί νά πιστεύωμεν ἄλλα νοητῶς, εἰς τά Μυστήρια∙ νά ἀρνῆται ὁ νοῦς τήν αἴσθησιν, μάλιστα ὁ νοῦς νά μή πιστεύῃ εἰς τόν ἑαυτόν του; «Τίς σοφός καί συνήσει ταῦτα;» (ἔνθ’ ἀνωτ.).
Αὐτά εἶναι δόγματα, τά ὁποῖα δέν δύναται νά ἐννοήσῃ ὁ ἀνθρώπινος νοῦς. Καί πάλιν, ἡ Πίστις τῶν Χριστιανῶν εἶναι νόμος ὅλος πνευματικός, ὅλος ἅγιος∙ νόμος, ὅστις ὁρίζει πτωχείαν, παρθενίαν, νηστείαν, ἐγκράτειαν, ταπεινοφροσύνην καί ἀγάπην τόσον τελείαν, ὥστε παραγγέλλει νά ἀγαπῶμεν καί τούς ἐχθρούς ἡμῶν. Νόμος ὅστις θέλει τόν ἄνθρωπον εἰς τήν σάρκα πνευματικόν, εἰς τόν κόσμον ἅγιον∙ νόμος, ὅστις εἶναι ἐναντίος εἰς τόν νόμον τοῦ κόσμου καί τῆς σαρκός. Αὐτά εἶναι πράγματα, τά ὁποῖα δέν δέχεται μετά χαρᾶς ἡ ἀνθρώπινος θέλησις. Παρ’ ὅλα ὅμως ταῦτα μία διδασκαλία τόσον δύσκολος εἰς τόν νοῦν, ἕνας νόμος τόσον βαρύς εἰς τήν θέλησιν, ηὔξησεν, ἐπροχώρησεν εἰς κάθε μέρος τῆς γῆς, εἰς κάθε τάξιν ἀνθρώπων. Ἀλλά πώς; Ἆρα γε μέ κανένα ὄργανον ἀνθρωπίνης δυνάμεως; Ὄχι∙ μάλιστα ὅλη ἡ δύναμις τῶν ἀνθρώπων συνηνωμένη μέ ὅλην τήν δύναμιν τῶν δαιμόνων ἀντεστάθη καί ἀντεπολέμησε.
Βάλετε εἰς τόν νοῦν σας, Χριστιανοί, ὅτι βλέπετε ἔξω εἰς μίαν πεδιάδα ὀλίγα πρόβατα νά πολεμῶσι μέ λύκους, μέ λέοντας, μέ δράκοντας καί μέ ἄλλα θηρία, εἰς τό πλῆθος ἀναρίθμητα, εἰς τήν ἀγριότητα ἀνήμερα, εἰς τό φαρμάκι θανατηφόρα. Ἄν τά ὀλίγα ἐκεῖνα πρόβατα, τά ἐβλέπατε νά νικήσωσι, νά διώξωσι, νά διασκορπίσωσι καί τούς λύκους καί τούς λέοντας καί τούς δράκοντας καί ὅλα τά ἄλλα θηρία∙ ἔπειτα διαμοιρασμένα εἰς διαφόρους τόπους τῆς γῆς, νά πολλαπλασιασθοῦν τόσον, ὥστε νά αὐξήσωσιν εἰς μίαν πολυάριθμον ποίμνην∙ τί ἠθέλετε εἴπη; Βέβαια ὅτι τοῦτο δέν εἶναι πρᾶγμα φυσικόν, ἀλλά θαῦμα φοβερόν καί ἐξαίσιον. Τοῦτο ὅμως συνέβη τῇ ἀληθείᾳ εἰς τήν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ. Ἐγώ βλέπω ὡς δώδεκα πρόβατα τούς δώδεκα ἐκείνους Ἀποστόλους, τούς ὁποίους ἀπέστειλεν ὁ Χριστός ὡς εἰς πεδίον πολεμικόν, εἰς τό παγκόσμιον κήρυγμα. «Ἰδού ἐγώ ἀποστέλλω ὑμᾶς (τούς προεῖπεν ὁ ἴδιος) ὡς πρόβατα ἐν μέσῳ λύκων» (Ματθ. ι’ 16). Δέν ἦσαν ὅμως λύκοι μόνον ἐκεῖ, δηλαδή οἱ χριστιανομάχοι Ἰουδαῖοι∙ ἦσαν καί λέοντες, οἱ τύραννοι δηλαδή βασιλεῖς, οἱ διῶκται τῆς Πίστεως∙ ἦσαν καί δράκοντες, οἱ ἀποστάται δηλαδή καί ἀντίθεοι δαίμονες. Θηρία ἀναρίθμητα ὁρατῶν καί ἀοράτων ἐχθρῶν, τά ὁποῖα ἐξῆλθον μέ ὁρμήν καί θυμόν ἀσυγκράτητον νά πολεμήσωσι τά πρόβατα τοῦ Χριστοῦ, τήν νεόλεκτον Ἐκκλησίαν.
Ἀλλά τί παράδοξον θέαμα εἶναι αὐτό τό ὁποῖον βλέπω! Τά ὀλίγα ἐκεῖνα πρόβατα ἐνίκησαν, ἐδίωξαν καί διεσκόρπησαν καί λύκους καί λέοντας καί δαίμονας, καί ὅλους τούς ἐχθρούς. Βλέπω ὅτι οἱ ταπεινοί ἐθριάμβευσαν τούς ὑπερηφάνους, οἱ ἄοπλοι τούς δυνατούς, οἱ πτωχοί τούς βασιλεῖς, οἱ ἀγράμματοι τούς φιλοσόφους∙ οἱ δώδεκα ἔγιναν ἀναρίθμητοι, ηὐξήνθησαν, ἐπληθύνθησαν, ἐγέμισαν ὅλην τήν γῆν∙ «Εἰς πᾶσαν τήν γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος αὐτῶν, καί εἰς τά πέρατα τῆς οἰκουμένης τά ρήματα αὐτῶν» (Ρωμ. ι’ 18, Ψαλμ. ιη’ 5). Βλέπω καί ἐπάνω εἰς τρόπαια τοῦ Καπιτωλίου τῆς Ρώμης ὑψώθη ὁ Σταυρός τοῦ Χριστοῦ∙ βλέπω ὅτι καί εἰς τάς Ἀθήνας ἔπεσεν ὁ βωμός, ὁ ἀφιερωμένος τῷ «Ἀγνώστῳ Θεῷ» καί προσκυνεῖτε ὁ Ἐσταυρωμένος. Βλέπω, καθώς λέγει ὁ θεῖος Χρυσόστομος καί «ἐν χρόνῳ βραχεῖ, ἁλιεῖς καί τελῶναι αὐτῆς τῆς τῶν πόλεων ἀπελάβοντο κορυφῆς∙ καί σκηνοποιός τήν Ἑλλάδα πᾶσαν ἐπέστρεψε». Βλέπω ὅτι καί ὁ λαός ὁ καθήμενος ἐν σκότει εἶδε φῶς μέγα (Ἡσ. θ’ 2). Βλέπω πᾶν ὄρος καί βουνόν τεταπεινωμένον, τά σκολιά εἰς εὐθείας, τάς τραχείας εἰς ὁδούς λείας, καί πᾶσα σάρξ βλέπει τό σωτήριον τοῦ Θεοῦ ἡμῶν (Ἡσ. μ’ 4 – 5). Βλέπω ἔθνη ἄλλοτε βάρβαρα νά εἶναι βαπτισμένα, βλέπω πόλεις, ἐπαρχίας καί βασίλεια νά εἶναι Ὀρθόδοξα∙ βλέπω ἀναρίθμητα πλήθη Μαρτύρων, οἱ ὁποῖοι δι’ ἀγάπην τοῦ Χριστοῦ, τρέχουσιν ὡς πρόβατα ἐπί σφαγήν, εἰς τό Μαρτύριον. Βλέπω τόν πρῴην ἄθεον ἤ πολύθεον κόσμον, τόν κόσμον τόν πρῴην ἀσεβῆ καί ἀκάθαρτον, εὐσεβῆ, ἅγιον, Χριστιανόν. Κηρύττεται παντοῦ τό Εὐαγγέλιον, νικᾷ παντοῦ ἡ Πίστις. «Αὕτη ἐστίν ἡ νίκη ἡ νικήσασα τόν κόσμον, ἡ Πίστις ἡμῶν» (Α’ Ἰωάν. ε’ 4).
