† Ἀρχιμ. Χριστοφόρου Ἀθ. Καλύβα
Μετά τήν κήρυξιν τῆς Βασιλίσσης τῶν πόλεων ὡς πρωτευούσης τοῦ Ἑλληνικοῦ Βυζαντινοῦ Κράτους καί τῆς μεταφορᾶς ὅλων τῶν διοικητικῶν ὑπηρεσιῶν εἰς Κωνσταντινούπολιν, οἱ πάππαι, ἐπηρεασμένοι ἀπό τήν αἴγλην τῶν κοσμικῶν ἀξιωμάτων, τῆς ἐξωτερικῆς φαντασίας καί τοῦ δεσποτισμοῦ ὅστις προσπορίζει ὑλικά καί κοινωνικά ἀγαθά εἰς τόν ἑκάστοτε ἐξουσιαστήν, ἐδοκίμασαν αἴσθημα ἀνακουφίσεως καί ψυχικῆς εὐφορίας διότι ὁ ἐποπτεύων ἐπ’ αὐτούς ὀφθαλμός τοῦ χριστιανοῦ Αὐτοκράτορος δι’ αὐτούς τοὐλάχιστον ἔσβησε. Καί λέγομεν ἔσβησε, διότι ἡ καρδία τῶν παπῶν οὐδέποτε ὑπῆρξε χ ρ ι σ τ ι α ν ι κ ή κ α ί ἱ ε ρ α τ ι κ ή. Οἱ πάπαι καί μέχρι τῶν ἡμερῶν μας, λόγῳ τοῦ διαφορετικοῦ πνεύματος ὑπό τοῦ ὁποίου διακατέχονται, δέν ὑπῆρξαν χριστιανοί οὔτε ἱερεῖς ὑπό τήν εὐαγγελικήν ἔννοιαν. Ἐάν ἐξαιρεθοῦν ἐλάχιστοι, μετρημένοι εἰς τά δάχτυλα τῆς μιᾶς χειρός, ὅλοι οἱ ἄλλοι διακατείχοντο οὐ μόνον ὑπό κοσμικοῦ πνεύματος, ἀλλά καί αὐτόχρημα ὑπό ἀντιχριστιανικοῦ, διότι τήν παπωσύνην ἐνεσάρκωσαν ἄτομα κοσμικῆς εὐτελείας, σαρκικῶν ροπῶν, τετυρωμένου ἐγωϊσμοῦ, ὑλιστικοῦ φρονήματος, ἄτομα «ψυχικά» κατά Παῦλον, τῶν ὁποίων ἡ ἐγκληματική ἐνεργητικότης, ὁσονδήποτε καί ἄν ἠθέλησαν νά τήν καλύψουν καί νά τήν δικαιώσουν μέ σοφίσματα στηριζόμενα δῆθεν ἐπί τῶν Ἁγίων Γραφῶν, ἐδραστηριοποιήθη, καί δέν θά κατορθώσουν ποτέ νά πείσουν τήν Ἱστορίαν καί τάς συνειδήσεις τοῦ χριστιανικοῦ κόσμου ὅτι ἡ καθόλου διαγωγή τους ὑπῆρξε καί εἶναι διαγωγή τοῦ τιμίου, τοῦ ἁγνοῦ καί εἰλικρινοῦς χριστιανοῦ, πολλῷ μᾶλλον ὅτι εἶναι συνεπής πρός τήν ἱερότητα τοῦ ἀξιώματος καί τήν ἀποστολήν τοῦ Κληρικοῦ μέσα εἰς τόν κόσμον, τόν ὁποῖον ἐκλήθη νά ποιμάνῃ καί ὄχι ἐ ξ ο ρ γ ι σ τ ι κ ά νά προκαλῇ καί νά ἐρεθίζῃ.
