6. Ὁ θεσμός τῆς Ἐξομολογήσεως.
Ἡ ἄλλη τοῦ Μυστηρίου ὄψις εἶναι, ὅπως εἴπομεν, ἡ Ἐξομολόγησις. Ἀπαραίτητος καί οὐσιώδης ὄρος καί νόμος, ἄνευ τοῦ ὁποίου ἄφεσις ἁμαρτιῶν καί ἀπαλλαγῆ ἀπό τήν ἐνοχήν καί τήν καταδίκην δέν δύναται νά ὑπάρξῃ, οὔτε ζωή χριστιανική νά χαραχθῇ, είνε ἡ Ἐξομολόγησις.
Ἐξομολόγησις δέ εἶναι ἡ ε ἰ λ ι κ ρ ι ν ή ς ε ξ α γ ό ρ ε υ σ ι ς κ α ί ὁ μ ο λ ο γ ί α τ ῶ ν ἁ μ α ρ τ η μ ά τ ω ν, τ ή ν ὁ π ο ί α ν ὁ μ ο λ ο γ ί α ν κ ά μ ν ε ι ὁ μ ε τ α ν ο ή σ α ς Χ ρ ι σ τ ι α ν ό ς μ έ λ ύ π η ν κ α ί σ υ ν τ ρ ι β ή ν ἐ ν ώ π ι ο ν τ ο ῦ π ν ε υ μ α τ ι κ ο ῦ.
Ναί, Χριστιανέ μου. Τό φυσικώτατον ἀποτέλεσμα τῆς ἀληθοῦς μετανοίας εἶναι ἡ ὁμολογία τῶν ἁμαρτημάτων. Διά τοῦτο εὐθύς ἀπό τοῦ πρώτου νόμου, τόν ὁποῖον ἔδωκεν ὁ Θεός, ὥρισε τήν εξαγόρευσιν, δηλαδή τήν ἐξομολόγησιν τῆς ἁμαρτίας, ὡς ὅρον ἀπαραίτητον, διά τήν ἄφεσιν αὐτῆς. Λέγει λοιπόν πρός τόν Μωϋσήν: «Λάλησον τοῖς υἱοῖς Ἰσραήλ, λέγων∙ ἀνήρ ἤ γυνή, ὅστις ἄν ποιήσῃ ἀπό πασών τῶν ἁμαρτιῶν τῶν ἀνθρωπίνων καί παριδών παρίδῃ καί πλημμελήσῃ ἡ ψυχή ἐκείνη, ἐ ξ α γ ο ρ ε ύ σ ε ι τήν ἁμαρτίαν ἥν ἐποίησε, καί ἀποδώσει τήν πλημμέλειαν» (Ἀριθμ. ε’ 5 – 6. Ἰδέ καί Λευϊτ. ε’ 5). Ἡμάρτησεν ὁ Δαβίδ, ὅπως ἐσημειώσαμεν καί προηγουμένως∙ ἀλλ’ ὅταν μετενόησε, τότε καί ὡμολόγησε τήν ἁμαρτίαν του∙ «τήν ἀνομίαν μου ἐγνώρισα, λέγει, καί τήν ἁμαρτίαν μου οὐκ ἐκάλυψα∙ εἶπα. Ἐξαγορεύσω (δηλαδή θά ἐξομολογηθῶ) κατ’ ἐμοῦ τήν ἀνομίαν μου τῷ Κυρίῳ, καί σύ ἀφῆκας τήν ἀσέβειαν τῆς καρδίας μου» (Ψαλμ. λά’ 5). Ἐνώπιον τοῦ προφήτου Νάθαν μετά θλίψεως ὡμολόγησεν, «Ἡμάρτηκα τῷ Κυρίῳ» (Β’ Βασ. ιβ’ 13). Ὁ δέ ψαλμός τῆς μετανοίας, ὁ 50ος, εἶναι μία δημοσία ὁμολογία τῶν ἁμαρτημάτων τοῦ Δαβίδ, τήν ὁποίαν ὁ μέγας αὐτός προφήτης ἔγραψε διά νά τήν διαβάζουν καί παραδειγματίζωνται οἱ πιστοί εἰς ὅλους τούς αἰῶνας. Ὅταν ὁ Ἰωάννης ὁ Βαπτιστής ἐστάλη ὡς πρόδρομος τοῦ Κυρίου καί ἐκάλεσε τόν λαόν εἰς μετάνοιαν, τά πλήθη τῶν Ἰουδαίων ἔσπευσαν πρός τόν Ἰωάννην καί ἐβαπτίζοντο τό βάπτισμα τῆς μετανοίας, «ἐξομολογούμενοι τάς ἁμαρτίας αὐτῶν» βεβαιώνει ὁ ἱερός εὐαγγελιστής (Ματθ. γ’ 6).