Ἀλλά τοιαύτη ἀλλοίωσις τίνος εἶναι κατόρθωμα; Βέβαια βέβαια, «αὕτη ἡ ἀλλοίωσις τῆς δεξιάς τοῦ Ὑψίστου» (Ψαλμ. ος’ 11). Τοῦτο τό μέγα ἔργον πῶς ἔγινε; Βέβαια βέβαια∙ «δεξιά Κυρίου ἐποίησε δύναμιν» (Ψαλμ. ριζ’ 15 – 16). Ναί, δεξιά Κυρίου ἦτο ἐκείνη, ἥτις ηὔξησε τήν Ὀρθοδοξίαν∙ «οὐκ ἐν πειθοῖς ἀνθρωπίνης σοφίας λόγοις, ἀλλ’ ἐν ἀποδείξει Πνεύματος καί δυνάμεως» (Α’ Κορ. β’ 4). Δεξιά Κυρίου ἦτο ἐκείνη, ἡ ὁποία ἔκαμνεν ὥστε ἡ μία γλῶσσα τῶν Ἀποστόλων νά ἀκούεται ἀπό διάφορα ἔθνη, διάφορον ἔχοντα ἕκαστον ὁμιλίαν. Δεξιά Κυρίου ἦτο ἐκείνη ἡ ὁποῖα ἔκαμνε, ὥστε διά τῶν χειρῶν τῶν Ἀποστόλων νά πίπτουν οἱ ναοί τῶν εἰδώλων, νά συντρίβωνται τά εἴδωλα, νά πιστεύουν οἱ εἰδωλολάτραι. «Διά δέ τῶν χειρῶν τῶν Ἀποστόλων ἐγίνοντο σημεῖα καί τέρατα ἐν τῷ λαῷ πολλά» (Πρ. ε’ 12). Σημεῖα ἦσαν τό νά ἰατρεύωνται ἄρρωστοι, νά καθαρίζωνται λεπροί, νά ἀνασταίνωνται νεκροί, νά διώκωνται ἀκάθαρτα πνεύματα. Τέρατα δέ ἦσαν τό νά φιλῶσι λέοντες τούς πόδας τῶν ἁγίων ἀνδρῶν, νά μένωσιν οἱ Μάρτυρες ἄφλεκτοι μέσα εἰς τό πῦρ, νά πολεμῶσι Παρθένοι μέ τά θηρία, καί νά τά δαμάζωσι∙ βουνά ἀσάλευτα νά περιπατῶσι, θάλασσα ἠγριωμένη νά γαληνιᾷ εἰς τήν προσευχήν ἑνός Χριστιανοῦ. «Σημεῖα καί τέρατα ἐν τῷ λαῷ πολλά».
Ἐλᾶτε τώρα, ἄθεοι, ἐλᾶτε, ἄπιστοι, ἐλᾶτε, ἀσεβεῖς, ἐλᾶτε ὅλοι οἱ ἐχθροί τῆς Ὀρθοδόξου ἡμῶν Πίστεως, ὅσας ἀκτῖνας ἔχει ὁ ἥλιος, τόσαι εἶναι αἱ ἀποδείξεις, αἱ ὁποῖαι βεβαιώνουν, ὅτι αὕτη ἡ Πίστις τήν ὁποίαν ἡμεῖς κρατοῦμεν εἶναι ἡ ἀληθινή Πίστις∙ πλήν ἐγώ θέλω νά σᾶς προβάλω ἕνα ἐπιχείρημα. Τά θαύματα αὐτά διά τῶν ὁποίων λέγω, ὅτι ὁ Θεός ηὔξανε τήν Πίστιν τῶν Χριστιανῶν ἤ ἔγιναν τῇ ἀληθείᾳ, ἤ δέν ἔγιναν. Ἂν ἔγιναν, αὐτή λοιπόν εἶναι ἡ Πίστις ἡ ἀληθινή τοῦ Θεοῦ, διά τήν ὁποίαν ὁ Θεός ἔκαμε τόσα θαύματα. Ἂν δέν ἔγιναν, πῶς λοιπόν μία τοιαύτη Πίστις, μέ διδασκαλίαν τόσον δύσκολον εἰς τόν νοῦν, μέ νόμον τόσον βαρύν εἰς τήν θέλησιν, ἐξηπλώθη εἰς ὅλην τήν γῆν χωρίς θαύματα; Τοῦτο εἶναι ἀκόμη θαῦμα μεγαλύτερον, μάλιστα τῶν θαυμάτων το θαῦμα∙ καί ἄν οὕτως ἤ ἀλλέως ἔγινε τοῦτο εἶναι θαῦμα μέγα, εἶναι ἔργον Θεοῦ. «Δεξιά Κυρίου ἐποίησε δύναμιν» (Ψαλμ. ριζ’ 15 – 16).