Αἱ κοσμικαί ἐπιδιώξεις τῶν παπῶν, λοιπόν, ὑπῆρξαν καί εἶναι ἀπόρροια κοσμικοῦ φρονήματος ἀτόμων πού περιεβλήθησαν τήν ἱερωσύνην ὡς μέσον ἱκανοποιήσεως ἐγκληματικῶν ροπῶν, ἐγωϊστικῶν, ἐν ὡριμάνσει, καταβολῶν, μιᾶς δίψης πού παρατηρεῖται εἰς ἄτομα ἐστερημένα οὐ μόνον τῆς χάριτος τοῦ Παναγίου Πνεύματος, ἀλλά καί μιᾶς ἁπλῆς πνευματικότητος ψυχοσωματικά ἰσορροπημένου ἀνθρώπου πού ζῇ μέσα εἰς τήν κοινωνίαν μέ κάποιαν ὑπόληψιν καί σεβασμόν. Καί σημειοῦμεν τοῦτο, διότι ἄλλως δέν ἑρμηνεύεται ἡ ψυχολογία τῶν παπικῶν φαινομένων ἐν τῇ Ἱστορίᾳ.
Ὁ ἐγκληματολόγος Ferri, εἰς τό σύγγραμμά του «Κοινωνιολογία τοῦ Ἐγκλήματος», πολύ ὀρθῶς ἀποφαίνεται ὅτι ἡ ἐγκληματική ἐνεργητικότης τῶν ἀτόμων ἐκδηλοῦται ἀναλόγως τῆς μορφώσεως, τῶν ἐπαγγελματικῶν ἐπιδιώξεων, τοῦ χώρου εἰς τόν ὁποῖον δρᾷ καί κινεῖται ὁ ἐγκληματίας καί τόν βαθμόν τῆς φυσικῆς εὐφυΐας του ἥτις καί ἔχει μεταστραφῆ εἰς πονηρίαν. Καθόλου παράδοξον, λοιπόν, τό ὅτι ἡ παπωσύνη – ἐκτός τῶν ἐλαχιστοτάτων ἐξαιρέσεων μή ἀπηλλαγμένων στιγμάτων – ἐδέχθη εἰς τούς κόλπους της ἀνθρώπους γηίνου φρονήματος, βεβαρημένους κληρονομικῶς καί δεκτικούς ἐξωτερικῶν ἐπιδράσεων αἵτινες συγγενεύουν μέ τό ἐσωτερικόν των περιεχόμενον πού δέν εἶναι ἄλλο, παρά ἡ δίψα τοῦ πλουτισμοῦ καί τῆς κοσμικῆς δόξης, ὁ ἐξευτελισμός τῆς ἀνθρωπίνης ἀξιοπρεπείας τοῦ πλησίον ὑπό διάφορα προσχήματα μέ ἱεροπρεπῆ διάλεκτον, ἡ ἐπιβολή καί ὑποδούλωσις τοῦ ἀδελφοῦ ὑπό τό ἀκάθαρτον πέλμα τοῦ ἰσχυροῦ ἀντιχρίστου περιβεβλημένου ἱερατικήν στολήν καί κοσμικά ἀξιώματα, παρά τά ὑπό τοῦ Κυρίου δογματισθέντα, ὅταν ἐκάλεσε τούς μαθητάς του, ἐξ αἰτίας τῶν αἰτημάτων τῶν υἱῶν Ζεβαδαίου, καί τούς εἶπε: «Οἴδατε ὅτι οἱ ἄρχοντες τῶν Ἐθνῶν κατακυριεύσουσιν αὐτῶν καί οἱ μεγάλοι κατεξουσιάζουσιν αὐτῶν. Οὐχ οὕτως ἔσται ἐν ὑμῖν, ἀλλ’ ὅς ἐάν θέλῃ ἐν ὑμῖν μέγας γενέσθαι, ἔσται ὑμῶν διάκονος, καί ὅς ἐάν θέλῃ ἐν ὑμῖν εἶναι πρῶτος, ἔσται ὑμῶν δοῦλος· ὥσπερ ὁ υἱός τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἦλθε διακονηθῆναι, ἀλλά διακονῆσαι καί δοῦναι τήν ψυχήν αὐτοῦ λύτρον ἀντί πολλῶν» (Ματθ. κ’, 20 – 28). Καί κατά πόσον οἱ πάπαι, πού ἐξηυτέλισαν κάθε ἠθικήν εὐαγγελικήν ἔννοιαν καί ἀρχήν, ὑπῆρξαν