(Ε’ ΜΕΡΟΣ)
Εἰς τόν καιρόν τῆς βασιλείας τοῦ βασιλέως Μιχαήλ Α’ τοῦ Ραγκαβέ ὁ Λέων οὗτος ἦτο στρατιώτης του. Ἡμέραν δέ τινα εὑρισκόμενος εἰς κυνήγιον μέ ἄλλους πολλούς εἰς τόν Ὄλυμπον τῆς Προύσης ἔφθασε καί εἰς τό βουνόν τοῦ Ἁγίου Αὐξεντίου. Ἐκεῖ εἶδε ἀτραπόν τετριμμένην ἀπό ἄνθρωπον (μονοπάτι) καί ἀκολουθῶν αὐτήν ἔφθασεν εἴς τι σπήλαιον, εἰς τό ὁποῖον διέμενεν Ἀσκητής τις ἐνάρετος ἄνθρωπος. Ὡς χριστιανός λοιπόν ὅπου ἦτο ὁ Λέων, ἐκάθισε καί ἐξωμολογήθη εἰς τόν Ἀσκητήν. Μετά δέ τήν ἐξομολόγησιν, προϊδών ὁ Ἀσκητής τό μέλλον, λέγει πρός τόν Λέοντα· «Τέκνον μου, γνώριζε, ὅτι θέλεις βασιλεύσει». Ταῦτα εἶπεν ὁ Ἀσκητής καί τόν ἄφησε νά ὑπάγη πρός τούς ἄλλους. Δέν ἔζησε μετά ταῦτα πολλάς ἡμέρας ὁ Γέρων ἐκεῖνος καί ἐκοιμήθη ἐν Κυρίω εἰς ἐκεῖνο τό σπήλαιον. Χριστιανοί δέ τινες εὑρόντες τό ἱερόν σῶμα του τό ἔθαψαν ἐκεῖ. Ὁ δέ Ἀρμένιος Λέων, ἐνθυμούμενος τόν λόγον τοῦ Ἀσκητοῦ, ἤλπιζε πάντοτε ὅτι ἀσφαλῶς θέλει βασιλεύσει, ὅπερ καί ἐγένετο εἰς ὀλίγον καιρόν.
Κατά τάς ἡμέρας λοιπόν, κατά τάς ὁποίας ἐβασίλευσεν οὗτος ὁ Λέων, ἦτο πρωτοσύμβουλος τοῦ παλατίου γέρων τις ὀνόματι Θεοδόσιος, τό ἐπίθετον Μελισσηνός(1), ὁ ὁποῖος, ὡς παλαιός γέρων ὅπου ἦτο, ἐκράτει ἀκόμη τήν εἰκονομαχίαν εἰς τό κρυφόν ἀπό τούς προκατόχους βασιλεῖς· τότε δέ ἐφαίνετο ὡς Ὀρθόδοξος. Τοῦτον λοιπόν καλέσας ποτέ ὁ βασιλεύς λέγει πρός αὐτόν· «Ἐγώ ὅταν ἤμην στρατιώτης τοῦ βασιλέως Μιχαήλ, εὑρισκόμενος εἰς κυνήγιον, εὗρον Ἀσκητήν τινα εἰς τό ἀνατολικόν μέρος τοῦ βουνοῦ τοῦ Ἁγίου Αὐξεντίου(2), εἰς τόν ὁποῖον καί ἐξωμολογήθην· ἐκεῖνος δέ μοῦ προεῖπεν, ὅτι θέλω βασιλεύσει. Νομίζω λοιπόν ὅτι καλόν εἶναι νά στείλωμεν εἰς αὐτόν εὐεργεσίας τινάς ἤ νά τοῦ παραγγείλωμεν νά ἔλθη νά μᾶς εὐχηθῆ». Ἀπεκρίθη ὁ Θεοδόσιος· «Καλή εἶναι ἡ σκέψις σου, βασιλεῦ, ἀλλά νά στείλω πρῶτον ἐγώ ἀνθρώπους νά ἐξετάσουν εἰς τό σπήλαιον, τό ὁποῖον ὁρίζεις, ἐάν ζῆ ὁ γέρων ἐκεῖνος, καί τότε νά στείλωμεν τά χαρίσματα». Ἤκουσεν ὁ βασιλεύς, καί τοῦ ἤρεσεν ἡ πρότασις. Τί ὅμως ἔκαμεν ὁ τρισκατάρατος Θεοδόσιος; Ἐπειδή ἐζήτει ἀφορμήν νά παραπλανήση τόν βασιλέα πρός τήν εἰκονομαχίαν, ἔστειλε δούλον του τινά, νά ὑπάγη ἐκεῖ εἰς τό βουνόν νά ἐξετάση, ἐκεῖνος δέ, ἀφοῦ ἐπῆγε καί δέν εὗρε τόν ζητούμενον, ἐπέστρεψε καί ἀνέφερεν εἰς τόν πρωτοσύμβουλον τήν ὑπόθεσιν.
Τότε ὁ κακός ἐκεῖνος γέρων ἔκρινεν, ὅτι ἦτο κατάλληλος εὐκαιρία νά φέρη τόν βασιλέα εἰς τό θέλημά του. Ὅθεν ἀπεφάσισε νά χρησιμοποιήση ψευδομόναχόν τινα φίλον του ὅμοιον αὐτοῦ εἰς τήν αἵρεσιν(3). Καλέσας λοιπόν αὐτόν, τοῦ εἶπε· «Ἐάν μέ ἀκούσης, ἐπιτυγχάνομεν τοῦ σκοποῦ μας· ὕπαγε εἰς τό βουνόν τοῦ Αὐξεντίου· ἐκεῖ εἶναι σπήλαιον τι πρός τό ἀνατολικόν μέρος, μεῖνε δέ εἰς αὐτό ὡς Ἀσκητής. Ἐκεῖ θέλει σοῦ στείλει ὁ βασιλεύς δωρεάς· σύ ὅμως μή τάς δεχθῆς, ἀλλά νά εἴπης, ὅτι ἐπειδή εἶναι εἰδωλολάτρης καί προσκυνεῖ τάς Εἰκόνας, δέν εἶναι πρέπον νά τόν εὐλογήσης. Ἐάν τό κάμης αὐτό, εὔκολον εἶναι νά τόν φέρομεν εἰς τό θέλημά μας». Ταῦτα ἀκούσας ὁ ψευδομόναχος ἐκεῖνος ἐπῆγεν εἰς τό σπήλαιον καί ἐγκατεστάθη εἰς αὐτό ὡς Ἀσκητής. Τότε λέγει ὁ Θεοδόσιος πρός τόν βασιλέα· «Πολυχρονεμένε βασιλεῦ, ἔστειλα ἄνθρωπον εἰς τό σπήλαιον, τό ὁποῖον ἐπρόσταξες καί εὗρε τόν ζητούμενον ὑγιαίνοντα καί καλῶς ἔχοντα· μάλιστα ἐλυπήθη μέ τήν βασιλείαν σου, διότι τόσον καίρόν δέν ἐπῆγες νά σέ εὐλογήση· ἄς τοῦ στείλωμεν ὅμως προηγουμένως τάς εὐεργεσίας, καθώς ὁρίζεις, καί κατόπιν πηγαίνομεν ἡμεῖς ἐκεῖ, προφασιζόμενοι ὅτι πηγαίνομεν εἰς κυνήγιον ἤ θέλομεν καλέσει αὐτόν νά ἔλθη ἐδῶ». Παρευθύς ὥρισεν ὁ βασιλεύς δούλους, νά λάβωσιν ἀσκητικά τρόφιμα, σταφίδας, σῦκα, παξιμάδια καί ἄλλα τινά καί νά τά ὑπάγωσιν ἐκεῖ εἰς τόν Ἀσκητήν. Τά ἐπῆγαν λοιπόν, ἀλλ’ αὐτός, κατά τήν συμφωνίαν, δέν τά ἐδέχθη, καί εἶπεν εἰς τούς ἀπεσταλμένους· «Ἐγώ ἀπό εἰδωλολάτρην ἄνθρωπον δωρεάν δέν δέχομαι· ὁ βασιλεύς εἶναι εἰδωλολάτρης καί προσκυνεῖ τοίχους καί σανίδας καί ἐγώ νά λάβω τά χαρισματά του; Ὑπάγετε καί εἴπατέ του, ὅτι τόν ἐβαρύνθη κατά πολύ ὁ Θεός καί βούλεται εἰς ὀλίγας ἡμέρας, ἐάν δέν ἀφήση τήν αἵρεσίν του, νά τόν ἀφανίση ἀπό τό πρόσωπον τῆς γῆς. Εἰς ἐμέ τόν ὁποῖον ὁ Θεός ἀπεκάλυψεν, ὅτι ὁ Λέων θέλει βασιλεύσει, ἀπεκάλυψε και αὐτό τό ὁποῖον τώρα σᾶς λέγω».