Ἀλλ’ ἄν ἡ Ὀρθόδοξος Πίστις εἶναι θεία εἰς τήν ἀρχήν, θεία εἰς τήν αὔξησιν, ἄρα δέν εἶναι θεία καί εἰς τήν στερέωσιν; Τό Πνεῦμα Ἅγιον ἐμφανέστατα ἐξεικόνισε τήν μυστηριώδη οἰκοδομήν τῆς ἁγίας μας Ἐκκλησίας, μέ τό στόμα τοῦ Σολομῶντος. «Ἡ Σοφία ὠκοδόμησεν ἑαυτῇ οἶκον, καί ὑπήρεισε στύλους ἑπτά» (Παρ. θ’ 1). Ἡ Σοφία, αλλά ποία σοφία; Ἡ σοφία τῶν ἀνθρώπων; Ἡ σοφία τῶν Ἀγγέλων; Ὄχι, λέγει ὁ Παῦλος∙ «(Σοφία), ἥν οὐδείς τῶν ἀρχόντων τοῦ αἰῶνος τούτου ἕγνωκεν» (Α’ Κορ. 8), διότι ἡ ἀληθινή, ἡ ὑπέρ φύσιν καί ὑπέρ ἄνθρωπον οἰκοδομή τῆς Ἐκκλησίας, δέν ἠδύνατο νά εἶναι κτιστῆς σοφίας ἐφεύρημα. Εἶναι λοιπόν αὕτη ἡ ἀνωτάτη σοφία τοῦ Θεοῦ. Αὐτή, ἡ ὁποία ἐν στάθμῃ, μέτρῳ καί ἀριθμῷ ἔκτισεν ἀρρήτως τά πάντα, αὐτή ἡ ὁποία καθεζομένη ἐπί θρόνου δόξης εἰς τόν οὐρανόν, προσκυνεῖτε ἀπό τούς Ἀγγέλους. «Ὠκοδόμησεν ἑαυτῇ» (Παρ. θ’ 1), ἔκτισεν ἐδῶ εἰς τήν γῆν, διά νά προσκυνῆται καί ἀπό τούς ἀνθρώπους, οἶκον∙ οἶκον προσευχῆς, οἶκον ἁγιασμοῦ, οἶκον σωτηρίας, τήν Ἐκκλησίαν. Θεμέλιον τοῦ οἴκου ἔβαλε τήν ὁμολογίαν ἐκείνην, τήν ὁποίαν ἠκούσαμεν σήμερον ἀπό τόν Ναθαναήλ∙ «Ραββί, σύ εἶ ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ» (Ἰωάν. α’ 50), ἥτις εἶναι ἡ αὐτή, μέ ἐκείνην τήν ὁποίαν ἔκαμεν ὁ Πέτρος εἰς τό ις’ τοῦ Ματθαίου, ὅταν ὡμολόγησε∙ «Σύ εἶ ὁ Χριστός ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος» (Ματθ. ις’ 16).
Ἐκ τούτων μανθάνομεν, ὅτι αὐτός ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος, καρδία πιστευόμενος, καί στόματι ὁμολογούμενος, εἶναι τό προκαταρκτικόν θεμέλιον τῆς Ἐκκλησίας, εἶναι ὁ ἀκρογωνιαῖος Λίθος, ἡ ἀσάλευτος καί ἀρραγής Πέτρα τῆς Πίστεως. Οὕτω προφητεύει ὁ Ἡσαΐας· «Ἰδού ἐγώ ἐμβάλλω εἰς τά θεμέλια Σιών Λίθον πολυτελῆ, ἐκλεκτόν, ἀκρογωνιαῖον, ἔντιμον, εἰς τά θεμέλια αὐτῆς καί ὁ πιστεύων οὐ μή καταισχυνθῇ» (Ἡσ. κη’ 16). Καί ὁ Δαβίδ λέγει· «Λίθον, ὅν ἀπεδοκίμασαν οἱ οἰκοδομοῦντες, οὗτος ἐγεννήθη εἰς κεφαλήν γωνίας» (Ψαλμ. ριζ’ 22). Τά αὐτά διδάσκει ὁ θεῖος Παῦλος· «Θεμέλιον γάρ ἄλλον οὐδείς δύναται θεῖναι παρά τόν κείμενον, ὅς ἐστιν Ἰησοῦς ὁ Χριστός» (Α’ Κορ. γ’ 11). Οὕτω ἑρμηνεύων ὁ Κύρου Θεοδώρητος εἰς τόν τρίτον λόγον τοῦ Ἄσματος τῶν Ἀσμάτων· ὁ Βασίλειος εἰς τόν λόγον περί μετανοίας, καί εἰς τό, πρόσεχε σεαυτῷ· ὁ Χρυσόστομος εἰς τό ις’ τοῦ Ματθαίου, καί πολλοί ἄλλοι διδάσκαλοι. Ὅθεν τήν στερέωσιν τοῦ μυστικοῦ τούτου οἴκου ἀλληγορικῶς φανερώνει καί ὁ Χριστός εἰς τό ζ’ κεφάλαιον τοῦ κατά Ματθαῖον, εἰς τό ὁποῖον λέγει, ὅτι ὁ φρόνιμος ἄνθρωπος «ὠκοδόμησε τήν οἰκίαν αὐτοῦ ἐπί τήν πέτραν, καί κατέβη ἡ βροχή, καί ἦλθον οἱ ποταμοί, καί ἔπνευσαν οἱ ἄνεμοι, καί προσέπεσον τῇ οἰκίᾳ ἐκείνη, καί οὐκ ἔπεσε· τεθεμελίωτο γάρ ἐπί τήν πέτραν» (Ματθ. ζ’ 24 – 25). Οἰκία θεμελιωμένη ἐπάνω εἰς πέτραν στερεά καί ἀσάλευτος εἶναι ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, κτισμένη ἀπό τόν φρόνιμον, τόν πάνσοφον καί θεῖον Ἀρχιτέκτονα.
Τρία δυνατά ὄργανα ἐπεχειρίσθη ὁ διάβολος διά νά τήν καταστρέψῃ· βροχήν διά νά τήν καταποντίση, ποταμούς διά νά τήν ξεθεμελιώσῃ, καί ἀνέμους διά νά τήν κατεδαφίσῃ· ἦσαν δέ καί οἱ τρεῖς ἐκεῖνοι φοβεροί ἐχθροί, τούς ὁποίους ἐξεσήκωσε διά νά τήν πολεμήσωσιν, οἱ Ἰουδαῖοι, οἱ Τύραννοι, καί οἱ Αἱρετικοί. Πρώτη κατέβη ἡ βροχή, ὁ φθόνος δηλαδή τῶν Ἰουδαίων· αὐτοί οἱ ὁποῖοι ἐσταύρωσαν τόν Κτίστην τῆς οἰκίας ταύτης, ὑπολογίσατε πόσον ἐμίσουν τούς συνεργούς Αὐτοῦ μαθητάς. Τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ, τό ὁποῖον ἐκηρύττετο φανερά, τούς ἔπληττε τήν καρδίαν· τό μεγαλεῖον τῆς Ἐκκλησίας, τό ὁποῖον ηὔξανε καθ’ ἑκάστην ἐπάνω εἰς τήν πτῶσιν τῆς συναγωγῆς, τούς ἐφαρμάκωνε τήν ψυχήν. Πόσας ἐπιβουλάς, πόσας συκοφαντίας, πόσους διωγμούς, πόσους πολέμους ἔκαμαν ἐναντίον τῶν Ἀποστόλων, καί τῶν νέων Χριστιανῶν, ἀδύνατον εἶναι νά τούς περιγράψη τις. Τεσσαράκοντα ἡμέρας, καθώς γνωρίζετε, ἐκράτησε τόν παλαιόν καιρόν ὁ κατακλυσμός, ὅστις κατεπόντισεν ὅλην τήν γῆν. Τεσσαράκοντα χρόνους ἐκράτησεν ὁ κατακλυσμός τοῦ Ἰουδαϊκοῦ φθόνου, διά νά καταποντίσῃ τήν Ἐκκλησίαν. Ἀλλά τί ἔγινε; Καθώς τότε ἡ κιβωτός δέν κατεποντίσθη, καί ὅσον ηὔξανεν ἡ βροχή, ἐπί τοσοῦτον ὑψοῦτο καί ἡ κιβωτός, καί ἐπεφέρετο ἀβλαβής ἐπάνω τοῦ ὕδατος, τοιουτοτρόπως καί ἡ Ἐκκλησία δέν ὑπέστη βλάβην τινά ἀπό τόν φθόνον τῶν Ἰουδαίων. Ὅσον ηὔξανε ὁ φθόνος τῶν Ἰουδαίων, ἐπί τοσοῦτον ηὔξανε καί ἡ Πίστις τῶν Χριστιανῶν. Οἱ Ἰουδαῖοι ὅμως ἐν τέλει ἐξωλοθρεύθησαν ἀπό τά στρατεύματα τῶν Ρωμαίων καί ἔπαυσεν ἡ βροχή.