ὡς χριστιανοί καί ἱεράρχαι, συνεπεῖς πρός τά ὑπό τοῦ Ταπεινοῦ τῇ καρδίᾳ Ἰησοῦ (Ματθ. 19, 29), τό μαρτυρεῖ ἡ Ἐκκλησιαστική Ἱστορία μέχρι τῶν ἡμερῶν μας, ὅπως κατωτέρω σημειοῦμεν, Ἱστορία ἡ ὁποία δέν συνηθίζει νά μεροληπτῇ. Ἄν κάποτε ὁ πάπας Γρηγόριος κατά τόν 6ον αἰῶνα (Παπαρ. Γ’ 147 κ. ἑ.), θέλων δῆθεν νά καταισχύνῃ τήν νομιζομένην ὑπερηφάνειαν τοῦ Ἰωάννου τοῦ Νηστευτοῦ ὑπογραφομένου «Οἰκουμενικός Πατριάρχης» ἐχρησιμοποίησε συγχρόνως τό «δοῦλος τῶν δούλων τοῦ Θεοῦ» (servum servorum Dei), ἐνῷ ὀνομάζει τόν Ἰωάννην Ἀντίχριστον, τοῦτο κατ’ οὐδένα λόγον ἀπαλλάσσει τῆς ἠθικῆς εὐθύνης τούς πάπας, διότι εἶναι τόσον ἀκάλυπτος ἡ πρόθεσις τοῦ Γρηγορίου ὅπως ταπεινώσῃ δι’ αὐτοῦ τοῦ τρόπου τόν Νηστευτήν, ὥστε καί οἱ μείρακες ἐρωτοῦν: διατί τάχα τοῦτο νά μή παρετηρεῖτο πρίν ὁ Ἰωάννης Νηστευτής ὑπογραφῇ ὡς Οἰκουμενικός Πατριάρχης καί διατί οἱ πάπαι νά μή συμπεριφέρωνται ὄντως ὡς δοῦλοι τῶν δούλων τοῦ Θεοῦ, μέ ἁπλότητα ἐμφανίσεως, χωρίς διώροφα καί τριώροφα καλύμματα ἐπί τῆς κεφαλῆς, χωρίς σωματοφύλακας καί κοσμικάς φρουρᾶς, χωρίς διπλωματικά σώματα καί κονκορδᾶτα κλπ., δεδομένης τῆς πνευματικῆς ἀποστολῆς τῆς Ἐκκλησίας τήν ὁποίαν ἐκπροσωποῦν καί ἡ ὁποία μέ τήν ἁγιότητα καί καθολικότητα τῆς ἀγάπης της ἀποσκοπεῖ νά καταρτίσῃ Σῶμα Χριστοῦ πού δέν ἔχει ἀνάγκην οὔτε ἐξωτερικῆς φαντασίας, οὔτε μέσων βίας καί καταναγκασμοῦ διά νά ἀπαρτισθῇ, οὔτε γλώσσης διπλωματικῆς ψεύδους καί ὑποκρισίας πού αἴρει τήν ὑπόστασίν του καί ὑβρίζει τόν Θεάνθρωπον ἐν ὀνόματι τοῦ Ὁποίου τρέφονται, πλουτίζουν καί ὀργιάζουν εἰς βάρος τῶν ἀντιτιθεμένων πρός τάς ἀντιχριστιανικάς καί ἐξάλλους ἀξιώσεις των καί μάλιστα ἐναντίον τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας;
Ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ ἔχει ἰδικόν της σύστημα ὀργανώσεως ἀπό τῆς διοικητικῆς της πλευρᾶς. Ἔχει πρωτίστως τήν ἐσωτερικήν ψυχικήν ὀργάνωσιν, βάσει τῶν ἐντολῶν τοῦ Κυρίου. Ἐάν ποιμένες καί ποίμνιον δέν εἶναι ψυχικά ὠργανωμένοι σύμφωνα μέ τάς ἐντολάς τοῦ Κυρίου, τότε ἡ ψυχική διάλυσις εἶναι ἀδύνατον νά ἑνώσῃ ἄρχοντας, ποιμένας καί ἀρχομένους πιστούς. Ἐάν ὑπάρξῃ τελεία ὑποταγή εἰς τό θ έ λ η μ α τοῦ Θεοῦ κατά τήν