Ἀκούσαντες ταῦτα οἱ δοῦλοι τοῦ βασιλέως ἐπέστρεψαν ὀπίσω πικραμένοι καί ἀνέφερον τά γενόμενα εἰς τόν βασιλέα, ὅστις, ὡς τά ἤκουσεν, ἐπικράνθη καί ἐκεῖνος πολύ, καί διελογίζετο τί σημαίνουν οἱ λόγοι οὗτοι. Ταῦτα δέ διαλόγιζόμενος ἐκάλεσε τόν Θεοδόσιον, καί τοῦ εἶπεν, ὅσα τοῦ παρήγγειλεν ὁ Ἀσκητής. Τότε λέγει πρός αὐτόν ὁ Θεοδόσιος· «Βασιλεῦ πολυχρονεμένε, θαυμάζω καί ἐγώ εἰς τά γενόμενα καί νομίζω ὅτι πρέπει νά ὑπάγωμεν πρός αὐτόν προσωπικῶς μόνοι οἱ δύο ἡμεῖς. Διά τοῦτο ἄς τακτοποιήσωμεν σήμερον τάς ὑποθέσεις μας καί αὔριον νά ἑτοιμασθῶμεν καί τήν τρίτην νύκτα, ὅταν θά νυκτώση καλά, νά ὑπάγωμεν· πλήν ἐάν ἐγκρίνεις νά βάλω ἐγώ τά βασιλικά ἐνδύματα καί σύ τά ἰδικά μου καί ἐάν ἐκεῖνος γνωρίση τήν ὥραν, ὅπου θά ὑπάγωμεν, καί ἐάν ἐννοήση ποῖος εἶμαι ἐγώ καί ποῖος σύ, τότε νά γνωρίζης, βασιλεῦ, ὅτι Πνεῦμα Ἅγιον ἔχει καί πρέπει, ὅτι μᾶς εἴπη, νά κάμωμεν». Τό σχέδιον τοῦτο ἤρεσεν εἰς τόν βασιλέα καί συνεφώνησεν. Ὁ δέ τρισκατάρατος Θεοδόσιος ἐκάλεσε δοῦλον του τινά ἔμπιστον καί τοῦ εἶπε κρυφίως· «Πάρε τήν ἐπιστολήν ταύτην καί πήγαινε γρήγορα εἰς τό βουνόν τοῦ Αὐξεντίου. Ἐκεῖ θέλεις εὕρει Ἀσκητήν τινα εἰς σπήλαιον πρός τό ἀνατολικόν μέρος κείμενον. Εἰς αὐτόν δῶσε τήν ἐπιστολήν. Πρόσεχε ὅμως καλῶς νά μή σέ ἀντιληφθῆ τις, διότι θά σέ θανατώσω». Ἔγραφε δέ ἡ ἐπιστολή ταῦτα: «Γνώριζε, ὅτι κατά τήν τρίτην ἀπό τῆς σήμερον νύκτα θά ἔλθωμεν ἐγώ καί ὁ βασιλεύς εἰς ἐπίσκεψιν σου. Σύ λοιπόν νά ἐξέλθης κατά τό μεσονύκτιον ἔξω τοῦ σπηλαίου νά μᾶς ἀναμένης. Γνώριζε δέ καί τοῦτο, ὅτι ἐγώ μέν θά εἶμαι ἐνδεδυμένος μέ τά βασιλικά ἐνδύματα, ὁ δέ βασιλεύς μέ τά ἰδικά μου. Τότε εἰπέ πρός αὐτόν ὅτι δύνασαι διά τάς Εἰκόνας. Νύξ θά εἶναι ἀσέληνος καί δέν θέλει σέ γνωρίσει ὁ βασιλεύς. Ἐγώ πάντως θά φροντίσω νά ἀναχωρήσωμεν ἐκεῖθεν ταχέως». Λαβών λοιπόν ὁ δοῦλος τήν ἐπιστολήν ταύτην ἐσφραγίσμενην τήν ἐπῆγεν εἰς τόν ψευδασκητήν ἐκεῖνον.
Κατά δέ τήν τρίτην νύκτα, ὅπως εἶχον συμφωνήσει ὁ βασιλεύς καί ὁ Θεοδόσιος, ἐξῆλθον τῆς πόλεως κρυφίως. Ἐπειδή ὅμως αἱ πύλαι τῆς πόλεως ἐκλείοντο κατά τήν νύκτα, ἐξῆλθον οὗτοι τῆς πόλεως πρίν νυκτώση, ἐνδεδυμένοι μέ ἄλλα ἐνδύματα διά νά μή γνωρισθῶσι, τά δέ ἰδικά των ἐνδύματα τά εἶχαν κεκρυμμένα. Κατά τό μεσονύκτιον λοιπόν καί ἀφοῦ ἐνεδύθησαν, ὅπως εἶχον συμφωνήσει, ἐπῆγαν εἰς τό σπήλαιον. Τοιαύτην τέχνην μετεχειρίσθη ὁ ἀνόητος ἐκεῖνος βασιλεύς καί δέν ἐσκέφθη κἄν κατά νοῦν μήπως τόν φονεύση ὁ Θεοδόσιος καί βασιλεύση αὐτός(4). Ὁ δέ ψευδασκητής ἐκεῖνος, κατά τήν παραγγελίαν, τήν ὁποίαν εἶχεν, ἐξελθών τοῦ σπηλαίου ἐπροχώρησε περί τό ἕν μίλιον καί ἐκεῖ προϋπήντησε τούς ἐρχομένους. Ὅταν δέ ἐπλησίασαν, λέγει πρός αὐτούς· «Χαῖρε βασιλεῦ, χαίροις καί σύ Θεοδόσιε· τί ἦτο αὐτό, τό ὁποῖον ἐπράξατε; Ἐλάβετε τοσοῦτον κόπον καί ἤλθετε πρός ἐμέ τόν ἁμαρτωλόν; Πλήν ὁ Θεός νά πληρώση τον μισθόν τοῦ κόπου σας». Στραφείς δέ πρός τόν Θεοδόσιον, λέγει πρός αὐτόν· «Ἀλλά σύ, Θεοδόσιε, διατί νά κάμης οὕτω; Διατί ἔβαλες τά βασιλικά ἐνδύματα, τά ὁποῖα δέν σοῦ πρέπουν; Μήπως διά νά ἐμπαίξετε τόν Θεόν καί νά δοκιμάσετε καί ἐμέ; Ἔκβαλε γρήγορα αὐτά καί δός τα εἰς τόν βασιλέα». Πρός δέ τόν βασιλέα εἶπε· «Καί σύ, βασιλεῦ, διατί νά βάλης τά ἐνδύματα τοῦ δούλου σου, τά ὁποῖα δέν εἶναι πρέπον οὔτε νά βαστᾶς; Καί ἐάν μέν ἤλθετε διά νά γνωρίσετε τήν ἀρετήν μου, ἰδού εἶπον πρός ὑμᾶς αὐτά τά ὁποῖα σᾶς εἶπον. Νύξ εἶναι καί δέν διακρίνω καθαρῶς τό πρόσωπόν σας· ὅμως ἀπό τήν Χάριν τοῦ Παναγίου Πνεύματος σᾶς ἐγνώρισεν ἡ ψυχή μου καί τούς δύο. Διά τοῦτο σᾶς λέγω, ἐπειδή ἤλθετε νά γνωρίσετε τήν ἀλήθειαν ἀπό ἐμέ, ἀνοίξατε τά ὦτα σας καί ἀκούσατε».