Ἀλλ’ ἦλθον οἱ ποταμοί, ποταμοί βασιλικοί καί μεγάλοι· ποταμοί, οἵτινες ἔρρεον ὄχι μέ ὕδατα, ἀλλά μέ αἵματα ἐσφαγμένων Χριστιανῶν. Αὐτοί εἶναι οἱ τύραννοι τῆς παλαιᾶς καί τῆς νέας Ρώμης, οἱ χριστιανομάχοι, οἱ διῶκται τῆς Πίστεως, οἵτινες ὥρμησαν, ἵνα, μέ σφοδρότατον διωγμόν, ἐκριζώσωσιν ἐκ θεμελίων τήν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ. Γνωρίζετε πόσοι ἦσαν αὐτοί; Οἱ σπουδαιότεροι τούτων ἦσαν δεκαοκτώ τόν ἀριθμόν· ἤτοι· Νέρων (54 – 68), Δομιτιανός (81 – 96), Τραϊανός (98 – 117), Ἀντωνῖνος (138 – 161), Μάρκος Αὐρήλιος (161 – 180), Σεβῆρος (139 – 211), Μαξιμῖνος (235 – 238), Δέκιος (249 – 251), Αὐρηλιανός (270 – 275), Διοκλητιανός (284 – 305), Μαξιμιανός (286 – 305), Γαλέριος (305 – 311), Μαξιμῖνος (307 – 313), Λικίνιος (308 – 323), Ἰουλιανός (361 – 363), Λέων ὁ Ἲσαυρος (717 – 741), Κωνσταντῖνος ὁ Κοπρώνυμος (741 – 775), καί Θεόφιλος (829 – 842). Γνωρίζετε πόσον καιρόν ἐβάσταξεν ὁ διωγμός; Ὀκτακόσιους χρόνους καί περισσότερον. Γνωρίζετε πόσοι ἐμαρτύρησαν ὑπό τήν μανίαν τόσων τυράννων καί τόσων χρόνων; Μετρήσατε τά ἄστρα τοῦ οὐρανοῦ ἤ τήν ψάμμον τῆς θαλάσσης. Ἂν ὁ Θεός ἐφύλαττεν εἰς ἕνα τόπον τά αἵματα τόσων Χριστιανῶν, οἱ ὁποῖοι ἐμαρτύρησαν διά τήν Πίστιν τοῦ Χριστοῦ, ἀσφαλῶς ἤθελε κάμει ἄλλην μίαν Ἐρυθράν θάλασσαν ἁγίων αἱμάτων. Τέλος ἦλθον καί οἱ ποταμοί, ἀλλά τί ἔκαμαν; Ἐπέρασαν, ἠφανίσθησαν οἱ Τύραννοι, ἔπεσαν βασιλεῖς καί τά βασίλεια αὐτῶν καί τό μνημόσυνον αὐτῶν ἀπώλετο μετ’ ἤχου (Ψαλμ. θ’ 7). Οἱ Χριστιανοί ὅμως φονευόμενοι ἐπλήθυναν, διωκόμενοι ηὐξύνθησαν, πολεμούμενοι ἐστερεώθησαν, πειραζόμενοι ἐλαμπρύνθησαν περισσότερον εἰς τήν ἀρετήν.
Ὕστερον ἔπνευσαν οἱ ἄνεμοι, οἱ Αἱρετικοί οἱ ὁποῖοι ἐσηκώθησαν ἀπό τά διάφορα μέρη τοῦ κόσμου· ἄνεμοι ἀληθῶς σφοδροί εἰς τήν γνώμην, ἐνάντιοι τῆς Ὀρθοδοξίας, ἐνάντιοι καί μεταξύ των εἰς τήν αἵρεσιν, καί εἰς τήν ζάλην, τήν ὁποίαν προξένησαν εἰς τήν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ. Αὐτοί εἶναι ἄπειροι εἰς τόν ἀριθμόν, καί εἶναι ἀδύνατον νά τούς μετρήσωμεν· πλήν θέλω ἀναφέρει τά πλέον ἐπίσημα τάγματα. Γνωστικοί, Ὀφίται, Μοντανισταί, Σαβελλιανοί, Χιλιασταί, Παυλιανοί, Μανιχαῖοι, Δονατισταί, Ἀρειανοί, Εὐνομιανοί, Ἀνθρωπομορφῖται, Μακεδονιανοί, Πελαγιανοί, Νέστοριανοί, Σεβηριανοί, Διοσκορῖται, Μονοθεληταί, Εἰκονομάχοι, Λατῖνοι, Λουθηρανοί, Καλβινισταί καί ἄλλοι. Καί ἄλλος μέν ἐκ τούτων βλασφημεῖ ἐναντίον γενικῶς τοῦ Θεοῦ, ἄλλος ἐναντίον τοῦ Πατρός, ἄλλος ἐναντίον τοῦ Υἱοῦ, ἄλλος ἐναντίον τοῦ Ἁγίου Πνεύματος· ἄλλος ἐναντίον τῆς ἐνσάρκου οἰκονομίας, ἄλλος ἐναντίον τῶν Μυστηρίων. Ὅλοι ὅμως ἀπό κοινοῦ καί συμφώνου κινοῦνται, ὁρμοῦσι, μάχονται κατά τῆς Ἁγίας Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ.
Ἀλλά καί τάς Συνόδους, τά συνέδρια, τάς διαλέξεις, τούς πολέμους, τά σκάνδαλα, τά σχίσματα, τούς θορύβους, τάς ταραχάς, τάς ἐξορίας, τά ἐγκλήματα, τίς νά διηγηθῇ; Τέλος πάντων ὅμως ἔπεσον καί οἱ ἄνεμοι· ἐξουδενώθησαν καί οἱ αἱρετικοί, καί αἱ αἱρέσεις· ἔπαυσεν ἡ ζάλη, ἠκολούθησεν ἡ εἰρήνη· ἰδού λάμπει καθαρά καί ἀμόλυντος ἡ Ὀρθοδοξία εἰς τήν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ. Κατέβη ἡ βροχή, ἦλθον οἱ ποταμοί, ἔπνευσαν οἱ ἄνεμοι, ἀλλ’ ὁ οἶκος τοῦ Χριστοῦ, ἡ Ἐκκλησία, δέν ἔπεσε, στέκει στερεά καί ἀσάλευτος· «τεθεμελίωτο γάρ ἐπί τήν πέτραν» (Ματθ. ζ’ 25)· διότι εἶναι θεμελιωμένη ἐπάνω εἰς τήν ἀρραγῆ ἀκρογωνιαίαν πέτραν, τόν Χριστόν, τόν Υἱόν τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος· «καί πύλαι Ἂδου οὐ κατισχύσουσιν αὐτῆς» (Ματθ. ις’ 18). Αὐτή λοιπόν δέν εἶναι μία θεία στερέωσις; Καί ἐκείνη ἡ ὁποία τήν ἐστερέωσε, δέν εἶναι ἡ δεξιά τοῦ Ὑψίστου; Ναί· «δεξιά Κυρίου ἐποίησε δύναμιν». (Ψαλμ. ριζ’ 15 – 16).