Κυριακήν προσευχήν, «γενηθήτω τό θέλημά σου» (Ματθ. ς’, 10), καί θέλημα τοῦ Θεοῦ εἶναι «ὁ ἁ γ ι α σ μ ό ς ἡ μ ῶ ν» κατά Παῦλον (Α’ Θεσ., δ’, 3), τότε ὑπάρχει καί ἑνοποίησις καρδιῶν ἀρχόντων καί ἀρχομένων. Τόσον ὁ Κλῆρος ὅσον καί ὁ πιστός λαός πού ἀποτελοῦν τήν Ἐκκλησίαν του μέ κεφαλήν τόν Χριστόν, θά παρουσιάζουν φαινόμενον εὐνομουμένης χριστιανικῆς Πολιτείας χωρίς καμμίαν κοσμικήν διάρθρωσιν ἡ ὁποία μέ τά ἐξωτερικά γνωρίσματα βαθμῶν καί τίτλων καί ἄλλων ἐφευρημάτων ἱκανοποιεῖ ματαιοδοξίας πνεῦμα, καί ὑπεγείρει φθόνον, καί ὁπλίζει γλῶσσαν καί χεῖρας ἀδικιῶν. Ἄν παρουσίαζαν τοιαύτην ἁγιότητα οἱ πάπαι, οὔτε τό σύστημα τῆς παπωσύνης θά ὑφίστατο, οὔτε καί ὁ χριστιανικός κόσμος θά ἐσκανδαλίζετο καί θά ἐταλαιπωρεῖτο ἐπί αἰῶνας. Ὁ ψυχικός ἁγιασμός τῶν παπῶν καί τῶν πιστῶν θά ἐπρολάμβανε τά ἐγκλήματα τῆς παπωσύνης καί τοῦ Καθολικισμοῦ κατά τῆς Ὀρθοδοξίας καί κατά τῆς πιστευούσης, γενικώτερον, ἀνθρωπότητος οἱασδήποτε δογματικῆς τοποθετήσεως, ὅπως θά ἴδωμεν. Οἱ πάπαι ποτέ δέν ἐτοποθέτησαν οὕτω τό πρόβλημα. Διότι ἦσαν καί εἶναι ἀπερροφημένοι, ὅπως οἱ ἠθικῶς ἀποκεκομμένοι ἀπό τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ κοσμικοί ἄρχοντες, ἀπό τό πνεῦμα τῆς ἐπιβολῆς ἐπί τῶν ἄλλων, τῆς φιλαρχίας, τῆς φερούσης στοιχεῖα φθαρτότητος, φιλοδοξίας, τοῦ ἐγωϊσμοῦ καί τῆς ἀλαζονείας, ὅπως ἀποδεικνύει ἡ Ἱστορία. Τό ἀρχιερατικόν ἀξίωμα οἱ πάπαι τό εἶχαν καί τό ἔχουν ὡς μέσον φοβήτρου, ὥστε δι’ ἀφορισμῶν καί θείων ἐπικλήσεων νά ποιμαίνουν «ἀ ν α γ κ α σ τ ῶ ς» καί ἱκανοποιοῦν τά ἀβυσσώδη διαβλητά πάθη των πού εἶναι κοινά καί εἰς τούς μικρανθρώπους τῆς ἀγορᾶς, πολλῷ μᾶλλον εἰς ἐκείνους πού ἔχουν ἐγκληματικάς προδιαθέσεις ὅπως, κατά τό πλεῖστον, τό ὑλικόν τῆς παπωσύνης. Αἱ ἐλάχιστοι ἐξαιρέσεις δέν τούς σώζουν οὔτε ἀπό τήν καταδίκην τῆς Ἱστορίας, τήν ὁποίαν ἐτροφοδότησαν μέ ἄφθονον ὑλικόν εἰς βάρος τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας, οὔτε καί ἀπό τό δικαστήριον τοῦ Χριστοῦ, πού ἀπῄτησε ψυχοσωματικήν ἁγιότητα καί ταπείνωσιν ὡς πλήμμυραν γνησίων χριστιανικῶν αἰσθημάτων καί, ἄν μοῦ ἐπιτρέπεται ἡ ἔκφρασις, χαμόγελον τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.
