Ἦσας Γαβριήλ πρίν τό χαῖρε τῇ Κόρῃ,
Ἄδεις δέ καί νῦν, ἄξιόν σέ ὑμνέειν.
Ἡ σύναξις αὕτη καί ἑορτή τοῦ Ἀρχαγγέλου Γαβριήλ ἔλαβε χώραν ἐν τῷ Ἁγίῳ Ὄρει τοῦ Ἄθω, ἔν τινι κελλίῳ τοῦ Μοναστηρίου τοῦ Παντοκράτορος, ἐπονομαζομένῳ «Ἄξιόν ἐστιν», καί εἰς τόπον καλούμενον Ἄδειν· γίνεται δέ διά τό ἑξῆς θαῦμα.
Κατά τήν Σκήτην τοῦ Πρωτάτου τήν εὑρισκομένην εἰς τάς Καρυάς, πλησίον τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Παντοκράτορος, εἶναι λάκκος μέγας, ὅστις εἶχε κελλία διάφορα, ἔν τινι τῶν ὁποίων, τιμωμένῳ ἐπ’ ὀνόματι τῆς Κυρίας Θεοτόκου τῆς Κοιμήσεως, κατῴκει γέρων καί ἐνάρετος Ἱερομόναχος μετ’ ἄλλου ὑποτακτικοῦ. Ἐπειδή δέ ἐπεκράτει συνήθεια νά γίνηται ἀγρυπνία καθ’ ἑκάστην Κυριακήν ἐν τῇ ρηθείσῃ Σκήτῃ τοῦ Πρωτάτου, κατά τινα ἑσπέραν Σαββάτου, θέλων νά ὑπάγῃ ὁ προρρηθείς γέρων εἰς τήν ἀγρυπνίαν, λέγει εἰς τόν μαθητήν αὐτοῦ. Τέκνον, ἐγώ μέν ὑπάγω μόνος, ἵνα ἀκούσω ἥν ἀγρυπνίαν κατά τό σύνηθες, σύ δέ παράμεινον εἰς τό κελλίον καί ὡς δύνασαι ἀνάγνωθι τήν ἀκολουθίαν σου.
Ἀφοῦ παρῆλθεν ἡ ἑσπέρα, ἰδού κρούει τις τήν θύραν τοῦ κελλίου, καί ὁ ἀδελφός δραμών καί ἀνοίξας, βλέπει ὅτι ἦτο ξένος τις Μοναχός, ἄγνωστος εἰς αὐτόν, ὁ ὁποῖος εἰσελθών ἔμεινεν ἐν τῷ κελλίῳ κατά τήν νύκτα ἐκείνην. Κατά τήν ὥραν δέ τοῦ Ὄρθρου ἀναστάντες ἔψαλλον καί οἱ δύο τήν ἀκολουθίαν· ὅταν δέ ἔφθασαν εἰς τήν Τιμιωτέραν, ὁ μέν ἐντόπιος Μοναχός ἔψαλλε μόνον «Τήν Τιμιωτέραν τῶν Χερουβίμ» καί καθ’ ἑξῆς ἕως τέλους, τόν συνήθη δηλαδή καί παλαιόν ὕμνον τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Ποιητοῦ, ὁ δέ ξένος ἐκεῖνος μοναχός, ἄλλως ἀρχόμενος τοῦ ὕμνου, ἔψαλλεν οὕτως: «Ἄξιόν ἐστιν ὡς ἀληθῶς, μακαρίζειν σε τήν Θεοτόκον, τήν ἀειμακάριστον καί παναμώμητον, καί Μητέρα τοῦ Θεοῦ ἡμῶν», εἶτα συνάψας καί τό «Τήν Τιμιωτέραν» μέχρι τέλους.
Ἀκούσας τοῦτο ὁ ἐντόπιος Μοναχός ἐθαύμασε καί λέγει πρός τόν φαινόμενον ξένον· ἡμεῖς ψάλλομεν μόνον «Τήν Τιμιωτέραν», τό δέ «Ἄξιόν ἐστιν» οὐδέποτε ἠκούσαμεν, οὔτε ἡμεῖς, οὔτε οἱ πρόγονοι ἡμῶν· ἀλλά παρακαλῶ σε, ποίησον ἀγάπην καί γράψον καί εἰς ἐμέ τόν ὕμνον τοῦτον, ἵνα τόν ψάλλω καί ἐγώ εἰς τήν Θεοτόκον. Ὁ δέ ἀποκριθείς, φέρε μοι, εἶπε, μελάνην καί χάρτην, ἵνα τόν γράψω· καί ὁ ἐντόπιος, δέν ἔχω, λέγει, οὔτε μελάνην οὔτε χάρτην. Φέρε μοι λοιπόν, εἶπε, πλάκα. Ὁ δέ Μοναχός δραμών εὗρε πλάκα καί τήν ἔφερεν εἰς αὐτόν. Λαβών δέ ταύτην ὁ ξένος ἔγραψεν ἐπ’ αὐτῆς διά τοῦ δακτύλου του τόν ρηθέντα ὕμνον, ἤτοι τό «Ἄξιόν ἐστιν» καί, ὦ τοῦ θαύματος! τόσον βαθέως ἐχαράχθησαν τά γράμματα ἐπί τῆς σκληρᾶς πλακός, ὡς νά ἐγράφησαν ἐπί κηροῦ ἁπαλωτάτου· εἶτα εἰπών εἰς τόν ἀδελφόν, ἀπό τοῦ νῦν καί εἰς τό ἑξῆς οὕτω νά ψάλλητε ὑμεῖς καί ὅλοι οἱ Ὀρθόδοξοι, ἔγινεν ἄφαντος. Ἦτο δέ οὗτος Ἅγιος Ἄγγελος ἀπεσταλμένος παρά Θεοῦ, ἵνα ἀποκαλύψῃ τόν ἀγγελικόν τοῦτον ὕμνον καί διά τήν Μητέρα τοῦ Θεοῦ πρεπωδέστατον.