Ὦ Πίστις τῶν Χριστιανῶν, θεία εἰς τήν ἀρχήν, θεία εἰς τήν αὔξησιν, θεία εἰς τήν στερέωσιν, ὅλη θεία! Σύ ἔγινες ἀπό τόν Θεόν, σύ ηὐξύνθης ἀπό τόν Θεόν, σύ ἐστερεώθης ἀπό τόν Θεόν! Σύ εἶσαι ἡ ἀληθινή διδασκαλία· ὅποιος σέ κρατεῖ, ἐκεῖνος πιστεύει ὀρθά εἰς τήν Ἐκκλησίαν. Σύ εἶσαι ἡ ἀπλανής ὁδός· ὅποιος εἰς σέ περιπατεῖ, φθάνει ἀσφαλῶς εἰς τόν Παράδεισον. Χριστιανέ Ὀρθόδοξε, σύ ἔχεις χρέος νά εὐχαριστῇς χιλίας καί χιλίας φοράς τόν Θεόν, ὁ ὁποῖος σέ ἔκαμε καί ἐγεννήθης μέσα εἰς μίαν Πίστιν. Ἕνας παλαιός φιλόσοφος, διά τρία πράγματα ηὐχαρίστει τούς θεούς· πρῶτον διότι ἐγεννήθη ἄνδρας, καί ὄχι γυναῖκα· δεύτερον διότι ἦτο Ἕλλην, καί ὄχι βάρβαρος· τρίτον ὅτι ἦτο φιλόσοφος, καί ὄχι ἀμαθής. Διά ἄλλα τρία πράγματα ἔχεις καί σύ χρέος νά εὐχαριστῇς τόν Θεόν· πρῶτον διότι ἐγεννήθης Χριστιανός καί ὄχι ἄπιστος· δεύτερον διότι εἶσαι Χριστιανός Ὀρθόδοξος καί ὄχι αἱρετικός· τό τρίτον∙ ἔχε ὑπομονήν, νά τό μάθῃς εἰς τό δεύτερον μέρος.
Μέρος δεύτερον
Ἡ Πίστις εἶναι ὁ κανών τῆς ζωῆς· ἡμεῖς, καθώς πιστεύομεν, οὕτω πρέπει νά ζῶμεν, διότι ἀλλέως ἄν μέ τήν πίστιν δέν συμφωνῇ ἡ ζωή, τοιαύτη Πίστις εἶναι νεκρά, καί οὐδέν ὠφελεῖ· «Τί τό ὄφελος ἀδελφοί μου (λέγει ὁ θεῖος Ἰάκωβος), ἐάν πίστιν λέγῃ τις ἔχειν, ἔργα δέ μή ἔχῃ; Μή δύναται ἡ πίστις σῶσαι αὐτόν;… Ὥσπερ γάρ τό σῶμα χωρίς πνεύματος νεκρόν ἐστι, οὕτω καί ἡ πίστις χωρίς τῶν ἔργων νεκρά ἐστι» (Ἰακ. β’ 14 – 26). Καί ὁ θεῖος Χρυσόστομος ἐξηγῶν ἐκεῖνο τό ρητόν τοῦ Χριστοῦ· «Οὐ πᾶς ὁ λέγων μοι· Κύριε, Κύριε, εἰσέλεύσεται εἰς τήν Βασιλείαν τῶν οὐρανῶν, ἀλλ’ ὁ ποιῶν τό θέλημα τοῦ Πατρός μου τοῦ ἐν τοῖς οὐρανοῖς» (Ματθ. ζ’ 21), λέγει· «βούλεται ἐνταῦθα δεῖξαι, ὅτι ἡ Πίστις οὐδέν ἰσχύει χωρίς τῶν ἔργων»· ὅπερ θέλει νά εἴπη, ὅτι ἡ πίστις χωρίς τά ἔργα εἶναι ἕνα λείψανον Πίστεως, δέν ἐνεργεῖ τίποτε· καί ὁ ἄνθρωπος, ὅστις πιστεύει ὡς Χριστιανός καί δέν ζῇ ὡς Χριστιανός, ἄς μή ἐλπίζῃ σωτηρίαν. Ἐδῶ χρειάζεται καί πίστις ἀληθινή καί ζωή καλή. Μέ τάς δύο ὁ ἄνθρωπος δύναται νά σωθῇ· μέ ταύτας τάς δύο πτέρυγας δύναται νά πετάξη εἰς τόν Παράδεισον. Ἡμεῖς εἴδαμεν ποία εἶναι τῶν Χριστιανῶν ἡ Πίστις· ἄς εἴδομεν λοιπόν τώρα καί ποία εἶναι τῶν Χριστιανῶν ἡ ζωή.
Ἡ Πίστις τῶν Χριστιανῶν εἰς τήν ἀρχήν, εἰς τήν αὔξησιν, εἰς τήν στερέωσιν, εἶναι ὅλη ἀλήθεια, εἰς τόν νόμον εἶναι ὅλη ἁγιότης. Ἀλλά ποία ἆρα γε εἶναι τῶν Χριστιανῶν ἡ ζωή; Τῶν Χριστιανῶν τοῦ καιροῦ τούτου ποία εἶναι; Ἐδῶ δέν ἀρκοῦν οἱ λόγοι διά νά τήν περιγράψωμεν, ἐδῶ χρειάζονται δάκρυα διά νά τήν κλαύσωμεν. Ἡ εἰκόνα ἐκείνη, τήν ὁποίαν εἶδε καθ’ ὕπνον ὁ βασιλεύς Ναβουχοδονόσορ, γνωρίζομεν τί ἐσήμαινεν. Ἔχομεν τήν σημασίαν καί τήν ἐξήγησιν αὐτῆς εἰς αὐτήν τήν θείαν Γραφήν· πλήν ἁρμόζει καί εἰς τήν ἰδικήν μας ὑπόθεσιν. Ἡ εἰκών ἐκείνη εἶχε τήν κεφαλήν ἀπό καθαρόν χρυσάφι, εἶχε τάς χεῖρας καί τό στῆθος ἀργυρᾶ, τήν κοιλίαν καί τούς μηρούς ἐκ χαλκοῦ, τούς πόδας μέρος σιδηροῦν καί μέρος πήλινον. «Σύ, βασιλεῦ, ἐθεώρεις καί ἰδού εἰκών μία… ἧς ἡ κεφαλή χρυσίου χρηστοῦ, αἱ χεῖρες καί τό στῆθος καί οἱ βραχίονες αὐτῆς ἀργυροῖ· ἡ κοιλία καί οἱ μηροί χαλκοῖ, αἱ κνῆμαι σιδηραῖ, οἱ πόδες μέρος μέν τι σιδηροῦν καί μέρος δέ τι ὀστράκινον» (Δαν. β’ 31- 33)· αὐτή πιστεύσατέ μοι εἶναι ἡ ἀληθινή εἰκών τῆς πολιτείας καί τῆς ζωῆς τῶν Χριστιανῶν.