Ἀφοῦ λοιπόν οὕτω παρεσκεύασε τά πράγματα ὁ ψευδασκητής ἐκεῖνος, ἐξέχεε τέλος καί τόν ἰόν, ὡς ὄφις, καί λέγει· «Αὗται αἱ Εἰκόνες, τάς ὁποίας προσκυνοῦν οἱ Χριστιανοί, βασιλεῦ, δέν εἶναι ἅγιαι, ἀλλά εἴδωλα Ἑλληνικά καί ἀκάθαρτα. Ὁ Θεός εἶπεν εἰς τόν Μωυσῆν νά μή προσκυνήση κανένα ὁμοίωμα ἐπί τῆς γῆς. Διατί λοιπόν οἱ πεπλανημένοι ἄνθρωποι προσκυνοῦν τάς σανίδας; Αὐτά δέν εἶναι τῆς Χριστιανικῆς τάξεως, βασιλεῦ, οὔτε εἶναι δίκαιον νά εὑρίσκωνται εἰς τάς Ἐκκλησίας Εἰκόνες, διότι μάλιστα μιαίνεται ἀπ’ αὐτάς ἡ Ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ καί ἐξομοιοῦται μέ τούς βωμούς τῶν Ἑλλήνων, εἰς τούς ὁποίους εἶχον τά εἴδωλα. Διά τοῦτο, ἐάν θέλης νά σέ κάμη ὁ Θεός πολυήμερον καί πολυχρόνιον καί νά σέ ἀξιώση καί τῆς Βασιλείας του, πρόσταξε νά τάς ἐκβάλουν ἀπό τήν ἁγίαν μας Ἐκκλησίαν, διότι, ἐάν δέν κάμης αὐτό, ἡ ἁμαρτία τοῦ κόσμου, ὅστις τάς προσκυνεῖ, θά εἶναι ἐπί τοῦ τραχήλου σου».
Ταῦτα ὡς ἤκουσεν ὁ βασιλεύς, καθό ἄνθρωπος, παρεπλανήθη ὁ ταλαίπωρος καί ὑπεσχέθη νά κάμη κατά τό θέλημά του. Ἐπιστρέψας λοιπόν τό ταχύτερον εἰς τά βασίλεια, διά νά μή ἐξημερώση καί γνωσθῆ ἡ ἀπουσία του, λέγει πρός τόν Θεοδόσιον· «Πώς σοῦ ἐφάνησαν οἱ λόγοι τού Ἀσκητοῦ;» Ἀπεκρίθη ὁ Θεοδόσιος· «Ὡς λόγια τοῦ Θεοῦ, πολυχρονεμένε βασιλεῦ, διά τοῦτο ἄς τόν ἀκούσωμεν, ἐπειδή τοιοῦτος προορατικός καί πνευματοφόρος Ἀσκητής εἶναι». Παρευθύς λοιπόν ἐφανέρωσεν ὁ ἀσυνείδητος βασιλεύς τήν βουλήν του καί ὥρισεν εἰς ὅλας τάς Ἐκκλησίας νά καταβιβάσουν τάς ἁγίας Εἰκόνας· ἐγένετο δέ πάλιν μεγάλη σύγχυσις εἰς τόν λαόν κατά τοῦ βασιλέως.
Κατ’ ἐκεῖνον τόν καιρόν ἦτο Πατριάρχης εἰς τήν Κωνσταντινούπολιν ὁ Ἅγιος Νικηφόρος (806 – 815), ὅστις ἦτο γέννημα καί θρέμμα τῆς αὐτῆς πόλεως, Θεοδώρου καί Εὐδοκίας τῶν ἀρχόντων υἱός, ἦτο δέ ὁ πατήρ του Θεόδωρος γραφεύς τῶν βασιλικῶν προσταγμάτων καί ἐμαρτύρησε διά τάς ἁγίας Εἰκόνας ἐπί τῆς βασιλείας τοῦ Κοπρωνύμου Κωνσταντίνου. Αὐτόν λοιπόν τόν Πατριάρχην προσέταξεν ὁ βασιλεύς νά βεβαιώση τό θέλημά του. Ἐπειδή ὅμως ἐκεῖνος δέν τόν ἤκουσεν, ἀλλά μάλιστα τόν ὠνόμαζεν αἱρετικόν καί εἰκονομάχον, τόν ἐξώρισεν εἰς τήν νῆσον Θάσον, ἐκεῖ δέ τόν ἐφυλάκισεν εἰς φυλακήν σκοτεινήν, ἔθεσε δέ ἄλλον Πατριάρχην ὁμόγνωμον του, τόν Θεόδοτον Α’ (815 – 821), τόν καί Κασσιτερᾶν ἐπιλεγόμενον(5). Κατά τάς ἡμέρας ἐκείνας ἦσαν καί οἱ μεγάλοι Ἅγιοι καί Ὁμολογηταί Πατέρες Θεόδωρος ὁ Στουδίτης (Νοεμβρίου ια’) καί Ἰωσήφ ὁ Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης (Ἰουλίου ιδ’) οἱ αὐτάδελφοι, υἱοί ἀμφότεροι τοῦ Φωτεινοῦ καί τῆς Θεοκτίστης. Θεοφύλακτος ὁ Ἐπίσκοπος Νικομηδείας (Μαρτίου η’), Μιχαήλ ὁ Ἐπίσκοπος Συνάδων (Μαΐου κγ’), Αἰμιλιανός ὁ Κυζίκου (Αὐγούστου η’), Εὐθύμιος ὁ Σάρδεων (Δεκεμβρίου κς’), Θεοφάνης ὁ Ἡγούμενος τοῦ Μεγάλου Ἀγροῦ (Μαρτίου ιβ’) (6), Στέφανος ὁ Ἡγούμενος τῆς Τριγλίας (Μαρτίου κς’), Μακάριος ὁ Ἡγούμενος τῆς Πελεκητῆς (Ἀπριλίου α’), Ἰωάννης ὁ Ἡγούμενος τῶν Καθαρῶν (Ἀπριλίου κζ’), καί ὅμως ἅπαντας τούτους σκληρῶς ἐβασάνισεν ὁ ἀσεβέστατος.
Τούς Ἁγίους τούτους ἐξώρισεν ὁ τύραννος εἰς διαφόρους τόπους. Τόν Ἅγιον Θεόδωρον τόν Στουδίτην ἐξώρισε τότε εἰς τήν λίμνην τῆς Ἀπολλωνιάδος, τόν δέ ἀδελφόν του Ἰωσήφ ἐνέκλεισεν εἰς σκοτεινοτάτην φυλακήν, εἶτα δέ καί εἰς ἄλλας ἐξορίας καί κακώσεις ἀμφοτέρους τούς ἀδελφούς καθυπέβαλε. Τόν θεῖον Θεοφύλακτον ἐξώρισεν εἰς τήν πόλιν Στρόβιλον, εἰς τήν ὁποίαν ἔμεινε τριάκοντα χρόνους πάσχων ποικιλοτρόπως. Τόν Μιχαήλ ἐξώρισεν εἰς τήν Εὐδοκιάδα πόλιν· τόν Αἰμιλιανόν ὁμοίως, τόν Εὐθύμιον ὡσαύτως· τόν Θεοφάνην ἀπέκλεισεν εἰς τά βασίλεια τοῦ Ἐλευθερίου, ἐντός κελλίου σκοτεινοτάτου, εἰς τό ὁποῖον παρέμεινεν ἔγκλειστος δύο χρόνους· μετά ταῦτα ἐξώρισεν αὐτόν εἰς τήν νῆσον Σαμοθράκην, εἰς τήν ὁποίαν καί ἀνεπαύθη. Τόν Στέφανον πρῶτον μέν ὥρισε νά ραβδίσουν σφοδρῶς, ἔπειτα νά τόν ἐρωτήσουν, ἐάν θελήση νά πατήση τήν Εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, ἐάν δέ δέν θελήση νά τόν ἐξορίσουν· τόν Μακάριον ἐφυλάκισεν εἰς βαθεῖαν φυλακήν, ὁμοίως καί τόν Ἰωάννην· ὥρισε δέ πρῶτον μέν νά τόν δείρουν εἰς τό πρόσωπον μέ νεῦρα ξηρά βοῶν, ἔπειτα νά τόν φυλακίσουν· τέλος τόν ἐξώρισεν εἰς τό φρούριον τοῦ Πενταδακτύλου. Καί ἄλλους δέ πολλούς Ἁγίους ἐβασάνισε, πλήν δέ τούς ἀναφέρω χάριν συντομίας.