Εἰς τό ἄριστον δέ ἐκεῖνο ὑπόδειγμα τῆς μετανοίας, τό ὁποῖον αὐτός ὁ Κύριος ἐζωγράφισεν εἰς τό Εὐαγγέλιόν Του, δηλαδή εἰς τήν παραβολήν τοῦ ἀσώτου υἱοῦ, παρουσιάζει καθαρώτατα τήν ἐξομολόγησιν. Μόλις μετανόησεν ὁ ἄσωτος, ἀμέσως ἐσχεδίασε καί τήν ἐξομολόγησιν πού θά ἔκαμνε (ἰδέ Λουκᾶ ἰέ’ 18, 19)∙ καί ὅταν παρουσιάσθη εἰς τόν πατέρα του, αἱ πρῶται λέξεις πού ἠκούσθησαν ἀπό τό στόμα του ἦσαν λέξεις ἐξομολογήσεως θλιβερᾶς. Πατέρα μου, λέγει, ἡμάρτησα εἰς Σέ τόν Κύριον τοῦ οὐρανοῦ, καί εἶμαι ἀνάξιος πλέον νά ὀνομάζωμαι παιδί σου (Λουκ. ιε’ 21). Καί διά νά μή κουράσωμεν τόν ἀναγνώστην σημειώνοντες πολλά ἐκ τῆς Ἁγίας Γραφῆς λόγια, ἀναφέρομεν μόνον τούς λόγους τοῦ Ἁγίου Πνεύματος πού ἔγραψεν ὁ Εὐαγγελιστής Ἰωάννης: «ἐάν ὀμολογῶμεν τάς ἁμαρτίας ἡμῶν, πιστός ἐστι καί δίκαιος, ἵνα ἀφῇ ἡμῖν τάς ἁμαρτίας καί καθαρίσῃ ἡμᾶς ἀπό πάσης ἀδικίας (Α’ Ἰωάν. α’ 9). Δηλαδή, ὅταν ἡμεῖς ὀμολογῶμεν τάς ἁμαρτίας μας, τότε ὁ Θεός σύμφωνα μέ τόν νόμον πού ἔδωκε διά τοῦ προφήτου Ησαΐου «λέγε σύ τάς ἀνομίας σου πρῶτος ἵνα δικαιωθῇς» (Ἡσ. μγ’ 26), θά συγχωρήσῃ τάς ἁμαρτίας καί θά μᾶς καθαρίσῃ ἀπό πᾶσαν αδικίαν∙ διότι ὁ Θεός ὡς ἀξιόπιστος καί ἀληθής καί δίκαιος δέν παραβαίνει ποτέ τόν λόγον Του καί τήν ὑπόσχεσίν Του.
Καί ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, σύμφωνα μέ τούς λόγους τούτους τοῦ Θεοῦ, ἐφύλαξεν ὡς θεσμόν καί νόμον ἀπαράβατον καί μέσον τῆς χάριτος καί μυστήριον σωτηριῶδες τήν ἱεράν Ἐξομολόγησιν. Διά τοῦτο βλέπομεν, ὅτι εἰς μέν τήν ἐποχήν τῶν Ἀποστόλων οἱ ἀκούοντες τόν λόγον τοῦ Θεοῦ καί πιστεύοντες «ἤρχοντο ἐ ξ ο μ ο λ ο γ ο ύ μ ε ν ο ι καί ἀναγγέλλοντες τάς πράξεις αὐτῶν» (Πραξ. ιθ’ 18). Ἐν συνεχείᾳ δέ εἰς τήν εὐθύς μετά τούς ἀποστολικούς χρόνους ἐποχήν βεβαιώνεται τό γεγονός τοῦτο ἀπό μαρτυρίας ἐγκυροτάτας, ὅπως αἱ ἀκόλουθοι. Ὁ ἀποστολικός πατήρ Κλήμης, ἐπίσκοπος Ρώμης, γράφων πρός τούς Κορινθίους Χριστιανούς, λέγει: «Ὅσα παρεπέσαμεν καί ἐπταίσαμεν διά τινας παρεμπτώσεις τοῦ ἀντικειμένου, ἀξιώσωμεν ἀφεθῆναι ἡμῖν. Καλόν γάρ ἀνθρώπῳ ἐ ξ ο μ ο λ ο γ ε ῖ σ θ α ι περί τῶν παραπτωμάτων ἤ σκληρύναι τήν καρδίαν αὐτοῦ. Μετά γάρ τό ἐξελθείν ἡμᾶς ἐκ τοῦ κόσμου οὐκέτι δυνάμεθα ἐκεῖ ἐξομολογήσασθαι ἤ μετανοεῖν ἔτι» (1 Κλήμ. πρός Κορινθ. 51. 1, 3 καί 2. 8, 3). Ἐπίσης εἰς τήν ἐπιστολήν τοῦ Βαρνάβα σημειοῦται: «ἐ ξ ο μ ο λ ό γ η σ ῃ ἐπί ἁμαρτίαις σου∙ οὐ προσήξεις (δηλαδή δέν θά προσέλθῃς) ἐπί προσευχήν ἐν συνειδήσει πονηρᾷ» (19, 12). Ὡσαύτως ἡ διδαχή τῶν δώδεκα Ἀποστόλων παραγγέλλει: «ἐν ἐκκλησίᾳ ἐ ξ ο μ ο λ ο γ ή σ ῃ τά παραπτώματά σου, καί οὐ προσελεύσῃ ἐπί προσευχήν σου ἐν συνειδήσει πονηρᾷ. Κατά Κυριακήν συναχθέντες κλάσατε ἄρτον καί εὐχαριστήσατε π ρ ο ε ξ ο μ ο λ ο γ η σ ά μ ε ν ο ι τά παραπτώματα ὑμῶν, ὅπως καθαρά ἡ θυσία ὑμῶν ᾖ» (4. 14 καί 14. 1). Καί ὁ ἅγιος Ειρηναῖος (κατά τόν δεύτερον αἰῶνα) βεβαιώνει ὅτι γυναῖκες πού παρεσύρθησαν εἰς τήν ἁμαρτίαν ὑπό αἱρετικοῦ τινος «εἰς τήν ἐκκλησίαν τοῦ Θεοῦ ἐξωμολογήσαντο» (Κατά αἱρέσεων Α’ κεφ. ι’ 5 – 7).