Ἡ εἰκών ἐκείνη εἶχε τήν κεφαλήν ἀπό χρυσάφι καθαρόν∙ καί ἡ ζωή τῶν Χριστιανῶν, εἰς τούς πρώτους χρόνους τοῦ Χριστιανισμοῦ, εἶχε τήν ἀρχήν ἀπό χρυσάφι καθαρόν, εἰς τήν ἀρετήν καί εἰς τήν ἁγιότητα. Οἱ Ἀρχιερεῖς, οἱ Ἱερεῖς, οἱ Διάκονοι, οἱ Ὑποδιάκονοι, οἱ Μοναχοί, ὅλοι κοινῶς οἱ Ἱερωμένοι, χρυσάφι καθαρόν εἰς τήν καλήν πολιτείαν καί εἰς τό παράδειγμα· χρυσάφι καθαρόν εἰς τήν διδασκαλίαν καί εἰς τά ἤθη· χρυσάφι καθαρόν εἰς τό σῶμα καί εἰς τήν ψυχήν· ὅλοι χρυσοί, ἔλαμπον εἰς ὅλα των τά ἔργα ὡς φῶς κατ’ ἀλήθειαν, καθώς παρήγγειλε πρός αὐτούς ὁ Χριστός· «Ὑμεῖς ἐστε τό φῶς τοῦ κόσμου» (Ματθ. ε’ 14). Οἱ λαϊκοί ὁμοίως χρυσάφι καθαρόν εἰς τόν βίον· οἱ ἄνδρες, χρυσάφι καθαρόν εἰς τήν καλωσύνην· αἱ γυναῖκες, χρυσάφι καθαρόν εἰς τήν σωφροσύνην· οἱ γέροντες, χρυσάφι καθαρόν εἰς τήν φρόνισιν· οἱ νέοι, εἰς τήν παρθενίαν· τά παιδία, εἰς τήν ἁπλότητα. Χριστιανοί ὅλοι χρυσοῖ εἰς τόν νοῦν, δέν ἐμελετοῦσαν ἄλλο, παρά τά πνευματικά καί οὐράνια· ὅλοι χρυσοῖ εἰς τήν γλῶσσαν, δέν κατέκρινον εἰς ἀργολογίαν τόν πλησίον, ὑμνολόγουν εἰς προσευχήν τόν Θεόν. Ὅλοι χρυσοῖ εἰς τάς χεῖρας, δέν ἥρπαζαν ἐκ φιλαργυρίας τά ξένα πράγματα, ἐχάριζαν εἰς ἐλεημοσύνην τά ἰδικά τους· ὅλοι χρυσοῖ εἰς τήν καρδίαν, δέν ἠγάπων παρά τόν Θεόν καί τόν πλησίον δι’ ἀγάπην Θεοῦ, ἦσαν πάντα ἕτοιμοι νά χύσωσι τό αἷμα εἰς τό μαρτύριον· εἰς ἀγάπην τοῦ πλησίον ἦσαν ὅλοι μία καρδία καί μία ψυχή (Πραξ. δ’ 32). Κεφαλή χρυσίου καθαροῦ Χριστιανοί ἐνάρετοι, ἅγιοι, ἀληθινοί Χριστιανοί.
Ἔπειτα ἠκολούθησε τό στῆθος τό ἀργυροῦν, κατῆλθεν ἡ τιμή· πολύτιμον εἶναι καί τό ἀσῆμι· ἀλλ’ ὄχι ὡσάν τό χρυσάφι τό καθαρόν· μέ τήν πάροδον τοῦ χρόνου ἐψυχράνθη ἡ θερμή ἐκείνη ζέσις τῆς Πίστεως, ἐσμικρύνθη ἡ ἀρετή· ἡ ζωή τῶν Χριστιανῶν ἦτο καλή, ἀλλ’ ὄχι καί ὡς ἐκείνη τῶν πρώτων. Ὑστερώτερον ἦλθεν ἡ κοιλία ἡ χαλκίνη· ἐπροχώρησε δηλαδή εἰς τό χειρότερον· ἦλθε κάποια πολιτεία πολύ κατώτερη καί ἀπό τήν πρώτην, καί ἀπό τήν δευτέραν, κάποια ἤθη σκληρά καί δύσκολα· πλήν καθώς τό χάλκωμα, ἄν δέν ἀξίζῃ, ὡς τό χρυσάφι ἤ τό ἀσῆμι, ὅμως ἔχει καί κάποιαν ἀξίαν, τοιούτου εἴδους ἦσαν καί οἱ Χριστιανοί ἐκεῖνοι, ἄν καί δέν ἦσαν ὡς τούς πρώτους ἤ τούς δεύτερους, μ’ ὅλον τοῦτο δέν ἦσαν ἐντελῶς ἀχρεῖοι. Ἂν δέν ἦσαν τέλειοι, δέν ἦσαν οὐτιδανοί. Ἀνάμεσα εἰς τάς πολλάς κακίας εὑρίσκετο καί μία ἀρετή· «κοιλία χαλκίνη». Ἀλλά τέλος πάντων εἰς τούς δυστυχισμένους τούτους καιρούς, ἡμεῖς ἐφθάσαμεν εἰς τά κατώτερα μέρη τῆς εἰκόνος, εἰς τούς πόδας, καί ἐκεῖνοι εἶναι μέρος μέν σιδηροῖ, μέρος δέ πήλινοι· «μέρος μέν τι σιδηροῦν, μέρος δέ τι ὀστράκινον» (ἔνθ’ ἀνωτέρω)· ὅπερ σημαίνει, ὅτι ἤλθομεν εἰς τόσον ἀθλίαν κατάστασιν, ὥστε δέν ἠμποροῦμεν νά καταντήσωμεν οὔτε κατώτερα, οὔτε χειρότερα. Μέρος εἴμεθα σίδηρος, καί μέρος πηλός. Σίδηρος χωρίς λάμψιν ἀρετῆς, σκουριασμένοι ἀπό τήν ἀμάθειαν, σκληροί εἰς τήν ἁμαρτίαν· πηλός τά ἤθη μας, τά ἔργα μας εσπιλωμένα, ἄτιμα, οὐτιδανά, ἡ κακία μας ἐπροχώρησεν εἰς τό ἔπακρον, ἡ Πίστις μας εἶναι Χριστιανική, ἀλλ’ ἡ ζωή μας ἐθνική. Νά σᾶς δώσω νά ἐννοήσετε ὀφθαλμοφανῶς.