Τέλος ἐφονεύθη καί ὁ Λέων αὐτός εἰς τόν Ναόν τοῦ Φόρου καί ἐβασίλευσε Μιχαήλ Β’ ὁ Τραυλός (820 – 829), ὅστις ἦτο ἀπό τό Ἀμόριον καί αὐτός εἰκονομάχος. Τοῦτον ἀποθανόντα διεδέχθη ὁ υἱός του Θεόφιλος (829 – 842), μετά τῆς συζύγου του Θεοδώρας. Ἦτο δέ καί αὐτός ὁμοίως εἰκονομάχος καί μάλιστα θηριοδέστερος καί χειρότερος ἀπό τούς προκατόχους του βασιλεῖς, πλήν παρ’ ὅλας τάς κακίας του εἶχε καί μίαν καλωσύνην, τήν δικαιοσύνην καί ἔκρινε δικαίως τόν κόσμον. Λέγεται μάλιστα περί τούτου, ὅτι κατά τό διάστημα τῆς βασιλείας του, ἄρχων τις, ἐκ τῶν πρώτων τοῦ παλατίου, ἐξηνάγκασε χήραν τινά ἀρχόντισσαν νά τοῦ παραδώση ἕνα πλοῖον, τό ὁποῖον εἶχεν. Ὡς δέ ἔμαθεν αὐτό ὁ βασιλεύς, ἤναψε μεγάλην πυράν εἰς τό μέσον τῆς ἀγορᾶς καί τόν κατέκαυσε. Ἀλλά καί ἄλλου ἀδίκου ἄρχοντος κατέκαυσε τό γένειον ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων τῆς πόλεως. Ὅμως ἔκαμε καί αὐτός μεγάλην σύγχυσιν εἰς τήν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ καί οἱ Ἅγιοι ἐπειράζοντο καί ἐβασανίζοντο διά τάς ἁγίας Εἰκόνας.
Κατά τήν ἐποχήν ἐκείνην ἦσαν οἱ Ἅγιοι Μεθόδιος ὁ Ἐπίσκοπος τότε Κυζίκου, ὁ μετά τόν θάνατον τοῦ Θεοφίλου τούτου πατριαρχεύσας τῆς Κωνσταντινουπόλεως (Ἰουνίου ιδ’)(7), Θεόδωρος (Δεκεμβρίου κζ’) καί Θεοφάνης (Ὀκτωβρίου ια’) οἱ αὐτάδελφοι, υἱοί μέν τοῦ Σαβαΐτου Ἰωνᾶ (Σεπτεμβρίου κα’), μαθηταί δέ Μιχαήλ τοῦ Συγκέλλου τῶν Ἱεροσολύμων (Δεκεμβρίου ιη’) καί ἄλλοι πολλοί ἐνάρετοι καί Θεοφόροι Πατέρες, τούς ὁποίους ἐβασάνισεν ὁ Θεόφιλος. Εἶχε δέ οὗτος ὁδηγόν, ὅστις τόν καθωδήγει εἰς τήν μανίαν ταύτην καί διδάσκαλόν του τινά, τόν ὁποῖον μέτά τόν θάνατον τοῦ ὁμόφρονος αὐτοῦ ψευδοπατριάρχου Ἀντωνίου Α’ τοῦ Κασσιμάτη (821 – 836), ἀνεκήρυξε καί Πατριάρχην Κωνσταντινουπόλεως, Ἰωάννην Ζ’ τόν καλούμενον Γραμματικόν (836 – 842), τόν καί Ἰαννῆν καί μάγον καί υἱόν λεκανομαντείας ἐπονομαζόμενον, ἐπειδή καί περί τά τοιαῦτα ἦτο εἰδικευμένος ὁ ἀνόσιος. Ἔλεγον δέ τοῦτον Ἰαννῆν ἐπειδή οὕτως ὠνομάζετο εἷς ἐκ τῶν μάγων τοῦ Φαραώ, τῶν ἀντιστρατευθέντων εἰς τόν Μωυσέα καί τόν Ἀαρών (Β’ Τιμ. γ’ 8, Εξ. ζ’ 11). Εἶχε δέ ὁ Ἰωάννης οὗτος συντρόφους του τούς Ἀντώνιον, Θεόδοτον, Θεόδωρον καί Λήζικα τούς δαιμονιάρχας, οἵτινες ὅλοι ὁμοῦ παρεκίνουν τόν βασιλέα εἰς περισσοτέραν αἵρεσιν μέ τάς μαγείας καί γοητείας καί τάς ἄλλας δαιμονικάς τέχνας των. Ἔλεγον δέ οἱ ἀσεβέστατοι οὗτοι· «Μηδέ τά λείψανα τῶν Ἁγίων δέν εἶναι δίκαιον νά προσκυνοῦν οἱ Χριστιανοί».
Ὑπό τοιούτων λοιπόν ὁδηγῶν καθοδηγούμενος ὁ θεομισής Θεόφιλος ποικιλοτρόπως τούς Ἁγίους τῆς Πίστεως Ὁμολογητάς ἐβασάνισε. Τόν Ἅγιον Μεθόδιον Ἐπίσκοπον τότε Κυζίκου, ἀνακαλέσας ἐκ τῆς ἐξορίας, εἰς τήν ὁποίαν τόν εἶχεν ἐξορίσει ὁ πατήρ του, ἠνάγκαζε βιαίως νά ἀρνηθῆ τάς ἁγίας Εἰκόνας. Τούτου δέ ἐμμένοντος εἰς τήν εὐσέβειαν διέταξε νά τόν δείρουν εἰς τό στόμα καί νά θραύσουν τούς ὀδόντας του. Εἶτα ἐξώρισεν αὐτόν εἰς τήν νῆσον τοῦ Ἀντιγόνου. Ὡς νά μή ἤρκει δέ τοῦτο ἐπρόσταξε νά ἐγκλεισθῆ εἰς σκοτεινότατον τάφον ὁμοῦ μέ δύο ληστάς. Τελευτήσαντος δέ μετ’ ὀλίγον τοῦ ἑνός ληστοῦ ἐπρόσταξεν ὁ θηριόψυχος νά μείνη ἐκεῖ μέσα εἰς τόν τάφον καί ὁ νεκρός καί ὁ Ἅγιος πρός μεγαλυτέραν βάσανον! Τούς αὐταδέλφους Θεόδωρον καί Θεοφάνην διέταξε καί τούς ἐχάραξαν εἰς τά βλέφαρα καί τό πρόσωπον μέ ψηφία κοπτερά, γράψαντες ἐπ’ αὐτῶν δώδεκα στίχους, οἱ ὁποῖοι ἔλεγον οὕτω· «Πάντων ποθούντων προστρέχειν πρός τήν πόλιν, ὅπου πάναγνοι τοῦ Θεοῦ Λόγου πόδες, ἔστησαν εἰς σύστασιν τῆς οἰκουμένης, ὤφθησαν οὗτοι τῷ σεβασμίω τόπω σκεύη πονηρά δεισιδαίμονος πλάνης. Ἐκεῖσε πολλά λοιπόν ἐξ ἀπιστίας πράξαντες δεινά αἰσχρά δυσσεβοφρόνως, ἐκεῖθεν ἠλαθησαν ὡς ἀποστάται. Πρός τήν πόλιν δέ τοῦ Κράτους πεφευγότες, οὐκ ἐξαφῆκαν τάς ἀθέσμους μωρίας. Ὅθεν γραφέντες ὡς κακοῦργοι τήν θέαν, κατακρίνονται καί διώκονται πάλιν».
Ἔγραψε δέ ταῦτα ὁ ἀσεβής βασιλεύς, διότι οἱ Ἅγιοι οὗτοι ἦσαν ἀπό τά Ἱεροσόλυμα. Σημαίνουν δέ οἱ στίχοι οὗτοι τά ἑξῆς· «Οἱ μέν ἄνθρωποι ὅλοι ἐπιθυμοῦν νά ὑπάγουν εἰς τά Ἱεροσόλυμα, ἐκεῖ ὅπου ἐστάθησαν οἱ ἅγιοι πόδες τοῦ Χριστοῦ, διά τήν σύστασιν καί τήν σωτηρίαν τοῦ κόσμου. Οὗτοι δέ ἐφάνησαν εἰς ἐκεῖνον τόν τόπον τόν ἅγιον δοχεῖα πονηρά τῆς κακῆς πλάνης. Ἐκεῖ λοιπόν πολλά πράξαντες ἀπό τήν ἀπιστίαν των, ἐξεδιώχθησαν ὑπό τῶν ἀνθρώπων τοῦ τόπου ἐκείνου, ἐλθόντες δέ ἐδῶ εἰς τήν πόλιν τοῦ βασιλέως, δέν ἀφῆκαν τάς παρανόμους μωρίας. Διά τοῦτο τούς ἐγράψαμεν εἰς τό πρόσωπον ὡς κακούς ἀνθρώπους· ὅθεν τούς κατακρίνομεν καί τούς διώκομεν καί πάλιν». Αὐτούς τούς στίχους ἔγραψεν· ἔπειτα τόν μέν Θεόδωρον ἐφυλάκισεν εἰς τήν Κωνσταντινούπολιν, τόν δέ Θεοφάνην ἐξώρισεν εἰς τήν Θεσσαλονίκην. Ἀλλά καί ἄλλας πολλάς παρανόμους πράξεις ἔκαμεν ὁ τρισάθλιος.