Βεβαίως αἱ μαρτυρίαι αὐταί, πού ἐσημειώσαμεν ἐννοοῦν δημοσίαν ἐξομολόγησιν, τήν ὁποίαν εἰς τούς πρώτους αἰῶνας τῆς Ἐκκλησίας ἔκαμνον ἐντός τοῦ ναοῦ ἐνώπιον ὅλων τῶν πιστῶν οἱ περιπίπτοντες εἰς ἁμαρτήματα, καί μάλιστα ὅσοι ἔπιπτον εἰς τά βαρύτερα καί σκανδαλώδη. Διότι τότε ἦτο θερμός μέν ὁ ζῆλος τῶν Χριστιανῶν, ἐξόχως δέ εὐαίσθητος ἡ ἠθική, ἐπιμελημένη δέ ἡ φροντίς τῆς Ἐκκλησίας ὅπως οἱ πιστοί της μένουν Χριστιανοί ἀληθινοί καί ὄχι εἰδωλολάτραι καί δοῦλοι τῆς ἁμαρτίας μέ ὄνομα χριστιανικόν. Ἀλλά συγχρόνως ὑπῆρχε καί ἰδιαιτέρα ἐνώπιον τοῦ πνευματικοῦ μόνου ἐξομολόγησις – ἡ ὁποία ἔκτοτε ἐπεκράτησεν εἰς τήν Ἐκκλησίαν, καταργηθείσης τῆς δημοσίας – καί εἰς τήν ἰδιαιτέραν ταύτην ὥριζεν ὁ πνευματικός ποῖα ἁμαρτήματα ἔπρεπε νά ὀμολογήσῃ δημοσίᾳ ὁ μετανοήσας: «Ὁ τοιοῦτος ἐπίσης νουνεχής ἰατρός (δηλ. ὁ πνευματικός, γράφει ὁ Ὠριγένης τόν Γ’ αἰῶνα) θά σέ συμβουλεύσῃ, μετά προηγουμένην διάγνωσιν, ἐάν ἡ ψυχική ἀρρώστια σου εἶναι ἀνάγκη νά ὁμολογηθῇ ἐν πλήρει συνάξει τῆς ἐκκλησίας, ὥστε καί σύ νά θεραπευθῇς καί οἱ ἄλλοι νά οἰκοδομηθοῦν» (ὁμιλ. β’ εἰς ψαλμ. λζ’ ἐκ τοῦ λατινικοῦ). Οἱ δέ ἀπό τῆς ἐποχῆς ταύτης μεγάλοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας (τῶν ὁποίων μαρτυρίας θά σημειώσωμεν εἰς τήν συνέχειαν) βεβαιώνουν διά πλείστων, ὅτι ἡ ἐξομολόγησις εἶναι γνώρισμα τῆς μετανοίας οὐσιῶδες καί νόμος ἀπαραίτητος διά τήν σωτηρίαν τοῦ Χριστιανοῦ.
Ἀλλά διά νά ἐννοήσῃ ὁ ἀναγνώστης ἀκόμη καλύτερον τό Μυστήριον τῆς Ἐξομολογήσεως καί ἐκλείψῃ κάθε ἀμφιβολία καί ἀστήρικτος ἀντιλογία, ἀπό ἐκείνας πού λέγουν συχνά ἐναντίον τῆς Ἐξομολογήσεως ἄνθρωποι, πού δέν μετενόησάν ποτε ἀληθῶς καί δέν ἐγνώρισαν τήν ἀλήθειαν τῆς χριστιανικῆς πίστεως, ἐρχόμεθα νά ἀναπτύξωμεν πλατύτερον τό ζήτημα.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
ΠΗΓΗ: «Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ» ὑπό †Ἀρχιμανδρίτη Σεραφείμ Παπακώστα (Ἱεροκήρυκος Ναοῦ Μητροπόλεως Ἀθηνῶν). Ἔκδοσις ὀγδόη 1947. ΑΘΗΝΑΙ ΑΔΕΛΦΟΤΗΣ ΘΕΟΛΟΓΩΝ Η ’’ΖΩΗ’’ Σελ. 59–64.