Μεσημβρία ἦτο ὅταν ὁ Διογένης ἢναψε ποτέ τό φανάρι του, καί περιήρχετο τήν ἀγοράν τῶν Ἀθηνῶν, ἀναζητῶν νά εὕρῃ τι. Ἐγέλων ἐκεῖνοι, οἱ ὁποῖοι τόν ἔβλεπον καί τόν ἠρώτων· «Διογένη, τί ζητεῖς;» «Ζητῶ ἄνθρωπον» ἀπεκρίνετο. Ἀλλά πῶς; Δέν βλέπεις τόσους ἀνθρώπους; Δέν ἀπαντᾷς τόσους ἀνθρώπους; Ἡ ἀγορά εἶναι γεμάτη ἀπό ἀνθρώπους, καί μέσα εἰς τόσους ἀνθρώπους σύ ζητεῖς ἄνθρωπον; Ναί, ἄνθρωπον ζητῶ, ἄνθρωπον ζητῶ! Ἀλλά τί εἴδους ἄνθρωπον ζητεῖ ὁ Διογένης; Δύο κατηγορίαι ἀνθρώπων ὑπάρχουν· ὑπάρχουν ἄνθρωποι οἱ ὁποῖοι μορφήν μόνον καί θεωρίαν ἀνθρώπου ἔχουν καί οὗτοι εἶναι ἄνθρωποι κατά τό ἐξωτερικόν σχῆμα καί κατά τό φαινόμενον. Ὅμοια εἶναι καί τά λείψανα καί τά ἀγάλματα καί τά εἴδωλα τῶν ἀνθρώπων, ἀλλά ἐσωτερικῶς δέν ἔχουν καμμίαν σχέσιν μέ τόν ἄνθρωπον· μάλιστα συμπεριφέρονται ὡς ἄλογα ζῷα, εἴτε εἰς τά πάθη, εἴτε εἰς τήν ἀχρειότητα. Ἐξ αὐτῶν ἔβλεπε πολλούς ὁ Διογένης, ἀλλά δέν ἀνεζήτει τοιούτους. Ὑπάρχουν ἄνθρωποι, οἱ ὁποῖοι ἐκτός ἀπό τήν ἀνθρωπίνην μορφήν καί θεωρίαν, ἔχουν καί ἀνθρωπίνην τήν φρόνησιν καί τήν ἀρετήν, καί ἐσωτερικῶς καί ἐξωτερικῶς εἶναι καθ’ ὅλα λογικοί, φρόνιμοι, καί ἐνάρετοι· κατά ἀλήθειαν ἄνθρωποι. Ἕνα λοιπόν ἐκ τούτων ἀνεζήτει ὁ Διογένης εἰς μίαν τόσον πολυάνθρωπον πόλιν τῶν Ἀθηνῶν, καί δέν τόν ἀνεύρισκε. «Ζητῶ ἄνθρωπον, ζητῶ ἄνθρωπον!».
Δέν θέλω, μάλιστα πολύ μοῦ κακοφαίνεται, νά κάμω τήν σύγκρισιν, ἀλλά πρέπει νά εἴπω τήν ἀλήθειαν. Εἰς ἐποχήν κατά τήν ὁποίαν λάμπει ὡς μεσημβρία ἡ Ὀρθοδοξία, ἀνάπτω καί ἐγώ τόν λύχνον τοῦ Εὐαγγελικοῦ κηρύγματος, ἔρχομαι εἰς μίαν Ἐκκλησίαν γεμάτην ἀπό Χριστιανούς, καί ζητῶ Χριστιανόν, ζητῶ Χριστιανόν! Ἀλλά πῶς; Ὅλοι οὗτοι, τούς ὁποίους βλέπω ἐδῶ καί εἰς ὅλα τά ἄλλα μέρη, εἰς πόλεις, εἰς ἐπαρχίας, εἰς χώρας, εἰς βασίλεια, εἰς τό περισσότερον μέρος τῆς οἰκουμένης, δέν εἶναι Χριστιανοί; Εἴπομεν ὅτι δύο κατηγορίαι Χριστιανῶν ὑπάρχουν. Ὑπάρχουν ἐκεῖνοι, οἱ ὁποῖοι ὄνομα μόνον Χριστιανοῦ ἔχουν· Χριστιανοί δηλαδή εἰς τά ἔξω καί κατά τό φαινόμενον, μόρφωσιν ἔχοντες εὐσεβείας, ὡς λέγει ὁ θεῖος Ἀπόστολος Παῦλος ἀλλά εἰς τά ἔσω δέν ἔχουν Χριστιανικήν ζωήν. Μάλιστα ἔχουν ζωήν ἐντελῶς ἐναντία εἰς τήν Πίστιν. «Ἔχοντες μόρφωσιν εὐσεβείας, τήν δέ δύναμιν αὐτῆς ἠρνημένοι» (Β’ Τιμ. γ’ 5). Ἐκ τούτων βλέπω πολλούς, ἀλλ’ οὐδένα ἐξ αὐτῶν ζητῶ. Ὑπάρχουν Χριστιανοί, οἱ ὁποῖοι ὁμοῦ μέ τό ὄνομα, ἔχουν καί τά ἔργα, σύμφωνα μέ τήν Πίστιν ἔχουν καί τήν ζωήν. Καί εἰς τά ἔσω, καί εἰς τά ἔξω ὅλοι Ὀρθόδοξοι, κατά ἀλήθειαν Χριστιανοί. Ἐκ τούτων ζητῶ ἕνα εἰς μίαν πολυάριθμον πολιτείαν τῶν Χριστιανῶν, καί δέν τόν εὑρίσκω· ζητῶ Χριστιανόν, ζητῶ Χριστιανόν!
Περιπατῶ ἀπό τόπου εἰς τόπον διά νά τόν εὕρω. Τόν ζητῶ μεταξύ τῶν ἀρχόντων· ἐδῶ ὅμως βλέπω μίαν ὑψηλόφρονα ὑπερηφάνειαν· δέν τόν εὑρίσκω· τόν ζητῶ εἰς τάς ἀγοράς ἀνάμεσα εἰς τούς ἐμπορευομένους, ἀλλά καί ἐδῶ βλέπω μίαν ἀχόρταγον φιλαργυρίαν· δέν τόν εὑρίσκω. Τόν ζητῶ εἰς τάς ὀδούς ἐν μέσῳ τῆς νεότητος· δυστυχῶς ὅμως ἐδῶ βλέπω μίαν μεγάλην ἀσωτείαν· δέν τόν εὑρίσκω. Ἐξέρχομαι ἀπό τήν πόλιν, καί τόν ἀναζητῶ μεταξύ τῶν χωρικῶν· ἀλλά καί ἐδῶ ἀκούω ὅλα τά ψεύματα τοῦ κόσμου· δέν τόν εὑρίσκω. Ἐξέρχομαι εἰς τό μέρος τῆς θαλάσσης, τόν ἀναζητῶ ἀνάμεσα εἰς τούς ναύτας· οὐαί ὅμως καί ἀλοίμονον! Ἐδῶ ἀκούω τάς πλέον φοβεράς βλασφημίας· δέν τόν εὑρίσκω. Διαβαίνω εἰς τά στρατεύματα, τόν ἀναζητῶ μεταξύ τῶν στρατιωτῶν· ἐδῶ βλέπω τήν τελείαν ἀπώλειαν· δέν τόν εὑρίσκω. Εἰσέρχομαι εἰς τάς οἰκίας, τόν ζητῶ ἀνάμεσα εἰς τάς γυναῖκας, καί ἐδῶ τί βλέπω; Βλέπω ὑπανδρευμένας, χωρισμένας ἀπό τούς ἄνδρας των, νά χαίρωνται μέ τούς μοιχούς· βλέπω ἀνύπανδρες νά ζώσι μέ τόν μισθόν τῆς πορνείας. Βλέπω τιμημένας, ἀλλά νά μή φαντάζωνται ἄλλο, παρά στολισμόν καί ματαιότητα· δέν εὑρίσκω μίαν Χριστιανήν. Ἤθελα νά ἀναβῶ καί ἐπάνω εἰς τά παλάτια τῶν μεγιστάνων καί τῶν ἐξουσιαστῶν, νά ἴδω καί ἐκεῖ ἄν ὑπάρχουν τινές Χριστιανοί, ἀλλά δέν τολμῶ, φοβοῦμαι. Εἶναι καί ἡ κολακεία, ἡ ὁποία παραφυλάττει καί δέν ἀφήνει νά εἰσέλθῃ ἡ ἀλήθεια.