Πλήν αὐτός τοιοῦτος μέν ἦτο εἰς τήν αἵρεσιν. Ἡ δέ γυνή τούτου ἡ βασίλισσα Θεοδώρα, τούς μέν Ὀρθοδόξους καί προσκυνητάς τῶν ἁγίων Εἰκόνων ἐτίμα κρυφίως διά τόν φόβον τοῦ βασιλέως, τούς δέ αἱρετικούς εἰκονομάχους ἐμίσει καί ἀπεστρέφετο. Ἐλυπεῖτο δέ διά τήν ἀπώλειαν τοῦ ἀνδρός της, πλήν δέν ἠδύνατο νά κάμη τίποτε, γνωρίζουσα τήν ὠμότητα καί τήν ἀπανθρωπιάν τοῦ βασιλέως. Ἀλλά καί ἄν ποτε τοῦ ἀνέφερέ τι δι’ οἱανδήποτε ὑπόθεσιν, αὐτός τήν ἀπεστρέφετο δεικνύων σχῆμα ἀσυμπαθές πρός αὐτήν. Ὅθεν ἠναγκάζετο νά σιωπᾶ πάντοτε καί μόνον τόν Θεόν παρεκάλει νά φωτίση τόν ἄνδρα της καί νά τόν ἐπαναφέρη ἀπό τήν πλάνην του. Εἶχε δέ ἡ ἀοίδιμος ἐκείνη βασιλίς καί ἁγίας Εἰκόνας κρυφά ἠσφαλισμένας εἰς ἕνα κιβώτιον καί τάς προσεκύνει τακτικώς.
Ἡμέραν δέ τινα, ἐνῶ ἡ μακαρία Θεοδώρα ἐπρόκειτο νά προσκυνήση καί νά ἀσπασθῆ τάς ἁγίας Εἰκόνας, ἐλησμόνησε νά κλείση τήν θύραν τοῦ κελλίου της, ὅπως ἐσυνήθιζε, διά νά μή τήν ἴδη κανείς. Εἷς δέ νάνος, ἠλίθιος, τραυλός, κακόμορφος καί πάσχων τόν νοῦν, τόν ὁποῖον εἶχεν ὁ βασιλεύς διά νά γελοῦν μετ’ αὐτοῦ, Δένδερις ὀνομαζόμενος, ἐπῆγε παίζων καί εἰσῆλθεν εἰς τό κελλίον τῆς βασιλίσσης κατά τήν ὥραν ἐκείνην. Ὡς δέ εἶδε τήν βασίλισσαν νά ἀσπάζεται τάς ἁγίας Εἰκόνας, ἔδραμεν εἰς τόν βασιλέα Θεόφιλον καί μέ λόγους καί σχήματα ἔδιδεν εἰς τόν Θεόφιλον νά ἐννοήση ὅτι ἡ βασίλισσα ἔχει εἰς τό κελλίον της Εἰκόνας καί τάς προσκυνεῖ. Τότε ὁ Θεόφιλος ἐπῆγε εἰς τήν Θεοδώραν καί τῆς λέγει· «Δέν εἶσαι σύ Χριστιανή;» Ἀπεκρίθη ἡ βασίλισσα· «Ναί, βασιλεῦ, Χριστιανή εἶμαι». Λέγει πρός αὐτήν ὁ βασιλεύς· «Διατί λοιπόν προσκυνεῖς τά εἴδωλα;» Ἠρώτησεν ἡ βασίλισσα· «Ποῖος τό λέγει αὐτό;» Ἀπεκρίθη ὁ βασιλεύς· «Ὁ Δένδερις μοῦ τό εἶπε». Λέγει τότε ἡ βασίλισσα· «Ὢ τόν τρισκατάρατον· ἐγώ βασιλεῦ ἐκύτταζα εἰς τόν καθρέπτην καί ἐκτενιζόμην. Ἰδών δέ αὐτός τό σῶμα μου εἰς τόν καθρέπτην ἠρώτησε· «Μάννα, τί τά;» Ἐγώ δέ τοῦ εἶπον· «Εἶναι τό νινίον μου». Τοῦτο ἀκούσας ὁ βασιλεύς, τήν ἐπίστευσε καί πλέον δέν τῆς εἶπε τίποτε(8).
Μετά τόν πέμπτον χρόνον τῆς βασιλείας τοῦ Θεοφίλου ἐπῆγαν Ἀγαρηνοί μέ στράτευμα πολύ εἰς τό Ἀμόριον, τήν πατρίδα του, καί τήν ἐλεηλάτησαν καί ἄλλους μέν ἐκ τῶν Χριστιανῶν, οἵτινες ἦσαν πλῆθος πολύ, ἐφόνευσαν, ἄλλους δέ συνέλαβον αἰχμαλώτους καί τούς ἐπῆγαν εἰς τήν Συρίαν. Τότε ἐμαρτύρησαν καί οἱ Ἅγιοι Τεσσαράκοντα δύο Μάρτυρες, οἱ ἑορταζόμενοι κατά τήν ς’ (6ην) τοῦ μηνός Μαρτίου(9). Ὁμοίως ἄλλοι Ἀγαρηνοί ἔπλευσαν μέ πλοῖα εἰς τάς Κυκλάδας νήσους, ἐκινδύνευε δέ μεγάλως καί αὐτή ἡ Κωνσταντινούπολις, ὄχι μόνον ἀπό τήν εἰκονομαχίαν, ἀλλά καί ἀπό πεῖναν καί ψῦχος καί σεισμούς φοβερούς, οἵτινες ἐγίνοντο κατά τόν καιρόν ἐκεῖνον. Ὁ ταλαίπωρος ὅμως Θεόφιλος δέν συνήρχετο ἀπό τούς φοβερισμούς τοῦ Θεοῦ, ἀλλά ἔμενεν εἰς τήν αἵρεσίν του καί ἔκαμεν εἰς τήν βασιλείαν δώδεκα χρόνους. Μετά ταῦτα ἦλθεν εἰς αὐτόν ἀσθένεια φρικτή εἰς τήν καρδίαν τόσον, ὥστε ἠνοίχθη τό στόμα του καί ἐφαίνοντο ὅλα τά ἐντόσθιά του.
Βλέπουσα ἡ βασίλισσα Θεοδώρα ὅτι τυραννεῖται ὁ Θεόφιλος, ἐκάθητο εἰς τό προσκέφαλόν του καί ἐλυπεῖτο. Ἐκεῖ ἀπεκοιμήθη ἀπό τήν λύπην καί εἶδεν εἰς τόν ὕπνον της τήν Κυρίαν Θεοτόκον, βαστάζουσαν τόν Χριστόν ὡς Βρέφος εἰς τάς ἀγκάλας της καί ἱσταμένην ἐπάνωθεν τοῦ Θεοφίλου μέ πολλούς Ἀγγέλους, τούς ὁποίους προσέτασσε καί τόν ἔδερον διά τάς ἁγίας Εἰκόνας καί παρευθύς ἐξύπνησε. Τότε ἤκουσε τόν βασιλέα νά φωνάζη μεγαλοφώνως· «Ἀλλοίμονον εἰς ἐμέ τόν ἄθλιον, ἀλλοίμονον! διά τάς ἁγίας Εἰκόνας δέρομαι τόσον ἀσυμπάθητα ὁ ταλαίπωρος». Παραμιλῶν λοιπόν τοιουτοτρόπως εἶδεν ὑπηρέτην του τινά, Θεόκτιστον ὀνόματι, νά φορῆ ἐγκόλπιον εἰς τόν λαιμόν, τό ὁποῖον εἶχε ζωγραφισμένον τόν Χριστόν. Ὡς λοιπόν εἶδε τοῦτον, ἔκαμε νεῦμα πρός αὐτόν νά ὑπάγη πλησίον του. Ἐπλησίασε τότε ἐκεῖνος μετά πολλοῦ φόβου, νομίζων, ὅτι θέλει τόν φονεύσει· αὐτός ὅμως ἐτράβηξε καί ἐξέβαλεν ἀπό τόν λαιμόν ἐκείνου τό ἐγκόλπιον καί τό ἠσπάσθη. Παρευθύς τότε, ὣ τοῦ θαύματος! ἔκλεισε τό στόμα του. Ἡ δέ βασίλισσα Θεοδώρα, ὡς εἶδεν, ὅτι δέχεται τάς ἁγίας Εἰκόνας, ἐπῆγεν εἰς τό κελλίον της καί τοῦ ἔφερε τήν ἁγίαν Εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Παναγίας, τάς ὁποίας ἀσπασθείς ὁ βασιλεύς παρέδωκε τό πνεῦμα.