Ἀλλ’ ἐφ’ ὅσον εἴμεθα καί ὑλικοί ἄνθρωποι, καί πάλιν τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ ἐπρονόησε τόσον διά τούς ποιμένας ὅσον καί διά τούς ποιμενομένους, ὥστε, χωρίς ἡ ἐξουσία νά λάβῃ τόν τύπον καί τήν μορφήν τῆς κοσμικῆς, διά τό εὔρυθμον καί τήν ἁρμονίαν τῆς πίστεως, λόγων καί ἔργων τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας, νά θεμελιωθῇ θεοκρατία ὑπό τήν καλήν τῆς λέξεως σημασίαν, χωρίς ἀνασταλτικούς φραγμούς εἰς τό πνεῦμα, χωρίς πίεσιν ἐπί τῆς συνειδήσεως τῶν ἀτόμων, χωρίς τά αὐταρχικά τῆς ἐξουσίας τοῦ «Ἐγώ» καί τοῦ «Σύ», ἐφ’ ὅσον, κατά τόν Ἀπόστολον «πάντες εἴμεθα εἷς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ» (Γαλ. γ’, 28). Φυσικά, κάποιος εἶναι ὁ ποιμήν καί κάποιος ὁ ποιμενόμενος· κάποιος ὁ διδάσκαλος καί κάποιος ὁ μαθητής· κάποιος ὁ πνευματικός πατήρ καί κάποιος ὁ υἱός. Αὐτή ἡ ἱεράρχησις, αὐτή ἡ κλιμάκωσις, δέχεται μίαν ἀξιολόγησιν. Ἡ ἁγιότης ὅμως τῶν μελῶν τοῦ Σώματος τῆς Ἐκκλησίας καί οἱ κανόνες τῶν ἑπτά, πρό τοῦ σχίσματος τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας, Οἰκουμενικῶν Συνόδων, χωρίς νόμους τῆς Πολιτείας ἡ ὁποία ἐνδιαφέρεται διά τήν ὑλικήν ζωήν τῶν ἀτόμων πού παραμένουν ἁπλῶς κινούμενα ζωντανά μέ τά ἔνστικτά των καί ἔχουν ἀνάγκην τοῦ χωροφύλακος καί τῶν φυλακῶν πρός προστασίαν τοῦ συνόλου τή; Κοινωνίας (Α’ Πρ. β’, 11 – 35), τακτοποιεῖ τό θέμα τῆς ὀργανώσεως τῆς χριστιανικῆς Κοινωνίας. Δέν ὑπάρχει καλλίτερον σύστημα ὀργανώσεως καί διοικήσεως ἀπό τό τῆς Μιᾶς, Ἁγίας, Καθολικῆς καί Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας τῶν ὀκτώ πρώτων αἰώνων τό ὁποῖον ἀκολουθεῖ καί ἡ Ὀρθοδοξία. Ὑπεράνω πάντων, τό συλλογικόν Ὄργανον: Αἱ Οἰκουμενικαί καί τοπικαί Σύνοδοι, τῶν ὁποίων ἡ ἑνότης εἶναι ἀδιάσπαστος καί ὡς πρός τό δόγμα καί ὡς πρός τά ἤδη ἱστορικῶς βεβαιωμένα. Μετά τάς Οἰκουμενικάς καί ὑπό τάς Οἰκουμενικάς ὁ κατά τόπους κανονικός Ἐπίσκοπος μιᾶς ὡρισμένης ἐπαρχίας. Μετά τόν Ἐπίσκοπον καί ὑπό τόν Ἐπίσκοπον ὁ Ἱερεύς ἑκάστης ἐνορίας. Μετά τόν Ἱερέα καί ὑπό τόν Ἱερέα ἀπό πνευματικῆς πλευρᾶς ὁ κάθε πιστός τῆς Ἐνορίας. Καί ὅλοι μαζί ἀλλήλων δοῦλοι, ἐν ἁγνότητι καί φόβῳ Θεοῦ, δεμένοι μέ τήν