Ἀφ’ οὗ ἐπανῆλθεν ἐκ τῆς ἀγρυπνίας ὁ γέρων καί εἰσῆλθεν εἰς τό κελλίον, ἀρχίζει ὁ ὑποτακτικός του νά ψάλλῃ τό «Ἄξιόν ἐστιν», καθώς ὁ Ἄγγελος παρήγγειλεν εἰς αὐτόν, καί ἀκολούθως δεικνύει εἰς τόν γέροντά του καί τήν ρηθεῖσαν πλάκα μέ τά ἀγγελοχάρακτα γράμματα· ὁ δέ ταῦτα ἀκούσας καί ἰδών ἔμεινεν ἐκστατικός διά τό τοιοῦτον θαυμάσιον. Λαβόντες λοιπόν καί οἱ δύο τήν ἀγγελοχάρακτον ἐκείνην πλάκα μετέφεραν εἰς τό Πρωτᾶτον, καί δείξαντες αὐτήν εἴς τε τόν πρῶτον τοῦ Ἁγίου Ὄρους καί εἰς τούς λοιπούς γέροντας τῆς κοινῆς Συνάξεως, διηγήθησαν εἰς αὐτούς ἅπαντα τά γενόμενα· οἱ δέ δοξάσαντες ὁμοφώνως τόν Θεόν καί εὐχαριστήσαντες τήν Κυρίαν ἡμῶν Θεοτόκον διά τό παράδοξον τοῦτο, εὐθύς ἀπέστειλαν τήν πλάκα εἰς τήν Κωνσταντινούπολιν πρός τε τόν Πατριάρχην καί πρός τόν Βασιλέα, σημειώσαντες εἰς αὐτούς διά γραμμάτων ἅπασαν τήν ὑπόθεσιν τοῦ τοιούτου θαυματουργήματος.
Ἀπό τῆς ἐποχῆς ἐκείνης ὁ μέν ἀρχαγγελικός οὗτος ὕμνος διεδόθη εἰς ὅλην τήν οἰκουμένην, ἵνα ψάλληται εἰς τήν Θεομήτορα ὑφ’ ὅλων τῶν Ὀρθοδόξων, καί ὑπ’ αὐτῶν ἔτι τῶν παίδων· ἡ δέ Ἁγία Εἰκών τῆς Θεοτόκου ἡ εὑρισκομένη εἰς τήν Ἐκκλησίαν τοῦ κελλίου ἐκείνου, εἰς τό ὁποῖον ἐγένετο τό τοιοῦτον θαῦμα, μετεφέρθη ὑπό τῶν Πατέρων τοῦ Ἁγίου Ὄρους εἰς τήν μεγαλοπρεπῆ Ἐκκλησίαν τοῦ Πρωτάτου, καί ἐκεῖ εὑρίσκεται μέχρι σήμερον, ἐνθρονισμένη ἐπί τοῦ ἱεροῦ συνθρόνου ἐντός τοῦ Ἁγίου Βήματος, ἐπειδή ἐνώπιον τῆς εἰκόνος ταύτης ἐψάλη τό πρῶτον ὑπό τοῦ Ἀρχαγγέλου Γαβριήλ ὁ ὕμνος οὗτος. Τό δέ κελλίον ἔλαβε τήν ἐπωνυμίαν «Ἄξιόν ἐστιν» καί ὁ λάκκος εἰς τόν ὁποῖον τό κελλίον εὑρίσκεται ὀνομάζεται παρά πάντων μέχρι σήμερον Ἄδειν, ὃ ἐστί ψάλλειν, διότι ἐν αὐτῷ ἐψάλη πρῶτον ὁ ἀγγελικός καί θεομητροπρεπής αὐτός ὕμνος.