Μετά τόν θάνατον τοῦ Θεοφίλου ἐβασίλευσεν ὁ υἱός του Μιχαήλ Γ’ (842 – 867), τεσσάρων ἐτῶν παιδίον, μετά τῆς μητρός του Θεοδώρας. Παρευθύς τότε ἡ Θεοδώρα ἔστειλεν ὁρισμούς εἰς πᾶσαν χώραν καί τόπον νά ἐλευθερωθοῦν οἱ φυλακισμένοι καί ἐξωρισμένοι διά τάς ἁγίας Εἰκόνας, τούς ὁποίους ἐβασάνισεν ὁ ἄνδρας της Θεόφιλος. Τότε ἐξεδίωξεν ἀπό τόν Πατριαρχικόν θρόνον τόν μάντιν Ἰωάννην Ζ’ καί ἔφερε τόν Ἅγιον Μεθόδιον, ὅστις ἦτο τότε ἐγκεκλεισμένος εἰς τάφον, ὡς εἴπομεν ἀνωτέρω, καί μόνον ὅσον ἐφαίνετο τό πρόσωπόν του ἀνέπνεε. Τόν καιρόν ἐκεῖνον ὁ Μέγας Ἰωαννίκιος ὁ Ἀσκητής ἦτο εἰς τό ὄρος τῆς Προύσης· ἐπίσης καί ὁ Ἅγιος Ἀρσάκιος ὁ ἀληθής δοῦλος τοῦ Θεοῦ, οἱ ὁποῖοι ἐξ ἀποκαλύψεως Θεοῦ ἐπῆγαν εἰς τόν πύργον της Νικομηδείας τοῦ Ἁγίου Διομήδους καί εὗρον τόν Ἀσκητήν Ἡσαΐαν καί τοῦ εἶπον· «Ὁρίζει ὁ Θεός νά ὑπάγωμεν εἰς τήν Κωνσταντινούπολιν πρός τήν βασίλισσαν καί πρός τόν Πατριάρχην Μεθόδιον, νά ἀναστηλώσωμεν τήν Ὀρθοδοξίαν τῶν ἁγίων Εἰκόνων, ὅτι οὕτω λέγει ὁ Θεός· ἔπαυσαν οἱ ἐχθροί τοῦ Θεοῦ καί τῶν Εἰκόνων· ἔπαυσε καί ἡ εἰκονομαχία καί ἀπό τοῦ νῦν θέλει εἶσθαι εἰρήνη καί εὐσέβεια». Ταῦτα εἶπον οἱ Πατέρες καί ἀνεχώρησαν εἰς Κωνσταντινούπολιν.
Ἐπῆγαν λοιπόν οἱ Ὅσιοι οὗτοι πρός τόν Πατριάρχην Μεθόδιον καί τοῦ εἶπον τήν ὑπόθεσιν· ὁ δέ Πατριάρχης, ὡς τούς ἤκουσε, τούς ἐπῆρε μαζί του καί ἐπῆγαν εἰς τήν βασίλισσαν Θεοδώραν, πρός τήν ὁποίαν εἶπον· «Παρακαλοῦμεν σε, ὦ εὐσεβεστάτη βασίλισσα, πρόσταξε νά ἀνακαινισθοῦν αἱ Ἐκκλησίαι τοῦ Θεοῦ, νά ἀπολαύσουν καί πάλιν τόν πρῶτον στολισμόν καί τήν εὐπρέπειαν, τήν ὁποίαν εἶχον, διά νά στερεωθῆ ἡ Πίστις τῶν Χριστιανῶν εἰς τάς ἡμέρας σου, νά ἔχης καί σύ καί τά τέκνα σου μνημόσυνον αἰώνιον». Ἀπεκρίθη ἡ βασίλισσα μετά πολλῆς ταπεινώσεως καί λέγει πρός αὐτούς· «Δέχομαι τούς λόγους σας, τίμιοι καί Ἅγιοι Πατέρες· πλήν ἀκούσατε καί ἐμοῦ· Σᾶς πληροφορῶ ὅτι καί ἐγώ ἀπ’ ἀρχῆς ἤμουν Ὀρθόδοξος, προσκυνοῦσα εἰς τό κρυπτόν τάς ἁγίας Εἰκόνας, διά νά μέ πιστεύσετε δέ, ἰδού καί ἡ ἀπόδειξις». Ταῦτα δέ εἰποῦσα ἀνέσυρε παρευθύς ἀπό τοῦ στήθους της ἐγκόλπιον Εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Παναγίας, καί τήν ἠσπάσθη λέγουσα· «Εἴς τις δέν προσκυνεῖ τήν Εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, καί πάντων τῶν Ἁγίων, ἄς ἔχη τό ἀνάθεμα». Τοῦτο ἰδόντες οἱ Ἅγιοι Πατέρες ἐκεῖνοι ἐδόξασαν τόν Θεόν διά τήν Πίστιν τῆς βασιλίσσης· αὕτη δέ τούς λέγει· «Μίαν χάριν ζητῶ ἀπό τήν ἁγιωσύνην σας, Πατέρες τίμιοι». Ἠρώτησεν ὁ Πατριάρχης· «Ποῖον εἶναι τό ζήτημά σου, βασίλισσα;» Ἀπεκρίθη ἡ Θεοδώρα· «Σᾶς παρακαλῶ, Πατέρες Ἅγιοι, ἱκετεύσατε τόν Θεόν νά σώση τόν βασιλέα Θεόφιλον, τόν ἄνδρα μου, ὅστις, ὡς γνωρίζετε, ἦτο αἱρετικός ὁ ταλαίπωρος, καί νομίζω, ὅτι ἐξ ἅπαντος θά εἶναι κολασμένος».
Εἰς τήν παράκλησιν ταύτην τῆς βασιλίσσης ὁ Πατριάρχης ἀπεκρίθη· «Ἔξω τῆς δυνάμεώς μας εἶναι ἡ ἐπιθυμία σου, βασίλισσα· πλήν ἡ φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ εἶναι μεγάλη καί ἴσως εἰσακούση τῆς δεήσεώς μας, νά τόν σώση· ἀλλ’ ἄς νηστεύσωμεν ὅλοι καί ἡμεῖς καί ἡ βασιλεία σου, καί ὅλον τό προσωπικόν τοῦ παλατίου σου ἀπό μικροῦ ἕως μεγάλου. Δεηθῆτε ἀφ’ ἑνός σεῖς οἱ τοῦ παλατίου μετά δακρύων εἰς τόν Θεόν, ἡμεῖς δέ ἀφ’ ἑτέρου Κλῆρος καί λαός ἄς κάμωμεν ὁλονυκτίους δεήσεις ἐν τῷ Ναῷ τοῦ Θεοῦ καί ὁ φιλάνθρωπος Θεός, ὅστις δέν ἐπιθυμεῖ νά κολασθῆ ὁ ἄνθρωπος, ἴσως κάμη ἔλεος εἰς τόν ἄνδρα σου. Πρό πάντων δέ κάμε ἐλεημοσύνην ἱκανήν εἰς τούς πτωχούς καί τούς ξένους, ἐλευθέρωσε καί τούς ἐπιθυμοῦντας τήν ἐλευθερίαν δούλους σου, καί οὕτω δεήθητι εἰς τόν Θεόν». Ταῦτα εἰπόντων ἐπέστρεψεν ἕκαστος εἰς τά ἴδια. Κατά δέ τήν ἑπομένην ἐκάλεσεν ὁ Πατριάρχης τόν Κλῆρον καί τόν λαόν ὅλον ἀπό μικροῦ ἕως μεγάλου, Ἐπισκόπους, Ἀρχιερεῖς, Ἱερεῖς, Μοναχούς, Ἀσκητάς, λαϊκούς, ἄνδρας, γυναῖκας, νέους καί γέροντας νά προσέλθουν εἰς τόν Ναόν. Ἦσαν δέ μεταξύ τῶν προσελθόντων οἱ Ἅγιοι Θεοφάνης καί Θεόδωρος οἱ Γραπτοί καί αὐτάδελφοι, Μιχαήλ ὁ Ἡγούμενος καί Σύγκελλος, καί ἄλλοι Ἅγιοι πολύ ἐνάρετοι καί θαυματουργοί Πατέρες, οἱ ὁποῖοι συνήχθησαν μετά τοῦ Πατριάρχου εἰς τήν Μεγάλην Ἐκκλησίαν, καί ἐκεῖ προσηύχοντο καθ’ ὅλην τήν πρώτην ἑβδομάδα τῆς ἁγίας Τεσσαρακοστῆς, τήν ὁποίαν διηνύσαμεν, δεόμενοι εἰς τόν Θεόν μέ νηστείαν, ἀγρυπνίαν καί δάκρυα διά τόν βασιλέα Θεόφιλον.