Ὅθεν ἔρχομαι εἰς τήν Ἐκκλησίαν, ἕως μέσα εἰς τό θυσιαστήριον· ἐδῶ ἐλπίζω νά εὕρω τόν Χριστιανόν, τόν ὁποῖον ζητῶ, ἀνάμεσα εἰς τόσους Ἀρχιερεῖς καί Ἱερεῖς, εἰς τόσους Μοναχούς, εἰς τόσους ἱερωμένους, οἱ ὁποῖοι εἶναι τό ἔθνος τό ἅγιον, τό βασίλειον ἱεράτευμα, οἱ διάδοχοι τῶν Ἀποστόλων, αἱ ἔμψυχοι εἰκόνες τοῦ Χριστοῦ. Ἐλπίζω τώρα νά εὕρω τόν Χριστιανόν, μάλιστα ἕνα Ἅγιον, ἕνα Ἀσκητήν, ἕνα θαυματουργόν, ἕνα διδάσκαλον, ἕνα Ἰωάννην Χρυσόστομον, ἤ ἕνα μεγάλον φωστῆρα τῆς Ἐκκλησίας. Ζητῶ, ἐξετάζω, στοχάζομαι, ἀλλά ἀλοίμονον τί βλέπω! Τί βλέπω; Ἐδῶ βλέπω ἀνθρώπους εἰς τήν ἔπαρσιν Ἑωσφόρους, εἰς τήν φιλαργυρίαν Ἰουδαίους, εἰς τά σαρκικά Ἐπικούρους, εἰς τήν ἀμάθειαν ζῷα, εἰς τήν πονηρίαν δαίμονας. Δέν εὑρίσκω οὔτε Ἅγιον, οὔτε Ἀσκητήν, οὔτε θαυματουργόν, οὔτε διδάσκαλον. Δέν εὑρίσκω τόν Χριστιανόν, τόν ὁποῖον ζητῶ. Ἀλλά Πατέρες ἅγιοι! ἀγαπητοί ἀδελφοί! αὐτό τό Ἀγγελικόν Σχῆμα, τό ὁποῖον μᾶς σκεπάζει, τί εἶναι; Εἶναι ἐνδύματα φαρισαϊκά καθ’ ὑπόκρισιν, διά νά πλανῶμεν τούς ἀνθρώπους. Αὐτός ὁ θεῖος χαρακτήρ τῆς Ἱερωσύνης, τήν ὁποίαν ἔχομεν, τί εἶναι; Τήν μεταβάλομεν εἰς ἐμπορίαν, διά νά κερδίσωμεν χρήματα. Αὐτά δέ τά ἄχραντα Μυστήρια τά ὁποία ἐγγίζομεν, τί εἶναι; Ὢ ἀλοίμονον! ἤ δέν τό γνωρίζομεν ἤ δέν τά πιστεύομεν. Ὢ μεγάλη ἐντροπή τῆς Πίστεως! Ὢ μεγίστη καταδίκη τῶν Χριστιανῶν!
Δέν σᾶς τό ἔλεγα ἐγώ, ὅτι καταντήσαμεν εἰς τήν ἐσχάτην κακήν κατάστασιν; ὅτι ἐφθάσαμεν εἰς τούς πόδας τῆς εἰκόνος, ὅτι εἴμεθα μέρος σιδηροῖ καί μέρος πήλινοι; Δέν σᾶς ἔλεγα ἐγώ, ὅτι ἀνάμεσα εἰς τόσους Χριστιανούς ζητῶ καί δέν εὑρίσκω τόν ἀληθινόν Χριστιανόν; «Πάντες ἐξέκλιναν, ἅμα ἠχρειώθησαν, οὐκ ἐστί ποιῶν χρηστότητα, οὐκ ἔστιν ἕως ἑνός» (Ρωμ. γ’ 12, Ψαλμ. ιγ’ 3, νβ’ 4). Πάντες, Ἱερωμένοι καί λαϊκοί, ἄρχοντες καί πτωχοί, ἄνδρες καί γυναῖκες, παιδία, νέοι καί γέροντες, ἐξέκλιναν ἀπό τήν Πίστιν, ἠχρειώθησαν εἰς τήν ζωήν· «οὐκ ἐστιν ἕως ἑνός», ὅστις νά ζῇ καθώς πιστεύει. Χριστιανοί, οἵτινες ἀκούετε ταῦτα, δέν κλαίετε; Καί ἄν δέν θέλετε νά κλαύσετε ἀπό κατάνυξιν, κἄν κλαύσετε ἀπό ἐντροπήν.
Ὅσον δι’ ἐμέ, ἀντιλαμβάνομαι ὅτι ὁ πόνος τῆς καρδίας μου δέν ἀφήνει νά ὁμιλήση περισσότερον ἡ γλώσσα μου. Σιωπῶ λοιπόν καί τελειώνω μέ τοῦτο μόνον· Χριστιανέ, καθώς ἡ Πίστις σου εἶναι ἀληθινή καί ἁγία, οὕτω πρέπει νά εἶναι καί ἡ ζωή σου· ἄν αὐτή δέν εἶναι καλή καί ἁγία, μή ἐλπίζεις νά σωθῇς. Πρέπει νά ζῇς καθώς πιστεύεις καί τότε εὐχαριστεῖ τόν Θεόν διά τρία πράγματα. Πρῶτον, ὅτι εἶσαι Χριστιανός καί ὄχι ἄπιστος. Δεύτερον, ὅτι εἶσαι Χριστιανός Ὀρθόδοξος καί ὄχι αἱρετικός. Καί τρίτον, ὅτι εἶσαι Χριστιανός Ὀρθόδοξος, τόσον κατά τήν Πίστιν, ὅσον κατά τήν ζωήν καί ὄχι κατά τήν Πίστιν μόνον. Τότε ἔλπιζε νά σωθῇς, νά ἀπολαύσῃς τήν Βασιλείαν τῶν οὐρανῶν. Ἀμήν.
Ἡ ἀπαράλλακτος Εἰκών τοῦ Πατρός, καί δι’ ἡμᾶς περιγραφῆναι καταδεξάμενος, πρεσβείες τῶν Ἁγίων σου Ὁμολογητῶν, ἐλέησον ἡμᾶς. Ἀμήν.
(1).Ἐνταῦθα παρατίθεται ἐλαφρῶς διωρθωμένος κατά τήν φράσιν.
ΠΗΓΗ: ΒΙΚΤΩΡΟΣ ΜΑΤΘΑΙΟΥ, ΜΕΓΑΣ ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΗΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΟΜΟΣ ΙΓ’ ΤΡΙΩΔΙΟΥ (ΣΕΛ. 286 – 302) ΑΘΗΝΑΙ 1969