Ὅτι τό θαῦμα τοῦτο εἶναι παλαιότατον, καί ὅτι ὁ φανείς Ἄγγελος ἦτο ὁ Ἀρχάγγελος Γαβριήλ, μαρτυρεῖ καί τό ἐν τοῖς τετυπωμένοις Μηναίοις γεγραμμένον, κατά τήν παροῦσαν ἡμέραν, οὕτω· «Σύναξις τοῦ Ἀρχαγγέλου Γαβριήλ ἐν τῷ Ἄδειν». Διότι τούτου χάριν οἱ τότε πατέρες ἐτέλουν σύναξιν καί λειτουργίαν κατ’ ἐνιαυτόν εἰς τόν ρηθέντα λάκκον, τιμῶντες καί δοξάζοντες τόν Ἀρχάγγελον Γαβριήλ, ὅστις καθώς ἀπ’ ἀρχῆς ἕως τέλους ἐστάθη ὁ ἔνθεος ὑμνολόγος τῆς Θεοτόκου καί τροφεύς καί διακονητής καί χαροποιός αὐτῆς Εὐαγγελιστής, οὕτως ὑπηρέτησε καί εἰς τό νά ἀποκαλύψῃ τόν ὄντως θεομητορικόν τοῦτον ὕμνον, ὡς εἰς αὐτόν μόνον καί πάντα πρεπούσης τῆς τοιαύτης διακονίας.
Καί πάλαι μέν ὁ Δεσπότης τῶν ὅλων Θεός ἔδωκε τάς δέκα ἐντολάς εἰς τούς Ἑβραίους, γεγραμμένας ἐπάνω εἰς τάς δύο λιθίνας πλάκας. Τώρα δέ ὁ ἄρχων τῶν τοῦ Θεοῦ Ἀγγέλων ἔδωκεν εἰς ὅλους τούς Ὀρθοδόξους τόν πλέον γλυκύτερον καί ἐρασμιώτερον ὕμνον τῆς Μητρός τοῦ Θεοῦ, γεγραμμένον εἰς λιθίνην πλάκα, μέ τόν ἀρχαγγελικόν αὐτοῦ δάκτυλον.
Βλέπε δέ καί πῶς ἐπληρώθη ἡ προφητεία τοῦ θείου Γαβριήλ, ὅστις εἶπεν, ὅτι θά ψάλλωσι τόν ὕμνον τοῦτον ὅλοι οἱ Ὀρθόδοξοι· διότι τόσον κοινός καί τόσον ποθεινός ἐγένετο ὁ ἀγγελοσύνθετος οὗτος ὕμνος (²) εἰς ὅλους τούς ὀρθοδόξους, ὥστε καί αὐτά τά μικρά παιδάρια τῶν Χριστιανῶν ἠξεύρουν καί τόν ψάλλουν μεγαλοφώνως τήν σήμερον μέ μεγάλην χαράν τῆς καρδίας των, εἰς δόξαν τῆς Θεοτόκου, ἧς ταῖς ἁγιαις πρεσβείαις αξιωθείημεν τῆς Βασιλείας τῶν οὐρανῶν. Ἀμήν.
(¹) Τό θαῦμα τοῦτο ἐγένετο ἐπί τῆς βασιλείας Βασιλείου καί Κωνσταντίνου τῶν αὐταδέλφων, τῶν καί Πορφυρογεννήτων καλουμένων, υἱῶν Ρωμανοῦ τοῦ Νέου ἐν ἔτει σωτηρίῳ 980, Νικολάου δέ τοῦ Χρυσοβέργου πατριαρχοῦντος. Ἔγραψε δέ τό Συναξάριον τοῦτο ὁ πρῶτος τοῦ Ἁγίου Ὄρους Σεραφείμ ὀνομαζόμενος.
(²) Ὥστε τέσσαρας ὕμνους ἔχομεν ἐν τῇ καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολικῇ Ἁγίᾳ τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίᾳ ὑπό Ἀγγέλων ὑμνηθέντας τό πρῶτον. Τό Δόξα ἐν Ὑψίστοις Θεῷ. Τό, Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος Κύριος Σαβαώθ· καί τό Τρισάγιον, ἤτοι τό Ἅγιος ὁ Θεός, Ἅγιος Ἰσχυρός, Ἅγιος Ἀθάνατος, ἐλέησον ἡμᾶς. Ἕνα δέ εἰς τήν Θεοτόκον, τόν παρόντα. Ὅσοι δέ λέγουσιν, ὅτι ἐκ τῆς Ἁγίας Εἰκόνος τῆς Θεοτόκου ἐξεφωνήθη ὁ ὕμνος τοῦ Ἄξιόν ἐστίν, δέν λέγουσιν ὀρθῶς.
ΠΗΓΗ: ΜΕΓΑΣ ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΗΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΟΜΟΣ ΣΤ’ ΜΗΝ ΙΟΥΝΙΟΣ Σελ. 125 – 129. ΒΙΚΤΩΡΟΣ ΜΑΤΘΑΙΟΥ, ΕΚΔΟΣΙΣ Γ’ 1969.