Ἀλλά καί ἡ βασίλισσα Θεοδώρα ἐδέετο ὁμοίως τοῦ Θεοῦ μέ ὅλους τούς ἀνθρώπους τοῦ παλατίου εἰς ἄλλον Ναόν τῆς Θεοτόκου. Πρός τό ἐξημέρωμα τοῦ Σαββάτου ἡ Θεοδώρα ἀπό τήν πολλήν λύπην της ἔπεσεν εἰς ἔκστασιν καί τότε ἐφάνη εἰς αὐτήν, ὡς νά εὑρέθη εἰς τόν λεγόμενον φόρον πλησίον τοῦ ὑψηλοῦ κίονος, τόν ὁποῖον ἔστησεν ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος. Ἐκεῖ εἶδε πολλούς μαύρους, οἵτινες ἤρχοντο πρός τήν ἀγοράν κρατοῦντες εἰς τάς χεῖρας των διάφορα βασανιστικά ὄργανα· ἄλλος σπάθην, ἄλλος μάχαιραν, ἄλλος ράβδον, ἄλλος τσιμπίδα, καί ἄλλοι ἄλλα φοβερώτερα ὄργανα. Ἐν τῷ μέσω τούτων ὅλων εἶδε τόνΘεόφιλον γυμνόν καί συρόμενον χωρίς λύπην. Εὐθύς δέ τότε, γνωρίσασα αὐτόν, ἔδραμενν ὄπισθέν του, νά ἴδη ποῦ θά τόν ὑπάγωσιν. Εἶδε λοιπόν ὅτι οἱ μαῦροι ἐκεῖνοι ἔφερον τόν Θεόφιλον ἕως τήν πύλην, ἥτις ὠνομάζετο Χαλκῆ. Ἐκεῖ ἐκάθητο Βασιλεύς φοβερός εἰς θρόνον λαμπρόν, ἐνώπιον δέ τούτου ἔστησαν τόν Θεόφιλον δεδεμένον. Τότε ἡ βασίλισσα Θεοδώρα δραμοῦσα προσέπεσεν εἰς τούς πόδας τοῦ φοβεροῦ ἐκείνου Βασιλέως καί παρεκάλει αὐτόν διά τόν ἄνδρα της. Μετά πολλήν δέ ὥραν, ἀνοίξας ὁ Βασιλεύς τό στόμα του, λέγει πρός αὐτήν· «Ὦ γύναι, μεγάλη σου ἡ πίστις. Γίνωσκε, ὅτι διά τά δάκρυά σου καί τήν πίστιν σου καί διά τάς παρακλήσεις τῶν Ἱερέων μου δίδω συγχώρησιν εἰς τόν ἄνδρα σου Θεόφιλον». Ταῦτα δέ εἰπών, ἐπρόσταξε τούς δούλους νά λύσουν τόν Θεόφιλον καί νά τόν παραδώσουν εἰς τήν βασίλισσαν. Τότε ἐκεῖνη τῆς ἐφάνη, ὅτι λαβοῦσα αὐτόν ἐπέστρεφε μετά χαρᾶς μεγάλης.
Τό ὅραμα τοῦτο ἰδοῦσα ἡ βασίλισσα πάραυτα ἐξύπνησεν. Ὁ δέ Πατριάρχης Μεθόδιος, ὅταν ἔφθασε τό Σάββατον ὡσάν χθές, ἔλαβε τεμάχιον χάρτου ἀγράφου καί ἔγραψεν ἐπ’ αὐτοῦ ὅλων τῶν αἱρετικῶν βασιλέων τά ὀνόματα· κάτωθι δέ αὐτῶν ἔβαλε τελευταῖον καί τό ὄνομα τοῦ Θεοφίλου· ἔπειτα τό ἐσφράγισεν ἔμπροσθεν τῶν Ἁγίων Πατέρων καί τό ἔθεσε κάτωθεν τῆς Ἁγίας Τραπέζης. Κατά τήν δέησιν δέ ἐκείνην εἶδε καί αὐτός καθ’ ὕπνον Ἄγγελον Θεοῦ, ὅστις τοῦ εἶπεν· «Ἰδού ἠκούσθη, Ἀρχιεπίσκοπε, ἡ πρός τόν Θεόν δέησίς σου διά τόν Θεόφιλον, διά τοῦτο μή πειράζης πλέον τόν Θεόν». Θέλων δέ νά γνωρίση τήν ἀλήθειαν, ἐάν εἶναι ἀληθινόν τό ὅραμά του, ἐπῆγεν εἰς τήν ἁγίαν Τράπεζαν καί ἀπεσφράγισε τό χαρτίον. Καί τότε, ὤ τῶν θαυμασίων σου, Κύριε! τῶν μέν ἄλλων αἱρετικῶν τά ὀνόματα εὗρε γραμμένα ὡς ἦσαν, μόνον δέ τοῦ βασιλέως Θεοφίλου τό ὄνομα ἔλειπε. Τό θαῦμα τοῦτο ὡς ἤκουσεν ἡ βασίλισσα καί ὅλος ὁ κόσμος, ἐχάρησαν δοξάζοντες τόν Θεόν. Τότε ὥρισε νά συναχθοῦν ὅλοι εἰς τήν Μεγάλην τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησίαν μέ τούς τιμίους Σταυρούς, τά λάβαρα, τά ἑξαπτέρυγα καί τάς ἁγίας Εἰκόνας, καί νά προσφέρουν δοξολογίαν καί εὐχαριστίαν πρός τόν Θεόν.
Ἐξῆλθε λοιπόν ἀπό τά βασίλεια ἡ βασίλισσα Θεοδώρα, καί ὁ μικρός βασιλεύς Μιχαήλ βαστάζοντες εἰς τάς χεῖρας ἁγίας Εἰκόνας· τό ἴδιον ἔκαμε καί ὅλος ὁ λαός καί ἐπῆγαν εἰς τήν Μεγάλην Ἐκκλησίαν. Μετά δέ τήν θείαν Λειτουργίαν ἐτέλεσαν καί λιτανείαν μεγάλην· καί τότε τούς μέν αἱρετικούς εἰκονομάχους ἀναθεμάτισαν, τούς δέ Ὀρθοδόξους καί εὐσεβεῖς ἐτίμησαν. Ἔκτοτε ἐπεκράτησεν, ὅπως ἡ νίκη αὕτη τῆς Ὀρθοδοξίας ἑορτάζεται πάντοτε κατά τήν σήμερον. Διά τοῦτο καί ἡμεῖς, εὐλογημένοι Χριστιανοί, ἄς κρατοῦμεν βεβαίαν τήν Πίστιν μας. Οὕτω ἄς πιστεύωμεν, ὡς εἶδον οἱ Προφῆται, ὡς ἐδίδαξαν οἱ Ἀπόστολοι, ὡς παρέλαβεν ἡ Ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ, ὡς ἐδογμάτισαν οἱ Διδάσκαλοι τῆς Ἐκκλησίας μας, ὡς ἐκήρυξαν οἱ Ὁμολογηταί, ὡς ἔδωκεν ὁ Χριστός, καί ὡς ἐφανερώθη ἡ ἀληθείᾳ. Οὕτω ἄς λαλοῦμεν, οὕτω ἄς ὀμολογοῦμεν τόν Χριστόν Θεόν ἀληθινόν. Οὕτω ἄς τιμῶμεν τούς Ἁγίους καί τάς ἁγίας Εἰκόνας μέ τήν ἐμπρέπουσαν τάξιν, μέ λόγους καί ὕμνους εἰς τάς Ἐκκλησίας καί εἰς τούς οἴκους μας, ἵνα τύχωμεν τῆς Βασιλείας τῶν οὐρανῶν. Ἦς γένοιτο πάντας ἡμᾶς ἐπιτυχεῖν ἐν Χριστῷ τῷ ἀληθινῷ Θεῷ ἡμῶν, πρεσβείαις τῆς παναχράντου, Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου, καί ἀειπαρθένου Μαρίας, τῶν φωτοειδῶν Ἀγγέλων, καί πάντων τῶν Ἁγίων. Ἀμήν.