ἁλυσίδα τῆς χριστιανικῆς ἰσοπύκνου ἀγάπης ἥτις καί ἀποτελεῖ τό διακριτικόν γνώρισμα τῶν γνησίων μαθητῶν τοῦ Κυρίου. «Ἐν τούτῳ γνώσονται πάντες ὅτι ἐμοί μαθηταί ἐστε, ἐάν ἀγάπην ἔχητε ἐν ἀλλήλοις» (Ἰωάν. ιγ’, 35). Καί ἐάν διά τούς πιστούς ἰσχύῃ ἡ παραίνεσις τοῦ Ἀποστόλου Παύλου (ἐν Ἑβρ. ιγ’, 17 κ. ἑ.): «Πείθεσθε τοῖς ἡγουμένοις ὑμῶν καί ὑπείκετε· αὐτοί γάρ ἀγρυπνοῦσιν ὑπέρ τῶν ψυχῶν ἡμῶν ὡς λόγον ἀποδώσοντες· ἵνα μετά χαρᾶς τοῦτο ποιῶσι καί μή στενάζοντες· ἀλυσιτελές γάρ τοῦτο», πρῶτον ἡ ἠθική εὐθύνη εὑρίσκεται καί πάλιν ἐπί τῶν ὤμων τῶν ἡγουμένων, διότι ὁμιλεῖ περί «ἀγρυπνίας» των ὑπέρ τῶν ψυχῶν τοῦ ποιμνίου, καί δεύτερον ὑπαινίσσεται δικαστήριον φρικτόν, ἐν περιπτώσει ἀμελείας ἤ ἀδρανείας. Κατά τόν Ἱερεμίαν: «Ἐπικατάρατος ὁ ποιῶν τά ἔργα Κυρίου ἀμελῶς» (λα’, 10), καί κατά τόν νβ’ κανόνα τῆς Ζ’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου: «Ἐπίσκοπος ἤ Πρεσβύτερος ἀμελῶν τά τοῦ Κλήρου καί τοῦ λαοῦ, καί μή παιδεύων αὐτούς εἰς εὐσέβειαν, ἀφοριζέσθω· ἐπιμένων δέ τῇ ἀμελείᾳ καί ραθυμίᾳ καθαιρείσθω»· καί, δεύτερον, μή λησμονῶμεν αὐτό τό παράδειγμα καί τά λόγια τοῦ Θεανθρώπου ὀλίγον πρό τῆς Σταυρικῆς του θυσίας, ὅταν ἔπλυνε τούς πόδας τῶν μαθητῶν του, μηδέ τοῦ Ἰούδα ἐξαιρουμένου: «Ὅτε οὖν ἔνιψε τάς πόδας αὐτῶν καί ἔλαβε τά ἱμάτια αὐτοῦ, ἀναπεσών πάλιν εἶπεν αὐτοῖς: «Γινώσκετε τί πεποίηκα ὑμῖν; Ὑμεῖς φωνεῖτέ με ὁ Δ ι δ ά σ κ α λ ο ς καί ὁ Κύριος· καλῶς λέγετε· εἰμί γάρ. Εἶ οὖν ἐγώ ἔνιψα ὑμῶν τούς πόδας, ὁ Κύριος καί ὁ Διδάσκαλος, καί ὑμεῖς ὀ φ ε ί λ ε τ ε ἀλλήλων νίπτειν τούς πόδας. Ὑπόδειγμα γάρ δέδωκα ὑμῖν, ἵνα καθώς ἐγώ ἐποίησα ὑμῖν, καί ὑμεῖς ποιεῖτε. Ἀμήν ἀμήν λέγω ὑμῖν, οὐκ ἔστι δοῦλος μείζων τοῦ Κυρίου αὐτοῦ, οὐδέ ἀπόστολος μείζων τοῦ πέμψαντος αὐτόν. Ε ἰ τ α ῦ τ α οἴδατε, μ α κ ά ρ ι ο ι ἐστέ ἐάν ποιῆτε αὐτά» (Ἰων.. ιγ’, 12 – 18).
(1904 – 1992)
Οἱ εἰκόνες τοῦ κειμένου ἔχουν τεθεῖ ἀπό τόν συντάκτη τῆς ἀνάρτησης.
ΠΗΓΗ: Τό Βιβλίο «ΠΑΠΙΚΟΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΣ», 1964, τοῦ μακαριστοῦ Ἱεροκήρυκος Ἀρχιμ. Χριστοφόρου Ἀθ. Καλύβα. (Σελ. 5 – 11). ΕΚΔΟΣΙΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΟΣ «ΚΥΨΕΛΗ» ΓΛΥΦΑΔΑ – ΑΘΗΝΩΝ.