(1). Προφανῶς πρόκειται περί Θεοδότου τοῦ Μελισσηνοῦ, τόν ὁποῖον ὁ συγγραφεύς ἐσφαλμένως ὀνομάζει Θεοδόσιον ἤ τοῦτο ἦτο τό κατά κόσμον ὄνομα αὐτοῦ. Εἶναι δέ οὗτος ὁ Θεόδοτος Α’ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (815 – 821), ὁ Κασσιτερᾶς. Οὗτος ἀνεβιβάσθη ἐπί τοῦ πατριαρχικοῦ θρόνου μετά τήν ἀπ’ αὐτοῦ ἔξωσιν ὑπό τοῦ Λέοντος Ε’ τοῦ Ἁγίου Νικηφόρου. Ἦτο υἱός τοῦ εἰκονομάχου πατρικίου Μιχαήλ τοῦ Μελισσηνοῦ, στρατιωτικός τό ἐπάγγελμα καί ἐπιστήθιος φίλος τοῦ Λέοντος Ε’, τόν ὁποῖον ὑπεστήριξεν ἵνα ἀνέλθη ἐπί τοῦ θρόνου. Εἰς ἀνταμοιβήν ὁ Λέων Ε’ ἀνέδειξεν αὐτόν ἀπό στρατιωτικοῦ Πατριάρχην. Κατά τήν ἐνταῦθα ἱστορουμένην ἐποχήν ἦτο εἰσέτι στρατιωτικός ἔμπιστος αὐλικός τοῦ Λέοντος. Ἕτερος ἐπιστήθιος φίλος τοῦ Λέοντος Ε’ ὑπῆρξεν ὁ Γραμματικός Ἰωάννης, ὁ μετά ταῦτα καί αὐτός πατριαρχεύσας. Οἱ δύο οὗτοι Θεόδοτος καί Ἰωάννης ὑπῆρξαν ἐγκάρδιοι καί ἀχώριστοι φίλοι ὁμόφρονες καί ἀκριβέστερον εἰπεῖν καθοδηγηταί τοῦ Λέοντος Ε’ εἰς τήν αἵρεσιν τῆς Εἰκονομαχίας.
(2) Βλέπε περί τούτου ἐν τόμω Β’ ἔκδ. γ’ σελ. 345, σημ. 1η.
(3) Κατά τόν Ζωναρᾶν ὁ ἀπατεών οὗτος ψευδομοναχός ὠνομάζετο Σαββάτιος. Ὁ ἱστορικός Παπαρρηγόπουλος (Ἱστ. Ἑλλ. Ἔθνους, τόμ Γ’ β’ σελ. 208), λέγει ὅτι ὁ Σαββάτιος οὗτος ἦτο Μοναχός τῆς Μονῆς Φιλομηλίου.
(4) Ὁ συλλογισμός οὗτος τοῦ συγγραφέως καθίσταται πλέον εὔλογος ἄν ληφθῆ ὑπ’ ὄψιν, ὅτι ὁ πατήρ τοῦ Θεοδότου (βλ. σημ. σελ.275) (παραπάνω παράγραφο(1)) Μιχαήλ ὁ Μελισσηνός ὑπῆρξε συγγενής τοῦ Κωνσταντίνου Ε’ τοῦ Κοπρωνύμου καί δή ἀδελφός τῆς τρίτης αὐτοῦ συζύγου Εὐδοκίας, ἐξ ᾗ ἀπέκτησε τούς κακῶς τελευτήσαντας πέντε υἱούς αὐτοῦ καί ἑπομένως ἠδύνατο δικαιωματικῶς νά ἀξιώση τήν βασιλείαν. Ὁ φιλικός ὅμως σύνδεσμος τῶν δύο τούτων ἀνδρῶν ὑπῆρξε τοιοῦτος, ὥστε ἀπεμάκρυνε πᾶσαν τοιαύτην σκέψιν.
(5) Πρόκειται περί τοῦ ἀνωτέρω ἀναφερομένου ὡς Θεοδοσίου, Θεοδότου Α’ τοῦ Μελισσηνοῦ (βλέπε ἐν ταῖς ὑποσημειώσεσι τῶν σελ. 275 καί 277). (παραπάνω παράγραφοι (1) καί (4)). Τό ὄνομα τοῦ Θεοδότου τίθεται ἐνταῦθα τό πρῶτον κατόπιν διορθώσεως πρός ἀποκατάστασιν τῆς ἱστορικῆς ἀκριβείας. Ἐν ταῖς προηγηθείσαις ἐκδόσεσι καί ἐν τῷ «Θησαυρῷ» γράφεται ἐσφαλμένως Ἰωάννης. Ὁ Ἰωάννης ἐπατριάρχευσε πράγματι ἀλλά μετά τόν Θεόδοτον Α’ καί τόν Ἀντώνιον Α’ (821 – 836), τόν ὁποῖον ἀνεβίβασεν ἐπί τοῦ θρόνου ὁ διαδεχθείς τόν Λέοντα Ε’ αὐτοκράτωρ Μιχαήλ Β’ ὁ Τραυλός (820 – 829). Τόν Ἰωάννην προέβαλεν ἐπί τοῦ θρόνου ὁ διαδεχθείς τόν Μιχαήλ Β’ υἱός του Θεόφιλος (829 – 842), ἐπατριάρχευσε δέ ὁ Ἰωάννης ἐν ἔτει 836 – 842. Εἶναι ἀληθές ὅτι καί μετά τήν ἔξωσιν τοῦ θείου Νικηφόρου, τό ἔτος 815, ὁ Λέων προετίμα τόν Ἰωάννην, λόγω τῆς μορφώσεώς του, προεκρίθη ὅμως ὁ Θεόδοτος, διότι ὁ Ἰωάννης ἦτο εἰσέτι ἀρκετά νέος τήν ἡλικίαν. Εἰς τόν Ἰωάννην ὁ Μιχαήλ Β’ ἐνεπιστεύθη τήν διαπαιδαγώγησιν τοῦ υἱοῦ του Θεοφίλου.
(6). Περί τοῦ Ὁσίου τούτου καί Ὁμολογητοῦ Θεοφάνους βλέπε ἰδιαιτέρως τήν ἐν τόμω Γ’ ἔκδ. γ’ σελ. 239 – 243 ὑποσημείωσιν καί ἑξῆς.
(7). Ἐν τῷ «Θησαυρῷ» τοῦ Δαμασκηνοῦ καί ἐν ταῖς προηγηθείσαις ἐκδόσεσι τῶν Συναξαριστῶν δέν ἀναφέρεται ἐνταῦθα τό ὄνομα τοῦ Ἁγίου Μεθοδίου, ἐνῶ ἀντιθέτως ἀναγράφεται τό ὄνομα τοῦ Ὁσίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου, ὅστις ὅμως εἶχεν ἀπέλθει πρός Κύριον ἀπό τοῦ ἔτους 826, οὖ ἕνεκεν ἐγένετο καί ἡ δέουσα διόρθωσις (βλέπε ἐν τῷ Βίω αὐτοῦ, τόμ. ΙΑ’ ἔκδ. α’ σελ. 272 – 281, ἔκδ. β’ σελ. 335 – 346). Τόν βίον τοῦ Ἁγίου Μεθοδίου βλέπε ἐν τόμω ς’ ἔκδ. α’ σελ. 158 – 173, ἔκδ. β’ σελ. 171 – 189.
(8). Τό χαριέστατον τοῦτο περιστατικόν ἀναφέρει ὁ ἐπιφανής ἱστορικός τοῦ Βυζαντίου Ἰωάννης Ζωναρᾶς.
(9). Βλέπε τό κατά πλάτος Μαρτύριον τούτων ἐν τόμω Γ’, ἔκδ. α’ καί β’ σελ. 106 – 120, ἔκδ. γ’ σελ. 112 – 130. Ἰδιαιτέρως βλέπε ἐν τῇ ὑποσημειώσει τοῦ τελευταίου τούτου τῶν σελ. 114 – 115, ἐν ᾗ περιγράφονται ἐκτενῶς τά κατά τήν μάχην τοῦ Ἀμορίου διαδραματισθέντα.
ΠΗΓΗ: ΒΙΚΤΩΡΟΣ ΜΑΤΘΑΙΟΥ, ΜΕΓΑΣ ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΗΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΟΜΟΣ ΙΓ’ ΤΡΙΩΔΙΟΝ – ΚΥΡΙΑΚΗ Α’ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ – (ΣΕΛ. 274 – 286) ΑΘΗΝΑΙ 1969.
